قدرت الله بهبودی نژاد
پژوهشگر در دانشگاه جواهر لعل نهرو
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح –IPSC
یک‌بار دیگر هند در مشاجره بین ایران و آمریکا گیر افتاده است. در دوران تحریم‌های پیش از برجام، هند توانست با مانورهای دقیق و اتخاذ سیاست‌های مناسب رژیم تحریم‌ها را تا حدود زیادی به چالش بکشاند و روابطش را با هر دو کشور باوجود موانع زیاد حفظ کند، بااین‌وجود با خروج آمریکا از برجام و برقراری مجدد مرحله اول از دور جدید تحریم‌های اخیر در تاریخ هشت می ۲۰۱۸، و آغاز دور پایانی آن‌که قرار است از تاریخ چهارم نوامبر ۲۰۱۸، شروع شود، هند یک‌بار دیگر نگاهی به گزینه‌های مختلف برای اطمینان از اینکه روابط آن با هر دو کشور، و به‌ویژه منابع انرژی آن تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد خواهد انداخت. ایران سومین منبع بزرگ نفت خام مصرفی هند است، اما هر دو کشور دارای روابطی هستند که فراتر از تجارت انرژی می‌باشد ازجمله این روابط، سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری هند در توسعه بندر چابهار می‌باشد که یک عامل مهم استراتژیک در دسترسی هند به افغانستان و همچنین در رابطه با کریدور بین‌المللی ترانزیتی شمال-جنوب است که هدف آن تسهیل ارتباط هند با کشورهای آسیای مرکزی و روسیه می‌باشد.
اگر چه تحریم‌های کنونی ایالات‌متحده به‌طور یک‌جانبه اعمال خواهد شد، یعنی آن‌ها توسط سازمان ملل تأیید نشده و بنابراین هیچ کشور دیگری به آن اعتماد و پایبندی ندارد، اما دولت ایالات‌متحده به‌طور مشخص روشن ساخته است که هر کشوری که به تجارت با ایران ادامه دهد، از دسترسی به سیستم مالی و بانکی آمریکا محروم خواهد شد. اکنون سال اینجاست که اگر هند مجبور شود تمام واردات نفت خود از ایران را متوقف کند چه گزینه‌های پیش روی هند می‌باشد؟ و دوم اینکه به‌طورکلی در چه شرایطی هند می‌تواند پس از نوامبر ۲۰۱۸ به تجارت با ایران ادامه دهد؟
ایران ۱۰ درصد آر کل نفت مصرفی وارداتی هند را تشکیل می‌دهد، بنا به گفته کارشناسان هندی، در شرایط اضطراری، دهلی‌نو گزینه‌های مختلفی برای مقابله با این وضعیت می‌تواند پیش رو داشته باشد، بدون آن‌که امنیت انرژی آن کشور را تحت تأثیر قرار دهد. اگر چه دهلی‌نو ادعا می‌کند که ملزم به رعایت ٰرژیم جدید تحریم‌ها نیست چون از سوی سازمان ملل تأیید نشده است، اما مشکل اساسی، مسئله چگونگی پرداخت‌ها می‌باشد که همچنان ادامه خواهد داشت و این موضوع از اواخر اوت ۲۰۱۸ واردات نفت هند از ایران را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد، پیشنهاد ایران برای کمپانی‌های هندی این است که یک کریدیت به مدت ۶۰ روز را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد و پرداختی برای محوله‌های بارگیری شده از پایان ماه اوت انجام دهند که این موضوع هم‌زمان می‌شود با شروع موج دوم تحریم‌ها علیه ایران. اگر هیچ توافق یا مکانیسم جایگزینی برای تأمین و حل مسئله پرداختی‌ها وجود نداشته باشد، هند ممکن است خرید نفت از ایران را کاهش یا به‌طور کاملان را قطع نماید.
این برای اولین بار نیست که هند با این مشکل مواجه است، همان‌طور که درگذشته هند می‌توانست به خرید نفت از ایران در قالب پرداخت ارزهای دیگری غیر از دلار ادامه دهد. اگر اروپایی‌ها فشار آمریکا را نداشته باشند، هند می‌تواند تجارت نفت با ایران را با پرداخت یورو انجام دهد یا می‌تواند مجدداً مکانیسم پرداخت روپیه – ریال را که قبل از سال ۲۰۱۱، وقتی‌که اتحادیه اروپا نیز تحریم تجاری نزدیک با ایران را متوقف کرد و عملاً تمام راه‌های پرداختی مسدود گردید را دوباره احیا کند. بانک مرکزی هند همچنین مجبور شد استفاده از کریدیت اتحادیه اعتباری آسیایی مستقر در تهران برای انجام معاملات با ایران را متوقف کند و این مسئله نیز انتقال پول به آن کشور را دشوارتر می‌کند. (۱).
