فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
حوزة فضا يكي از عرصه هاي كسب قدرت، بازیگران جهاني است، که به آنها امكان شکل گیری مناطق و نقاط استراتژيك ،گسترش نفوذ و دگرگوني را در این حوزه می دهد. لذایكي از مؤلفه هاي راهبردي براي كسب قدرت ، حوزة فضا مي باشد. افزایش سرمايه گذاري در زمينه تخصص و فناوري فضايي ،به قدرت های جهانی امكان مي دهد كه در ابعاد سياسي، اقتصادي، و خصوصا، نظامي و امنيتي، حوزه های مختلف نفوذ خود را افزايش دهند.
فناوري فضايي چون كاربرد ماهيتي دوگانه ای دارد؛ می توان از آن ها هم در اهداف صلح آميز وهم نظامي استفاده کرد.لذا سيستم هاي مبتني بر بهره مندي از فضا ، به اندازة امنيت ملي و دست يابي به درياهاي آزاد ،برای دولت ها اهمیت دارد.
شاید بتوان گفت برنامه هاي فضايي قدرت ها در زمینة توليد منطقه استراتژيك در حوزه ی ماهواره ها ، مدارها و پديده هاي طبيعي موجود در فضا، از ابتدا ماهيت نظامي داشته است. اهداف دفاعي و نظامي مهم ترين سبب توسعه فناوري فضايي است، وبخش مهمي ازاین ماهواره هاعملکرد نظامي و جاسوسي دارند. می توان قدرت شناسايي و رهگيري فوق العاده بالاي ماهواره ها، در سيستم هاي دفاع موشكي ازجمله تشخيص دقيق پرتاب موشك ها، حركت كشتي ها و زيردريايي ها و جابجايي ادوات و تجهيزات نظامي ، عامل توجه دولت هابرای ايجاد قدرت و تأمين امنيت بیشتر دانست.زیرا این تسليحات فضايي مي توانند در جهت انهدام موشك هاي بالستيك و زميني نيز به كار روند.
بنابراین نگرانی تسليحاتي شدن فضا برای دولت ها ، و احتمال هدف قرار گرفتن ابعاد امنيت نظامي و حفظ تماميت ارضي كشورشان ، به يك حوزه مهم براي دفاع از امنيت و منافع ملي تبديل شده است.
آمریکا در حال اداره کردن حدود نیمی از تمام ماهواره‌های نظامی جهان باهزینه سالانه بیش از 20 میلیارد دلار روسیه با بیش از 150 ،چین 300 ،اروپا، ژاپن، هند ،اسرائیل و دیگر کشورها با 700 ماهواره فعال در فضا رقابت می کنند.
گردش 2000ماهواره که15 درصد آن ها دارای کاربرد مستقیم نظامی و بقیه نیز با کاربرد چندمنظوره از جمله توانایی استفاده نظامی دارد، کشورهای کوچک و ذره ای رابه سمت این تکنولوژی فضایی کشانده است.
دولت امارات که متکی بر اقتصاد نفتی است طی سال‌های اخیر سرمایه گذاری بالایی در بخش علم و فناوری فضایی کرده است. امارات تلاش دارد با چرخش اقتصادی نفت محور به اقتصاد دانش بنیان ، نیروی مدیریتی قدرتمندی در زمینه عملیات فضایی در خاور میانه تبدیل شود.
امارات از سال ۲۰۰۹ با یک شرکت کره جنوبی در قالب همکار یک ماهواره به فضا ارسال کرد.امارات در سال 2018 اولین ماهواره داخلی برای رصد زمین به نام خلیف‌ست ، را به فضا پرتاب کرد.پرتاب کاوشگر” مسبارالأمل “که به ماموریت مریخی امارات نیز مشهور شده است، نخستین مأموریت میان سیاره‌ای امارات در نزدیکی به مدار سیاره سرخ است. این ماموریت بر اتمسفر و آب و هوای مریخ متمرکز است.
امارات با هزینه۲۰۰ میلیون دلار ، هدف کشورش را علاوه برکمک به محققان سراسر جهان ، برای آگاهی از تغییرات هوایی در سیاره سرخ ، امید به جوانان برای آینده توصیف کرد.ابزارهای اصلی مسبارالأمل توسط دانشگاه‌های آریزونا و کلرادو ، و طراحی و ساخت مدارگرد نیز با مشارکت چند دانشگاه خارجی ، و ساخت پرتاب و پرتاب گر هم متعلق به ژاپن است. سبک همکاری امارات با این دانشگاه‌ها در قالب مشارکت بوده است .
