مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
ترکیه طی هفته های اخیر با اعتراضاتی خیابانی مواجه شد اعتراضاتی که از سوی طرفداران محیط زیست در استانبول آغاز شد و در فاصله ای کوتاه به اعتراضاتی فراگیر با خواسته های سیاسی و اجتماعی در بیش از 78 شهر بزرگ این کشور تبدیل شد. طولانی شدن اعتراضات و برخورد خشن پلیس با معترضین باعث شد تا بسیاری این حرکت اجتماعی جدید در این کشور را به نوعی سرآغاز افول حزب حاکم عدالت و توسعه و رهبر آن ،رجب طیب اردوغان، ارزیابی کنند. همچنین گفته می شود این اعتراضات پیامدهایی در عرصه خارجی نیز برای این کشور داشته است. به همین دلیل و برای بررسی هرچه بهتر بحران مذکور و پیامدهایش بر صلح داخلی دولت ترکیه با پ.ک.ک و نیز سیاست خارجی تهاجمی اش در قبال سوریه، به سراغ پروفسور «نادر انتصار» ،استاد ایرانی روابط بین الملل دانشگاه آلابامای جنوبی در آمریکا، رفته ایم. آنچه که در ادامه خواهد آمد دیدگاههای این متخصص مسائل خاورمیانه است:
واژگان کلیدی: ترکیه، اعتراض های ترکیه، پیامدهای اعتراضات ترکیه، سیاست خارجی ترکیه، سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه.
جناب پروفسور همانطور که می دانید دست کم یکماه تمام شهرهای بزرگ ترکیه به صحنه اعتراضات فراگیر خیابانی میان مردم با نیروهای امنیتی و پلیس تبدیل شد اعتراضاتی که همچنان صحنه سیاست داخلی ترکیه را متاثر از خود کرده است لطفا به عنوان نخستین سئوال بفرمایید که شما ریشه اصلی اعتراضات هفته های اخیر ترکیه را در چه مسائل و متاثر از چه عواملی می دانید؟
اعتراضات اخیر ترکیه ریشه های مختلف و البته متفاوتی دارد. اگر به گروههای مختفی که در این اعتراضات مردمی شرکت کرده بودند نگاه کنیم در خواهیم یافت که شامل تمام طبقات و گروه های سیاسی و اجتماعی ترکیه می باشند. تعداد قابل ملاحظه ای از معترضین را کسانی تشکیل می دهند که از نحوه حکومت رانی رجب طیب اردوغان و دولت تحت امرش ناراضی هستند و شخص نخست وزیر را متهم به رفتار و گفتار دیکتاتور مآبانه می کنند.
عده ای دیگر از معترضین را گروه های لائیک که همواره نقش مهمی در ترکیه داشته اند تشکیل می دهند این گروهها در دوره زمامداری ده سال اخیر حزب اسلامگرای عدالت و توسعه همواره خود را در حاشیه و تحت فشار حاکمیت می دیده اند لذا از جمله مهمترین معترضین امروز ترکیه محسوب می شوند.
نظامیان نیز که نقش بی بدیلی در سیستم ترکیه از آغاز تاسیس آن تا به امروز داشته و طبق قانون اساسی پاسدار اصول لائیسیته مورد نظر آتاتورک هستند از جمله گروههای دیگری بودند که بصورت غیر رسمی در اعتراضات شرکت کردند اما باید تاکید کرد این گروه امروزه با اقبال چندانی در ترکیه مواجه نیستند. همچنین ملی گرایان افراطی ترک نیز دیگر گروهی بوده اند که هم در اعتراضات شرگت کردند و هم خواستند از بحران مذکور بهره برداری لازم را ببرند.
باید گفت هرچند طی سال های اخیر اقتصاد ترکیه با پیشرفت های قابل توجهی مواجه بوده است اما همین امر خود از سوی دیگر تبدیل به افزایش شکاف های اجتماعی در این کشور شده است به این معنی که در فرآیند توسعه و پیشرفت ترکیه عده قلیلی از سرمایه داران و تکنوکرات های عمدتاً نزدیک یا وابسته به دولت با جهش مالی قابل توجهی مواجه شده اند در حالیکه در بین اکثریت مردم چنین جهش شتابانی دیده نمی شود و همین فاصله دارا و ندار در ترکیه را بیشتر از قبل کرده است.
همچنین باید به گروه های طرفدار محیط زیست نیز اشاره کنم این گروه ها از سیاست های شهرسازی و توسعه مد نظر حزب عدالت و توسه انتقادات جدی دارند و در اصل گروه نخست و همچنین از جمله مهمترین گروه های معترضی بودند که این اعتراضات را آغاز و سپس سازماندهی کردند.