در ژانویه ۲۰۱۲، ایران موافقت کرد که نصف فروش خود را روپیه هندی دریافت کند. بر طبق یک توافق، هند ۵۵ درصد از پول ایران را به یورو از طریق بانک ترکیه‌ای «هالک بانک» مستقر در آنکارا پرداخت می‌کرد، این بانک ترکی جایگزین دویچه وله بانک آلمانی شده بود که هند در ابتدا از آن برای پرداخت پول به ایران استفاده می‌کرد اما تحت‌فشار آمریکا این بانک پرداخت‌های خود به ایران را متوقف کرد. هند ۵۵ درصد طلب ایران را به یورو می‌پرداخت و ۴۵ درصد باقی‌مانده را از طریق بانک (یو.سی.او) در کلکته که هیچ دارایی در ایالات‌متحده نداشت و در معرض خطر مجازات نیز نبود به روپیه پرداخت می‌کرد. بااین‌حال پرداخت‌ها از طریق هالک بانک نیز از فوریه ۲۰۱۳ متوقف شد، اگرچه ۴۵ درصد از پول همچنان از طریق «بانک یو سی‌ای» همچنان پرداخت می‌شود. برای پرداخت ۵۵ درصد، هند به چندین گزینه را بررسی نمود، ازجمله پرداخت به روبل و سایر ارزها، اما ناموفق بود. درنهایت، تهران موافقت کرد که پرداخت به‌طور کامل با روپیه انجام گیرد و این روش تا سال ۲۰۱۵ ادامه یافت، زمانی که گروه ۵+۱ و ایران به توافق نهایی دست یافتند.
از سال ۲۰۱۶، واردات نفت هند از ایران به میزان قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافت، ایران دومین تأمین‌کننده نفت هند قبل از دور اول تحریم‌ها بود ولی بعد از اعمال تحریم‌ها به مقام هشتم رسیده بود، ولی با توافق هسته‌ای، ایران به‌تدریج به مقام سوم رسید و هند همچنان دومین بازار بزرگ برای ایران بود.
در ماه می ۲۰۱۸ یک هیئت هندی با بانکداران فرانسوی، آلمانی و انگلیسی دیدار کرد تا برای مقابله با تحریم‌های آمریکا راه‌حلی بیابند. بنا بر گزارش رسمی بانک دولتی هند «اس.بی.آی» پالایشگاه‌های هند نمی‌توانند از ماه نوامبر برای نفت خام ایران پرداخت انجام دهند، مگر اینکه یک مسیر پرداخت جدید ایجاد شود، ممکن است این مسیر جدید اشاره به مسیر پرداخت یورو باشد اگرچه دهلی‌نو هنوز موضع رسمی خود را در مورد اینکه آیا واردات نفتی خود از ایران را کاهش می‌دهد و یا بر اساس گزارش‌ها، به دنبال معافیت از تحریم‌ها خواهد رفت و یا دوباره بررسی می‌کند مکانیسم جایگزین پرداخت‌ها را که شامل معرفی دوباره سیستم روپیه – ریال می‌باشد، و یا که آن ممکن است مجبور شود جستجو کند منابع جایگزین برای نفت مصرفی‌اش را هنوز اعلام نکرده است (۲). پیوش گوپال وزیر دارایی هند اخیراً راه‌حل جدیدی را اعلام کرده است و آن اینکه یکی از بانک‌های ایران بتوانند قبل از شروع مرحله نخست تحریم‌های امریکا از ۶ اوت (۱۵ مرداد) در این کشور شعبه‌ای دایر نمایند.
اخیر کاردار سفارت ایران در دهلی‌نو مسعود رضوانیان به هند هشدار دادند که «امتیازات ویژه» که به آن کشور داده می‌شود، پایان خواهد یافت، اگر این کشور به دنبال جایگزینی نفت ایران با منابع دیگر باشد. وی همچنین اشاره کرد که سایر منافع مرتبط هند در ایران نیز در وضعیت خوبی نمی‌باشند و خواستار نیاز به تسریع در سرمایه‌گذاری‌های هند و اجرای پروژه‌های مرتبط با چابهار شد. بااین‌حال، یک روز پس‌ازآن، ایران در یک یادداشت اعلام کرد که همچنان شریک انرژی قابل‌اعتمادی برای هند خواهد بود و یک رویکرد انعطاف‌پذیر برای تأمین منافع نفتی امن خود اتخاذ خواهد کرد. این نگرانی ایران ناشی از این واقعیت است که این کشور به دنبال راه‌هایی برای کاهش تأثیر تحریم‌ها بر صادرات نفت خود است (۳).
لازم به ذکر است که پس از توافق هسته‌ای موسوم به برجام، روابط بین ایران و هند تابه‌حال مانند یک جاده صاف نبوده است و با پستی و بلندی‌هایی روبرو بوده است. در جولای ۲۰۱۷، هند واردات نفت خود را از ایران کاهش داد به دلیل آن‌که تهران موضع خود را نسبت به اعطای حقوق توسعه به یک کنسرسیوم هندی برای توسعه میدان گازی «فرزاد بی» که به‌وسیله کمپانی (او. ان.جی.سی.) کشف شده بود تغییر داد و تهدید کرد که امتیاز آن را به یک کمپانی روسی واگذار خواهد کرد. ولی پس از اینکه هند پیشنهاد قیمتی بالاتری داد، ایران قبول کرد که کار را با هندی‌ها ادامه دهد و گاز تولید شده توسط کمپانی‌های هندی از این میدان را خریداری کند: بااین‌وجود، مشکلات پیش روی سیستم پرداخت میان دو کشور همچنان ادامه دارد.
