مائده ارکان
پژوهشگر مسائل تركيه
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
شورای همکاری کشورهای ترک زبان نهادی بین دولتی، متشکل از کشورهای ترکیه ، قرقیزستان ، آذربایجان ، قزاقستان و ازبکستان است. این شورا با امضا موافقتنامه ای هدف را همگرائی و همکاری های چند جانبه میان اعضا ، تقویت روابط سیاسی ، اقتصادی، فرهنگی و البته ارتقا جایگاه منطقه ای اعلام کرد. مجارستان عضو ناظر شورا همکاری کشورهای ترک زبان و بوداپست پایتخت این کشور ، مقر دفتر اصلی شورا در اتحادیه اروپا است که نشان از تلاش اعضای برای ایفای نقش روزافزون درنظام جهانی می باشد . دبیر خانه این نهاد در استانبول و” بگداد امری اف” دبیر کل آن است. مصوبات شورا همکاری لازم الاجرا نیست.
دولت ترکیه بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی( 1991) تلاش کرد در کشورهای آسیای مرکزی نفوذ سیاسی ،اقتصادی و فرهنگی داشته باشد . از طرفی تئوری عمق استراتژیک داوود اوغلو هم خواستار گسترش عمق استراتژیک ترکیه در کشورهای خاورمیانه ، آسیای مرکزی ، قفقاز و آفریقا بود. در راستای این سیاست ، آنکارا پیشنهاد رئیس جمهور قزاقستان مبنی بر تاسیس شورا همکاری را پذیرفت و این نهاد بین دولتی تاسیس شد . ترکیه تلاش می کند از طریق این شورا با محیط پیرامونی کشورش رابطه ای گسترده و قوی داشته تا نفوذش را در این کشورها بیشتر کند . نفوذ آنکارا در آسیای مرکزی و قفقاز به ویژه با کشورهای که دارای روابط فرهنگی و زبانی است مانند قزاقستان ، آذربایجان و قرقیزستان باعث می شود ترکیه و تمام اعضای شورا از حوزه بزرگ فرهنگی و تاریخی جهان ترک سود ببردند.
دراجلاسیه استانبول (2010) شورای همکاری کشورهای ترک زبان به رسمیت شناخته شد و بعد از این اجلاسیه ، اولین نشست سران شورا در آلماتی قزاقستان با موضوع ” همکاری های تجاری و اقتصادی ” برگزار گردید . دومین نشست در بیشکک با موضوع ” همکاری های علمی ، فرهنگی و آموزشی”، سومین نشست درآذربایجان با موضوع ” حمل و نقل یا ترابری ” چهارمین نشست در بدروم ترکیه با موضوع ” توریسم ، پنجمین نشست در آستانه قزاقستان با موضوع ” همکاری در عرصه رسانه ای و تبادل اطلاعات ” ، ششمین نشست در قرقیزستان با موضوع” جوانان و ورزش” و هفتمین نشست با موضوع” اقتصاد” برگزارشد .
آخرین نشست یا هفتمین اجلاسیه شورای همکاری کشورهای ترک زبان به ریاست الهام علی اف “رئیس جمهور آذربایجان” در شهر باکو( 14-15 اکتبر 2019 ) برگزار گردید. در این اجلاسیه 5 سند همکاری میان اعضا به امضا رسید، مجارستان به عنوان عضو ناظر بر این شورا انتخاب گردید، سمت دبیر افتخاری کشورهای ترک زبان را به رئیس جمهور قزاقستان” نور سلطان نظر بایف ” اعطا گردید و ازبکستان به عضویت این شورا در آمد. این کشور که بیشترین جمعیت را بعد از ترکیه در شورای همکاری کشورهای ترک زبان دارد به سرعت شروع به بهره برداری از این فرصت کرده و معاملات و سرمایه گذاری های دور و نزدیکی را دنبال می کند .
در نشست هفتم رجب طیب اردوغان اعلام کرد : این نشست جنبه تایخی دارد و ما نقش ساختارهائی نظیر شورا همکاری را می بینیم که در سیاست جهانی افزایش پیدا کرده است. وی متذکر شد اهمیت شورا به همکاری و هماهنگی با بیانیه های چند جانبه وابسته است. رئیس جمهور ترکیه ابراز امیدواری کرد که که شورا عضو ناظر شورای امنیت سازمان ملل و سازمان همکاری های اسلامی شود.