طی اعتراضات استانبول شاهد حضور گروههای مردمی و سیاسی کُرد (حزب آشتی و دموکراسی) نیز بودیم و به تعبیری یکی از فعال ترین گروههای معترض در استانبول کردها بودند این در حالی است که هم اینک کردها بسیار امیدوار هستند تا فرآیند صلح دولت با پ.ک.ک به نتیجه منجر شود، با این اوصاف شما علت این حضور کردها را چه می دانید؟
هرچند کردهای ترکیه بخصوص ساکنین کلانشهر پر جمعیت استانبول و چند شهر مهم دیگر ترکیه در اعتراضات اخیر این کشور شرکت کردند ولی این را هم باید مد نظر قرار داد که شرکت کردها در شهرهای کوچک و بسیاری دیگر از مناطق کردنشین در جنوب شرقی ترکیه نسبتاً کم بود و در این مناطق کردها عمدتاً در حاشیه اعتراض ها قرار داشته و نقش مهمی را ایفا نکردند.
در کل آیا اعتراضات مذکور تاثیری بر روند صلح موجود میان دولت ترکیه و پ.ک.ک خواهد گذارد؟
این بستگی به این دارد که تا چه اندازه اعتراضات ترکیه باعث تضعیف دولت رجب طیب اردوغان می شوند. اگر دولت ترکیه بتواند این اعتراضات را پشت سر بگذارد و اعتراضات اهمیت خود را از دست بدهد (که طی روزهای اخیر تقریباً از دست داده است) روند صلح موجود میان دولت ترکیه و پ.ک.ک ادامه خواهد داشت. باید این را در نظر داشته باشیم که طبق نظر سنجی هایی که در ترکیه به عمل آمده است اکثر قریب به اتفاق مردم از روند صلح بین دولت اردوغان با حزب کارگران کردستان ترکیه که رهبر اصلی آن عبدالله اوجالان بیش از 14 سال است زندانی است، پشتیبانی می کنند.
با توجه به در پیش بودن انتخابات های شهرداری ها و نیز پارلمانی در ترکیه، به نظر شما اعتراضات مذکور چه تاثیری بر تعداد کرسی های حزب حاکم (عدالت و توسعه) خواهد داشت؟
در این شکی نیست که اعتراضات اخیر در ترکیه پایه مردمی دولت اردوغان را ضعیف تر کرده است و شاید این پدیده در انتخابات شهرداری ها و پارلمانی آتی تاثیراتی داشته باشد. همچنین ما می بایست این نکته را مد نظر داشته باشیم که هنوز طرفداران دولت کنونی در شهرهای کوچک و مناطق روستایی و بطور کلی در مناطق مرکزی ترکیه قوی و پر تعداد هستند.
حال برگردیم به عرصه سیاست خارجی ترکیه، عرصه ای که طی سال های اخیر متاثر از بلند پروازی ها و جاه طلبی های مقامات ارشد ترکیه ای بوده است به نوعی که بسیار از این سیاست ها با اصطلاح «نوعثمانگرایی» یاد می کنند در حالیکه در داخل این کشور منجر به برخی نارضایتی ها از همان ابتدا بوده است. حال بفرمایید بگویید که اعتراضات اخیر ترکیه، چه تاثیری بر سیاست خارجی این کشور بخصوص در خصوص پرونده سوریه خواهد داشت؟
در نظرسنجی هایی که چه قبل از اعتراضات اخیر و چه بعد از آن انجام شده است اکثر مردم ترکیه از سیاست خارجی دولت آت کشور در قبال بحران سوریه ناراضی هستند و از این نگرانند که اردوغان برای جاه طلبی های شخصی خود، منافع بلند مدت ترکیه در منطقه و در کشور سوریه را به خطر انداخته است. اعتراضات اخیر نیز به این نگرانی ها اضافه کرده است. ولی دولت اردوغان، بخصوص شخص نخست وزیر و احمد داوود اوغلو وزیر خارجه کنونی ترکیه، با سماجت بسیار سیاست خارجی فعلی در قبال سوریه را ادامه داده و در حقیقت آن را به بیراهه کشانده اند. باید گفت روند مذکور باعث شده است تا آنها خود را در مخمصه ای قرار داند که بیرون آمدن از آن بصورت ناگهانی و یا تغییر جهت آن به معنای شکست ترکیه در سوریه تفسیر خواهد شد و این نیز خود به معنای تضعیف منطقه ای و داخلی اعتبار ترکیه و حزب حاکم این کشور و نیز شخص اردوغان خواهد بود. لذا این واقعیت باعث می شود تا تاکید کرد که اعتراضات اخیر ترکیه در عمل تاثیر چندانی بر سیاست خارجی این کشور بخصوص در قبال پرونده بحران سوریه نخواهد داشت.
گفتگو از اردشیر پشنگ