ایران اعلام کرده است که از این پس شرکت‌های خصوصی مجاز به صادرات نفت خام از طریق مبادله خود با سیستم قبلی خواهند بود (۴). علاوه براین ایران ممکن است بررسی کند تجارت با یوان چین را و عرضه سهام آن در بورس بین‌المللی انرژی شانگهای که در مارس ۲۰۱۸ افتتاح شد، به این ترتیب، هر گونه محدودیتی رادرمورد تجارت با دلار و بانک‌های ایالات‌متحده را تا حدودی برطرف می‌کند. اگر چه هنوز قابل تحویل در بورس نفتی شانگهای نیست، اما در آینده می‌تواند تغییر کند.
با توجه به جایگزینی برای نفت ایران توسط هند، سایر تولیدکنندگان نفت می‌توانند این شکاف را پر کنند اگر هند واردات نفت خود از ایران را متوقف کند یا کاهش دهد. با توجه به نیاز بازار بزرگ و رو به رشد هند برای نفت، این کشور قطعاً به دنبال جایگزین‌های مناسب دیگری برای وارد کردن نفت خود خواهد رفت و ازجمله منابع جایگزین می‌توان کشورهای نفتی حوزه خلیج فارس، کانادا و ایالات‌متحده را نام برد. بااین‌حال هند همچنان ایران را ترجیح می‌دهد زیرا که ایران اعتباری ۶۰ روزه برای خرید نفت خود به شرکت‌های هندی داده است که بطورمتوسط دو برابر زمان تولید سایر تولیدکنندگان و تخفیف ویژه حمل‌ونقل است، که اخیراً این تخفیف از ۶۲ درصد به ۸۰ درصد افزایش یافته است، و این موضوع باعث شده که پالایشگاه‌های هند خرید نفت خود از ایران را افزایش دهند (۶). بهر حال با کاهش عرضه نفت ایران در بازار بین‌المللی نفت، باعث افزایش قیمت‌های جهانی نفت خواهد شد، و این مسئله به واردات بالونی نفت هند کمک خواهد کرد.
در این زمینه مصاحبه اخیر وزیر نفت هند (هرندرا یرادان)، حائز اهمیت است که گفته است: که تأمین کنندگان بالقوه نفت باید در طول زمان مذاکره شرایط بازار بزرگ و رو به رشد هند را درک کرده و آن را در تصمیم گیری‌های خود مدنظر قرار دهند، از این گفته وزیر انرژی هند برمی آید که این کشور نیم نگاهی نیز به گرفتن معافیت از تحریم‌های آمریکا را خواهان می‌باشد.
درنهایت، به گفته کارشناسان هندی، هر تصمیمی که دولت هند اتخاذ کند، بر پایه اطمینان از این نیست که نیازهای انرژی این کشور تحت تأثیر تحریم نفتی ایران قرار نخواهد گرفت. قطعاً تحریم نفتی ایران امنیت انرژی و اقتصاد هند را در معرض خطر قرار خواهد داد.
- The ACU is a payment arrangement where payments for intra-regional transactions were settled among the participating central banks, the objective being to facilitate payments among member countries for eligible transactions, thereby economizing on the use of forex reserves and transfer costs, as well as promoting trade and banking relations among the participatingcountries
- “Waiver on Cards? After Threatening Sanctions for Iran Oil Imports, US Says Will Work Case by Case,” News18, June 28, 2018, https://www.news18.com/news/india/waiver-on-cards-after-threatening-sanc…
- Kallol Bhattacharjee, “India will lose ‘special privileges’ if it buys crude from Saudi Arabia, U.S.: Iranian diplomat,” The Hindu, July 10, 2018, https://www.thehindu.com/news/national/iranian-diplomat-warns-india-of-l…
- “Iran counters US sanctions, will allow private companies to export oil,” Business Line, July 1, 2018, https://www.thehindubusinessline.com/news/world/iran-counters-us-sanctions-will-allow-private-companies-to-export-oil/article24304191.ece
- Huileng Tan, “Trump’s sanctions on Iran may be creating an oil trading boom — in China”, CNBC, May 17, 2018, https://www.cnbc.com/2018/05/16/iran-oil-trumps-sanctions-create-crude
- Nidhi Verma, “Iran deepens freight discount to boost oil sales to India – sources,” Reuters, February 7, 2018, https://in.reuters.com/article/india-iran-oil/iran-deepens-freight-disco…
- Shishir Gupta and Prashant Jha, “India’s call on US sanctions against Iran oil will be in national interest, says Dharmendra Pradhan,” Hindustan Times, July 9, 2018, https://www.hindustantimes.com/india-news/india-s-call-on-us-sanctions-a…
واژگان کلیدی:تحریم‌های ایران , گزینه‌ها, دهلي نو , هند
