دكتر محمد مهدي مظاهري
تحلیل گر و استاد دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در روزها و هفته های گذشته، اقدامات خشونت آمیز«دولت اسلامی» (داعش) و تلاش آن برای تصرف شهرهای مهم و بزرگ عراق موجب نگرانیها و تحرکات منطقه ای و جهانی برای مقابله با این گروه پیکارجوی افراطی گردیده است. داعش، یک جریان سلفی سنی است که در سال ۲۰۰۴، تحت عنوان «القاعده عراق» و به دست «ابومصعب زرقاوی» شکل گرفت. اولین ظهور جدی داعش با طغیان شاخه عراقی آن به رهبری «ابوبکر بغدادی» بر دستورات ایمن ظواهری رئیس فعلی القاعده نمایان شد. بر طبق ادعای وزارت کشور عراق نام اصلی ابوبکر بغدادی «ابراهیم عواد ابراهیم» است که سابقا مسؤولیت عضوگیری برای القاعده را به عهده داشت. بعد از کشته شدن بن لادن، بغدادی بعنوان یکی از شدیدترین مدافعان انتقام خون رهبر القاعده ظاهر شد و رهبری یک سلسله عملیات انتحاری در عراق را به عهده گرفت. اما فراتر از این، جنگ سوریه زمینه مناسبی برای حضور و فعالیت های بغدادی و گروه وی فراهم ساخت و سازماندهی آنها شکل پیشرفته ای به خود گرفت.با این وجود اختلاف بین شاخه های القاعده مانع همبستگی و ائتلاف آنها گردید و رهبران جبهه النصره ونیز رهبری مرکزی القاعده ائتلاف و همکاری خود با داعش را رد نمودند.
با این وجود داعش با بهره گیری از نارضایتی گسترده موجود در بین سنی های عراق و سوریه، به تحقق تدریجی هدف خود برای ایجاد سرزمینی متشکل از سنی های این دو کشور نزدیک تر شده و پیش‌قراول تغییر مرزهای معیوب گذشته و بازترسیم نقشه خاورمیانه جدید شده است. خاورمیانه جدیدی که هدف آن بسط و توسعه مردمسالاری و وحدت و همکاری ادیان و مذاهب نیست؛ بلکه تاسیس خلافت اسلامی و اعلام جهاد با کفار (بخش عمده جهان) و رافضی ها (شیعیان ایران و عراق و علویان سوریه) هدف غایی آن است.
بر اساس برخی برآوردها، تعداد کل جنگجویان داعش به ۱۵ هزار نفر می رسد که در مساحتی نزدیک به ۷۰۰ هزار کیلومتر مربع پراکنده شده اند. امروزه داعش خود را یک گروه جهادی پیشتاز در جهان معرفی می کند و با پیشرفت های نظامی چشمگیر، ثروت فراوان و شبکه رسانه ای موثر راه دستیابی به اهداف درازمدت خود را هموار می بیند.پیکارجویان تازه ای نیز هر روزه به این گروه می پیوندند که بسیاری از آن ها از کشورهای غربی هستند.داعش در هر شهری که می رود قوانین خودش را بر پا می کند. قوانینی که بر پایه برداشت جاهلانه و سطحی و سلیقه ای از برخی آیات قرآن است. آنها بدون داشتن آگاهی و درک درست از دین، فرامین محدود کننده ای را برجسته می کنند و بر مبنای آن خشونت های صورت گرفته را توجیه می نمایند.
در این اوضاع آشفته، روشن است یکی از بارزترین پیامدهای فعالیت گروه تندروی داعش ، دامن زدن به موج اسلام هراسی است که پس از حادثه یازدهم سپتامبر در غرب شدت گرفت. چنانکه نتایج مطالعات جدیدی که در آلمان با عنوان «وحشت غربی ها از شرق» انجام گرفت نشان می دهد که 64% از مردم آلمان بر این اعتقاد هستند که دین اسلام به خشونت گرایش دارد و همچنین 60% از این افراد معتقدند که دین اسلام بر پایه انتقام گرفتن استوار است و مسلمانان را به انتقام جویی تشویق می کند!
با این وجود به نظر می رسد حضور نیروهای افراطی «دولت اسلامی» در منطقه خاورمیانه سبب تغییر رویکرد برخی قدرتهای منطقه ای و بین المللی نیز گردیده است. در درجه اول، آمریکا و حامیان منطقه ای و فرا منطقه ای آن بر این نکته واقف شده اند که همانند تجربه شکل گیری القاعده در افغانستان، حمایت و استفاده از گروههای افراطی برای تغییر سیاست و حکومت برخی کشورهای منطقه خاورمیانه، در واقع به پا کردن آتشی است که دیر یا زود دامن خود آنها را نیز خواهد گرفت. کاهش فشارها برای تغییر بشار اسد و تقویت موضع وی که مدتها پیش در رابطه با خطر تقویت تروریسم و گسترش افراط گرایی در منطقه هشدار داده بود نیز از دیگر پیامدهای قدرت نمایی داعش در منطقه است.
از سوی دیگر تحرکات داعش، در مناطق مختلف عراق، زمینه همگرایی نسبی بین بخشهای مختلف این کشور را تا حدودی افزایش داده و موضوع «حفظ امنیت» و «رویارویی با ترور» را به اولویت فوری هم کردها و هم شیعیان مبدل ساخته است. تدبیر سیاستمداران عراقی برای تشکیل دولتی فراگیر متشکل از سنی ها، کردها و شیعیان و ایجاد ساختاری فدرال که بتواند ابتکار عمل را از دست داعش خارج کند، در همین زمینه ارزیابی می شود. بنابراین به نظر می رسد ظهور داعش به ایجاد نوعی اتحاد نانوشته منطقه ای و فرا منطقه ای برای مبارزه با افراط گرایی و تروریسم کمک کرده و باعث شده تا اختلافات داخلی و تجزیه طلبی ها جای خود را به وحدت و همگرایی برای مقابله با خطر بزرگتر بدهد. البته از این نکته نیز نباید غفلت نمود که تنها راه برای مهار تروریسم و افراط گرایی، تلاش جدی برای خشکاندن منابع مالی و تسلیحاتی تروریستها و توقف حمایتهای تسلیحاتی و آموزشی عناصر تروریستی یا پناه دادن به آنها و تسهیل عبورشان به عراق و سوریه است. البته در رأس طرفهایی که مسئولیت قانونی برای مقابله با عاملان ناامنی و بی ثباتی در جهان را برعهده دارند، شورای امنیت سازمان ملل متحد است که باید با صدور قطعنامه های جدی عملاً در راه مبارزه با داعش گام بر دارد، مسئولیتی که تا کنون نسبت به انجام آن کوتاهی شده است. بنابرايندر شرایطی که داعش با نقض بسیاری از اصول حقوق بین الملل به اعمال خشونت و نسل‌کشي می پردازد، تشکیل ائتلافی بين‌المللي در همه زمينه‌هاي اطلاعاتي، سياسي، اقتصادي و کمک‌هاي بشردوستانه جهت نابودی و پراکنده ساختن اين گروه لازم به نظر مي‌رسد.
واژگان کلیدی: داعش، خاورمیانه، پیامدهای ظهور داعش؛ ظهور داعش در خاورمیانه، تروریسم،