اما به نظر می آید امارات اطلاعات فضایی را با هدف نفوذ بر کشورهای عربی و خصوصا ترکیه و دگرگون سازی افکار عمومی مردم کشورش مطرح کرده،و بیشتر در صدد یک تبلیغات سیاسی در منطقه برای نشان دادن قدرت است. همزمانی قدرت نمایی از اهداف فضایی ترکیه، و پرتاب ماهواره امارات ، نشانه رقابت این دو کشور برسرقدرت است.قدرت نمایی دیگر امارات ، همزمانی فرود کاوشگر در فوریه سال ۲۰۲۱ به سیاره سرخ با پنجاهمین سالگرد تاسیس امارات متحده عربی ،وجودتبلیغات سیاسی این کشور را پررنگ تر می کند.
امارات تلاش دارد باپرتاب موفق مریخ نورد ، باعث چرخش سیاسی منطقه به قدرت و جایگاه او در قاره آسیا در صنعت فضایی شود،و به یکی از پیشگامان قدرت و توسعه در خاورمیانه تبدیل شود .
گرچه چین، هند، کره جنوبی و ژاپن در راس هرم انقلاب چهارم صنعتی در آسیا قراردارند،اما هزینه های این تکنولوژی بسیار سنگین است و استقبال ژاپن و آمریکا از پیوستن کشوری چون امارات که دارای سرمایه مازاد می باشد ،طرح های فضایی آن ها را زودترعملیاتی می کند. گویا تهیه کنندگی فضایی سهم امارات است.
بدون تردید دستیابی به فن آوری فضایی معیاری برای سنجش سطح پیشرفته بودن کشورها است،اما تحسین کشورهای قدرتمندی چون چین، هند، کره جنوبی، ژاپن و روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا از امارات، بدون هیچ گونه دخالتی در ساخت کاوشگر مریخ نورد، بیشتربابت پرداخت هزینه‌هایی است که توسط امارات به سازندگان و دارندگان صنعت فضایی آمریکا و ژاپن پرداخت کرده است.
چشم انداز
بنظر می رسد امارات کشوری است که از طرف کشورهای پیشرفته به دلیل داشتن ثروت برای حمایت از فناوری فضایی انتخاب شده است.
کشورهای پیشرفته قصد دارند از تسلیحات نظامی فضایی برای پیشرفت اقتصادی خود بهره مند شوند. اقتصاد فضایی رقابت را به عرصة محتوا می کشاند به گونه ای که کشورهای قدرتمند بر زیرساخت‌های ارتباطی هر کشوری دسترسی پیدا کرده،و قادر خواهند بود مسیر اتفاق هارا مشخص کنند.لذامشارکت دادن امارات ،علاوه بر تامین هزینه های پژوهش های فضایی، می تواند پایگاه مهمی در خاورمیانه در غیاب آمریکا برای کنترل منطقه باشد.
لذا کمک به دستیابی فناوری محدود فضایی یکی از انگیزه های کشورهای پیشرفته فقط برای افزایش قدرت ملی ، وشناخت کارکردهای این نوع فناوری در حوزةاقتصادی امارات است که بتواند نظارت و کنترل بر محیط زیست ،وگردش‌‌گری فضایی این کشور راتحت تاثیر قرار دهد،و بستری مناسب برای کسب درآمددر ُبعد اقتصادی قدرت ملی شود. در ُبعد فرهنگی نیزبا گسترش تبلیغات، از طریق ارسال برنامه‌های تلویزیونی،رادیویی و ماهواره‌های مخابراتی امارات را در سطح جهانی مطرح کند.
در ُبعد امنیتی و نظامی نیزبنظر می رسد آمریکا در صدد است با عادی سازی روابط امارات با اسرائیل ، و بستن قرار داد بین دو کشور در حوزة امنیتی با کمک اسرائیل ، بر اطلاعات امنیتی و دفاعی کشورهای حوزة خلیج فارس تسلط پیدا کند.
حضور و حمایت امارات در تسلیحات نظامی فضایی با قراردادهایی که با اسرائیل برای فن آوری بسته است ، در آینده به چالش هاي امنيتي فضا در منطقه منجر خواهدشد. امارات همچنین عرصه رقابت فضایی بین کشورهای قدرتمند خواهدشد ،وکشورهای فعال رقابت های فضایی مانند رقابت های زمینی و دریایی،هرگز رقابت را به دیگران واگذار نخواهند کرد. اگر تسلیحات فضایی در خاورمیانه گسترش و تقویت شود، تست های انفجاری حاصل از رقابت ها سبب افزایش زباله‌‌های فضایی شده و تهدیدی برای استفاده صلح‌آمیز از فضا خواهدشد.
واژگان كليدي: اهداف ، چشم انداز، برنامه فضايي، امارات، فاطمه خادم شیرازی
