فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلحIPSC-
رویداد
درگیری‌های شدید اخیر میان فلسطینیان با نیروهای امنیتی و پلیس اسرائیل در شرق بیت‌المقدس، ناشی از اقدام پلیس اسرائیل برای اخراج و تخلیه شماری از ساکنین خانه‌های فلسطینی‌نشین محله «شیخ جراح» است.این درگیری‌ها به یک معضل منطقه‌ای و جهانی برای اسرائیل مبدل شده و شمار زیادی از دولت‌های خاورمیانه به آن واکنش شدید نشان داده‌اند.آمریکا، دولت‌های اروپایی و سازمان ملل نیز از اسرائیل خواسته‌اند تا از تخلیه خانه‌های مورد اختلاف ، خودداری کند.اما کابینه امنیتی اسرائيل تمامی پیشنهادهای آتش‌بس را رد کرده است.
تحلیل رویداد
در یک قرن گذشته کشور فلسطین در نقشه سرزمین شام چنان دچار تحول و دگرگونی شده ، که فقط ۱۵ درصد آن باقی مانده است که آن هم با شهرک‌سازی‌های بی‌رویه رو به نابودی است.بعضی ازتحلیل گران این اقدامات اسرائیل را بسیار پست‌تر از آپارتاید توصیف کردند.بحران اخیر کرانه باختری رود اردن و بخش شرقی اورشلیم و تخلیه خانه‌های ساکنان عرب نشین ،در همین راستا می باشد.
این ناآرامی های اخیر اوضاع داخلی این کشور را بنا به گفتة فرستنده صلح خاورمیانه سازمان ملل متحد به سمت “یک جنگ تمام عیار” پیش خواهد برد. یکی از مؤلفه های جنگ تمام عیار ، وجود طرف های درگیر به بسیج کامل نیروی انسانی و منابع موجود است، و تفاوت اندکی بین نظامیان و غیرنظامی‌ها نسبتبه درگیری‌های دیگر وجود دارد و گاه، اصلاً تفاوتی وجود ندارد.
این موج جدید، شدیدترین تنش بین دو طرف از سال ۲۰۱۴ تاکنون می باشد. این درگیری ها که با برخورد ناشایست نظامیان اسرائیل از جمله، کشتار غیرنظامیان ،اخراج مردم فلسطین از مناطق اشغال شده ،غارت ملکیت‌های شخصی، ویرانی عمدی شهرها و روستاها ی فلسطین نشین توام بوده، وطبق قانون بین الملل یک جنایت جنگی محسوب می شود. دادستان دیوان بین‌المللی کیفری هم گفت:تداوم خشونت‌ها در کرانه باختری، بیت‌المقدس شرقی و غزه بر طبق میثاق رم، منجر به وقوع جنایات جنگی در این مناطق خواهدشد.دیدبان حقوق بشر نیز هدف قراردادن عمدی شهروندان غیرنظامی را در طی جنگ، جنایت جنگی خواند.
اقدام‌های اخیر اسرائیل با محکومیت کشورها ، نهادهای بین المللی و سازمان های حقوق بشری مواجه شده است . دبیر کل سازمان ملل متحد گفت که از شمار زیاد تلفات غیر نظامیان فلسطینی شوکه شده است.ايالات متحده نيز از بروز این جنگ ابراز نگراني کرد. انگلیس نسبت به خشونت فزاینده و کشته شدن غیرنظامیان نگران و خواهان آتش بس سریع شد. ترکیه نیز به دنبال صدور قطعنامه ای از سوی سازمان ملل متحد ، برای محکومیت تجاوزات اسرائیل به فلسطین است. قطر این درگیری را در سطح جنایات جنگی توصیف کرد و خواستار تصمیم‌گیری یکپارچه از سوی کشورهای عضو اتحادیه عرب ، به منظور توقف حملات اسرائیل شد. حقوق بشر نیز این حملات را وحشیانه خواند. سه کشور چین، تونس و نروژ از شورای امنیت خواستند نشست فوق العاده‌ای برگزار کند. هم چنین ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان این خشونت‌ها را به‌شدت محکوم کرد. محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین گفت اسرائیل تمامی اصول، منشورها و قوانین بین‌المللی را نادیده گرفته است.
وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز علاوه بر محکوم کردن اسرائیل، در واکنش به موضع دولت اتریش در حمایت از جنایات اسرائيل و برافراشتن پرچم‌های این رژیم بر ساختمان‌های مقر دولت ،سفرش را به اعتراض به وین لغو کرد.
کشورهایی چون امارات ، بحرین و… که علل عادی سازی روابط با اسرائیل را کمک به فلسطینیان ذکر کرده بودند ،هیچ گونه حمایتی در این بحران از مردم فلسطین نکردند.
در حال حاضر مذاکرات جدی با میانجی گری‌های مصر و آمریکا در دست انجام می باشد.وزیر امور خارجه مصر توقف حملات اسرائيل به اراضی فلسطینی‌ها را از همتای اسرائیلی خود خواستار شد.هم چنین با وزیر خارجه آلمان ، روسیه برای توقف تنش‌های بیشتر مذاکره نمود.در این گفت و گوها پیشنهاد شد ازسرگیری مذاکرات مستقیم دو طرف فلسطینی-اسرائیلی این بار با سازوکار کمیته چهارجانبه صلح (شامل روسیه، آمریکا، سازمان ملل و اتحادیه اروپا) برای حل اختلافات استفاده شود.
فشار مردم آمریکا و تظاهرات گسترده در شهرها و ایالت‌های بزرگ این کشور به حمایت از فلسطین ،روند معادلات سیاسی ثابت و شناخته شده واشنگتن را تغییر داد.این تغییرات با محکوم کردن اسرائیل توسط رئیس کمیسیون روابط خارجه در سنا حامی قوی اسرائيل ، نمایندگان کنگره آمریکا و فعالان جنبش “زندگی سیاهان مهم است” ، فصل تازه و نگرش جدیدی نسبت به سرنوشت مردم فلسطین ایجاد کرد.
25 نفر از اعضای کنگره آمریکا با ارسال نامه‌ای به وزیر امور خارجه، با “جنایت جنگی” خواندن اقدامات اخیر اسرائيل ، خواستار فشار دیپلماتیک شدند و خواسته اسرائیل را مغایر با کنگره ژنو دانستند.آن ها هم چنین از بایدن که خود را متعهد به حقوق بشر در سیاست خارجی می داند خواستند تحقیق کند آیا اسرائیل در حمله اخیر از سلاح‌های آمریکایی بر علیه مردم فلسطین استفاده کرده است؟آنان به بایدن گفتند در صورت ادامه بحران توسط اسرائیل، باید سفارت آمریکا ناظران را برای مستند کردن عملیات اخراج و نیز جمع‌آوری اطلاعات درباره واحدهای نظامی شرکت کننده در این فعالیت‌ها را فعال نماید.
بایدن با توجه به داشتن تفکر دموکراتیک و حامی حقوق بشر در سر دوراهی قرار گرفته است. او مجبور است علاوه بر توضیح به کنگره در برابر جهان سیاست نیز داوری شود.از طرفی نتانیاهو نیز در صورت ادامه این کشتارها آمریکا را رو در روی خود قرار خواهد داد. نتانیاهو چون حامی ترامپ در انتخابات اخیر آمریکا بود ،بهانه خوبی برای تسویه حساب بایدن خواهد شد.
عملکرد نتانیاهو کاملا در تناقض است او در یک مصاحبه گفت:ما متحیر مانده ایم چون ما وضعیتی را به وجود آورده‌ایم که امکان جنگ داخلی را فراهم می‌کند و به خاطر این سکوت کرده‌ایم. او گفت این دیوانگی را متوقف کنید، از شما خواهش می‌کنم بس کنید، “ما یک دولت هستیم”. او خواستار بررسی راه‌حل‌های فوری برای توقف درگیری‌ها میان فلسطینی‌ها و شهرک‌نشین‌ها شد.