البته پیش از نشست 15 اکتبر، دبیر کل شورا تلاش کرد تا برای افزایش تجارت بین اعضا تب و تابی ایجاد کند ، لذا سال 2019 را ” سال اقتصاد ” نامید . لازم به ذکر است که قبل از برگزاری اجلاسیه هفتم ، وزرای خارجه کشورهای این شورا در باکو، پایتخت آذربایجان جلسه ای به منظور تبادل نظر در رابطه با موضوع همکاری تجاری و فرهنگی میان اعضا برگزار کردند . توسعه کسب و کارهای کوچک و متوسط و البته برگزاری هفتمین نشست سران از مباحث مهم جلسه وزرا بود .
در طول ده سال گذشته گام هایی جهت نهادینه کردن شورای همکاری کشورهای ترک زبان ، گسترش همکاری میان اعضا وتلاش برای تاثیر گذاری در منطقه صورت گرفته .به این دلیل بنا بر نظر برخی تحلیل گران تجارت میان کشورهای این شورا بیشتر شده است . گردش مالی میان کشورهای عضو به ویژه بعد از نشست آستانه ( 2015) افزایش یافته و همکاری های اقتصادی خوبی صورت گرفته است .موافقان به آینده شورای همکاری امیدوارند و بر این باور هستند که تلاش هائی برای تقویت شورا جهت تاثیرگذاری در منطقه و تعامل با نظام جهانی صورت گرفته است چنانکه مسیر تجاری بین اروپا و چین از کشورهای این شورا می گذرد . در همین راستا ، رئیس دفتر مرکز مطالعات اروپا در بروکسل گفت: در نظم نوین جهانی که در آن محور کنترل به آسیا در حال تغییر است شورای همکاری کشورهای ترک زبان نقش مهمی دارد و فعالیت های سیاسی ، اقتصادی، اجتماعی این شورا با کمک پروژه ” یک کمربند ، یک جاده ” که شامل سایر کشورهای اوراسیائی است، توسعه خواهد یافت.
برخی از دیگر تحلیل گران بر این باور هستند که تجارت و همکاری های اقتصادی میان اعضا که از مهمترین اهداف این شورا است ، هنوز صورت نگرفته و یا ناچیز بوده ، لذا شورا ی همکاری به لحاظ کیفیت توسعه چندانی نداشته و بیشتر یک باشگاه نمایشی است . در همین رابطه بر اساس آماری که صندوق بین المللی پول گزارش داده” آذربایجان و قزاقستان تا قبل از تاسیس شورا تجارتشان بیشتر با آنکارا بود . ترکیه و قزقیزستان تجارت شان رشد داشته اما به دلیل اینکه ترکیه با اعداد بازی کرد ه است ” [1] . نهایتا ، در کل تجارت در درون این بلوک بر طبق معیار های دلار کاهش یافته . بعد ازاینکه در چند سال اول تاسیس شورای همکاری تجارت میان اعضا رشد داشت اما امروزه تجارت میان آنان سقوط کرده است. البته تجارت میان اعضا بالا بود و منشور گروه هم تعهد داده بود تا شرایط و بستر مناسبی برای تجارت و سرمایه ، تسهیل بیشترمعاملات و پروسه های حمل ونقل با هدف ساده سازی انتقال کالاها ، سرمایه ، خدمات و تکنولوژی ها و آسان سازی عملکرد های مالی و بانکی فراهم کند .
به این ترتیب شورای همکاری کشورهای ترک زبان برای رفع چالش ها و دستیابی به اهداف باید به به هویت واحد و یکپارچه برای گسترش سیاست پان ترکیسم( این سیاست برای کشورهای روسیه ، ایران و چین که خواهان حفظ منافع و امنیت ملی خود هستند ، نگران کننده می باشد ) دست یابد تا تعامل میان اعضایش برای همگرائی اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی بیشتر گردد .این امر به دید استراتژیک و قدرت ملی نخبگان سیاسی و تلاش دولتمردان نیاز است تا شورای همکاری کشورهای ترک زبان به عنوان نهادی مهم در تعاملات منطقه و جهان به شمار آید .
کلمه های کلیدی : شورای همکاری کشورهای ترک زبان ، ترکیه ، اهداف ، چالش ها
[1] اما این صندوق گزارش داد که ارزش دلاری کالاها نه حجم آن ها بین کشورها گذرا است .ارزش کالاها بعضا به این دلیل که این ارزش با گردش پول و نیروهای متعدد بازار افت و خیز دارد ، یک اندازه گیری نافص است .
