آیندۀ جایگاه هند در نظام بین الملل و سناریوهای فرارو

دکتر مهدی مطهرنیا

آینده پژوه و استاد دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

 جایگاه کنونی هند در نظام بین‌الملل

هندوستان از نظر ژئوپلتیکی در یکی از حفره‌های اساسی آیندۀ ژئوپلتیک دنیا قرار دارد، هارتلند علیا یا بخش غربی هارتلند بزرگ بخش مهمی از هند و تبت را در برمی گیرد و جغرافیایی نزدیک یکی از مهمترین کنشگران نظام بین‌الملل در قرن 21 میلادی یعنی چین هست. این کد ژئوپلتیکی تنها در چارچوب جغرافیایی هند اهمیت پیدا نمی‌کند، بلکه جایگاه سیاسی هند در آسیای جنوبی و شرقی این کد ژئوپلتییکی را حساس ترمی‌کند. هند بزرگترین دموکراسی جهان در مقتدرترین  جغرافیای حکومتی در قرن 21 هست، اقتدار و آتوریتۀ حکومتی در آسیا بوِیژه در آسیای شرقی سکنا گزیده وهند دارای یک دموکراسی پیشرو و دارای سابقۀ تاریخی در آسیای شرقی هست. لذا می‌تواند توازن بخش ژئوپلتیک منطقه نه تنها از منظر کد جغرافیایی، بلکه از منظر کد سیاسی باشد، و تلفیق کد جغرافیایی و کد سیاسی، کد ژئوپلتیک هند را بسیار بالا می برد. به این ترتیب زمینه‌های اهمیت هند را در جغرافیایی سیاسی آینده جهان را بوجود می‌آورد. در واقع همان نقشی را که کشوری چون عربستان برای آمریکا و غرب در قرن 20 میلادی و بعد از جنگ جهانی دوم دارا بود، هند هم اکنون در آسیای جنوبی می‌تواند این موقعیت را می‌تواند باشد. با این تفاوت که اگرعربستان یک جغرافیای اقتدارگرا، فاقد دولت ملی و دارای حکومت قبیله‌ای مقتدر خاندان آل سعود بود، در هند با وجود فرقه‌های گوناگون، مذاهب مختلف شاهد یک ساختار دموکراتیک در نظام بین الملل است.  این امر می‌تواند در چارچوب ایجاد توازن قدرت و مدلسازی دولت مطلوب در آسیای شرقی در برابر سرمایه‌داری اقتدارگرای پکن موضوعیت معنادار و تعریف شده‌ای بپذیرد. به این دلیل در دهۀ اخیر غرب تلاش داشته است که هند  را به خود نزدیک و خود نیز به هند و چارچوب های مطرح در هندوستان از لحاظ لایه‌های گوناگون نزدیک شود.

اهمیت و جایگاه هند

جایگاه هند در آسیا به عنوان یک کشور مستقل، دموکراتیک دارای جهت گیری های انزاوا طلبانۀ قاطع مطرح هست. به هر ترتیب هند در حاشیه‌های بحران‌های منطقه‌ای خود را وارد نمی‌کند. هند تلاش کرده که مانند کوه یخی در اقیانوس باشد (که تنها قله‌های آن مشاهده شود و زیاده از حد به نمایش قدرت خود روی نیاورد) بلکه بیشتر درون گرا و هند محور باشد و از بحث محوری دور کند. گرچه در ماجرای کشمیر و پاکستان از منظر تاریخی هندوستان تقابل‌ها منطقه‌ای را داشته است، اما این تقابل‌های منطقه‌ای بیش از آنکه  فرا شبه‌ قاره‌ای کند تلاش کرده است در شبه‌ قاره محدود و  نگه دارد و اجازه حضور قدرت‌های فرا منطقه‌ای برای حل و فصل مسائل کشمیر را ( حتی در دورۀ اصطکاک با پاکستان) را فراهم نکند. لذا هندوستان به نوعی از دکترین انزوا طلبی فعال در سیاست خارجی خود در ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی پیروی می‌کند. این کشور روابط دو جانبه و چند جانبه خود را حفظ می‌کند و تلاش می کند که بدون ایجاد فضا سازی‌های کاذب در جهت تنش و نمایش قدرت، قدرت خود را افزایش ببخشد و با افزایش بخشی قدرت خود در زمان مناسب زمینۀ استقرار بیشتر قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی خود را فراهم کند. اکنون هندوستان یک قدرت منطقه‌ای دارای جایگاه تعریف شده در میان دیگر کشورهای همسایه خود هست. همچنین از منظر اقتصادی، سیاسی، فرهنگی دستاوردهای قابل توجه‌ای کسب کرده است و هم اکنون به گونه‌ای از رتبه و جایگاه برخوردارند که بخشی از جهان غرب منطقه جغرافیای و حاصل از آن را با عنوان یک وزنۀ تعادل بخش در برابر ابر قدرت توسعه یافتۀ ای می دانند که ادعای ابر قدرتی در قرن 21 میلادی در ابر قدرت برجا مانده از قرن 20 میلادی را دارد. لذا این جایگاه را برای هند نمی توان نادیده انگاشت.

آیندۀ جایگاه هند در نظام بین الملل و سناریوهای فرارو

سناریوهای پیش روی آیندۀ هندوستان چندگانه است. نخستین سناریو سناریوی قوی سیاه هست. در واقع هند می‌تواند شگفتی ساز باشد و در مسائل منطقه ای نقش بسیار مؤثر در حوزه بین المللی ایفا کند و از جناح‌های رقیب امتیاز بگیرد. هند در جایگاهی که هم اکنون در سیاست خارجی واقع گرایانۀ هند می توانند به عنوان برگ امتیاز هم از چین و همچنین از رقبای چین در نظام بین‌الملل امتیاز کسب کند. این امر را میتوان قوی سیاه نامید.

سناریو دوم قوی سفید در برابر سناریو نخست مطرح می‌شود. به این معنا هند با توجه به دستاوردهای خود به عنوان یک بازیگرغیر شگفتی ساز (به عنوان یک وزنۀ تعادل مورد استفادۀ قدرت‌های بین المللی) در جهت نظم بخشی به آینده نظام بین الملل در نبرد قدرت آینده میان اروپای متحد، آمریکا و چین برای شکل دادن آیندۀ نظم جهانی واقع شود. در اینجا هند به جای یک برندۀ شگفت ساز به یک ابزار ارتباطی در جهت ایجاد تعادل و توازن قدرت در جای حساس آسیای دیده شود.

سناریوی سوم سناریوی هند مستقل هست. به این معنا که هند در بازی قدرتهای بزرگ با ابر قدرت‌ها در منطقه وارد نشده و تلاش کند با استمرار وضعیت گذشته استقلال خود را در این بازی‌ها در چارچوب انزوا طلبی فعال و ادامۀ این انزوا طلبی در بازی خطرناک یک کنشگر بین المللی در نقش بخشیدن به آینده نظام بین الملل  حفظ کند. این سناریو بیش از دو سناریو اخیر محتمل تر است.

واژگان کلیدی: موقعیت، ژئوپلتییک، سیاسی، هند ، نظام بین‌الملل