اما علت علاقه نتانیاهو به استمرار عملیات نظامی علیه غزه ، ممانعت از تشکیل کابینه‌ای جایگزین است که موجب اتمام دوره نخست وزیری او میشود.لذا در این بحران نتانیاهو سعی دارد خود را رهبری نشان دهد که می‌تواند قدرت نظامی جنبش حماس در غزه را نابود کند. اما با این حال نگران است که شرایط به سمت جنگ تمام عیار در غزه پیش برود ، چون کشته شدن ده‌ها نظامی و غیرنظامی اسرائیلی ، هزینه های سیاسی و اقتصادی فراوانی را برای او در بر خواهد داشت.
چشم انداز
بنظر می رسد بحران اخیر بین اسرائیل و فلسطین اگر منجر به جنگ تمام عيار شود متضمن دو معنا خواهد شد، يکي ادامه جنگ و ديگري گسترش دايره نبرد خواهد بود. اسرائیل اگر درگیر جنگ تمام عیار شود به دلیل عدم محدوديت زماني و مکاني این جنگ ، در هیچ کجای دنیا امنیت نخواهد داشت.
موشک های پرتابی گروه مقاومت به دلیل سرعت و قدرت تخریبی بالا سبب شده این رودرویی معادلات جنگی را تغییر دهد و نیروهای امنیتی اسرائیل کنترل اوضاع را از دست بدهند و شهر ها صحنه جنگ داخلی پیدا کند. نتانیاهو در نظر دارد ارتش را وارد جنگ شهری کند گرچه با مخالفت روبرو شده ، اما اگر ارتش علاوه بر نیروی هوایی وارد این بحران شود، باید انتظار یک جنگ داخلی طولانی مدت را داشته باشد.
بسیاری از تحلیلگران معتقدند سیاست موجود در اسرائیل بر اساس نظام قبیله‌ای و شخصی متمرکز است. و علت بحران هایی که ایجاد میشود ناشی از عدم توافق بین اقشار مختلف این رژیم است.لذا حل این بحران ها فقط با تغییرات ساختاریِ موسسات حکومتی و نظام انتخاباتی ممکن می شود.
موضع گیری اخیر رئیس جمهور اسرائيل سبب دو رویداد مهم خواهد شد: در مرحله نخست سست شدن جایگاه نتانیاهو و به احتمال قوی تغییر در ساختار انتخاباتی است. در مرحله بعد وقوع جنگ داخلی و ایجاد شکاف در رده های بالای حکومتی این رژیم است.
موقعیت سیاسی کشورهای عربی که با عادی سازی روابط با اسرائیل دست از جانبداری فلسطین برداشته اند، در اتحادیه اعراب و شورای همکاری خلیج فارس متزلزل خواهد شد.از طرفی کشورهایی که قصد داشتند به سمت عادی سازی حرکت کنند، به دلیل جو جهانی و منطقه ای تغییر سیاست خواهند داد.
اگرچه نتانیاهو سعی دارد جنگ را طولانی کند اما می‌داند ادامه دادن با توجه به عجز در توقف حملات موشکی،و ترس از وقوع جنگ داخلی بی‌فایده است. به همین دلیل احتمال این که توجیه کند، ما به اهداف خود در ضربه زدن به ظرفیت‌های نظامی و انسانی حماس رسیدیم، جنگ را خاتمه دهد.
این بحران و موضع گیری جهانی سبب شده که دنیای سیاست، با یک واقعه جدید روبرو شود.حملات اسرائیل چهره این کشور را در برابر دنیای سیاست تخریب کرد و اسرائیل دیگر نمی تواند مظلوم نمایی کند، چون رئیس این رژیم با صراحت در سطح جهانی برای اولین بار با گفتن “ما عامل این بحران هستیم “مظلومیت ملت فلسطین را به رسمیت شناخت.
کلید واژه: فلسطین، اسرائیل ، جنگ تمام عیار، فاطمه خادم شیرازی
