کارشناس ارشد مسائل امنیتی
مرکز بین الملل مطالعات صلح- IPSC
اقیانوس هند به عنوان سومین اقیانوس بزرگ جهان از دیرباز جایگاه ژئوپلیتیکی و جهانی آن مورد توجه قدرت ها بوده و امروزه به صحنه ای برای رقابت قدرت های نوظهور تبدیل گردیده است. اهمیت این اقیانوس به دلایل وجود منابع معدنی و نفت فراوان، مرکزیت تجارت جهانی با قرارگیری میان سه کانون اقتصاد جهانی( جنوب شرق آسیا، اتحادیه اروپا و آمریکای شمالی)، بازار مصرفی بزرگ به دلیل جمعیت زیاد، حضور قدرت های رو به رشد از قبیل هند، چین و کره جنوبی، وجود آبراهه های پر تردد، روز به روز در حال افزایش می باشد به طوری که رابرت کاپلان در نوشته های خود به اقیانوس هند همان جایگاهی را بخشیده که هالفورد مکیندر، یک قرن قبل از او نسبت آسیای مرکزی قائل بود. گفتگوی زیر برای بررسی بیشتر وضعیت، علل و پیامدها و چشم انداز حضور نظامی آمریکا در اقیانوس هند انجام شده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اعزام نیروی بیشتر دریایی آمریکا به اقیانوس هند در چه شرایطی تحقق خواهد یافت و بسترهای مورد نیاز آن چیست؟
چین با توسعه توان نظامی اش به ویژه در عرصه نیروی دریایی، اکنون برای به چالش کشیدن آمریکا در اقیانوس هند آماده است. در آوریل2018، در شصت و نهمین سالگرد تأسیس نیروی دریایی چین، نخستین ناوهواپیمابر تولید داخل این کشور از شهر بندری دالیان در دریای بوهای حرکت کرد. یک وبگاه نظامی چین با اشاره به سه کشور آمریکا، ژاپن و هند به عنوان سه رقیب اصلی اش نوشت: “نخستین ناوهواپیمابر ساخت داخل چین کمی حرکت کرد و آمریکا، ژاپن و هند (از فرط ناراحتی) به خود پیچیدند.”
دریادار فیلیپ دیدویدسون فرمانده جدید نیروهای آمریکایی در اقیانوس هند و ارام در اظهارات مکتوبش در جریان روند تایید صلاحیتش در کنگره در مارس تایید کرد: “چین اکنون می تواند در همه سناریوهای جنگ با آمریکا دریای چین جنوبی را کنترل کند.” سال گذشته نیروی دریایی چین با ناوهای جنگی و زیردریایی های بیشتر از آمریکا به بزرگ ترین نیروی دریایی دنیا تبدیل شد و اکنون به ساخت کشتی های جدید با سرعت بسیار بالا ادامه می دهد. هرچند ناوگان آمریکایی همچنان برتری خود را حفظ کرده است اما سرعت توسعه آن کندتر از چین است. شی جین پینگ رئیس جمهور چین در آوریل اعلام کرد “وظیفه ساخت نیروی دریایی قدرتمند هرگز به اندازه امروز ضروری نبوده است.” از زمان آغاز جنگ تجاری آمریکا با چین، کشتی های جنگی و جنگنده های چینی روند عملیات های خود را در آبهای ژاپن، تایوان و جزایر و ریف هایی که ادعای مالکیت انها را در دریای چین جنوبی دارد، افزایش داده است. زمانی که در می دو جنگنده آمریکایی –هیگینز، یک ناوشکن، آنتیتام یک ناوکروز- در چند مایلی جزایر مورد مناقشه درپاراسل کشتی رانی کردند، کشتی های چینی به سرعت به آن چیزی که بعدها پکن آن را اقدام تحریک کننده خواند، پاسخ داد. چین همین واکنش را به اقدام سه کشتی استرالیایی که در آوریل از دریای چین جنوبی عبور کرده بودند، نشان داد. تنها سه سال گذشته بود که شی جین پینگ در کنار باراک اوباما رئیس جمهور سابق آمریکا در باغ رز کاخ سفید ایستاد و متعهد شد جزایر مصنوعی دریای چین جنوبی را نظامی نکند. اما از آن زمان به بعد مقامات چینی تایید کردند موشک هایی را به این جزایر منتقل کرده اند، اما استدلال کردند استقرار این موشک ها به علت تهاجم های آمریکایی ها در آبهای چین ضروری است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به رزمایش ناوهای آمریکایی در آب های اقیانوس هند، آیا آمریکا در جهت ایجاد نوعی موازنه دفاعی و در مقابل حضور توان نظامی رقیبان در منطقه است ؟
این رزمایش 9 روزه با هدف همکاری در جنگ های ضد زیردریایی و کشتی و عملیات های ناو گروه های مشترک در میان افزایش فعالیت های چین در دریای جنوب این کشور و اعزام زیردریایی های چین به اقیانوس هند انجام شد. رزمایش مالابار 2018 که بیست و دومین رزمیاش سالانه در میان همکاری های نظامی هند و آمریکا محسوب می شود در دو مرحله آبی و خشکی انجام شد. مرحله خشکی آن در پایگاه دریایی در جزیره گوام و مرحله آبی آن در دریای فیلیپین بوده است. جزیره گوام شاهد یکی از شدید ترین نبرد ها در طول جنگ جهانی دوم میان نیروهای آمریکایی و نظامیان ژاپنی بود. بخش دریایی این رزمایش شامل همکاری های ارتش ها و ظرفیت سازی برای برنامه ریزی و اجرای عملیات تاکتیکی در محیط چند ملیتی بود. رزمایش مالابار، نخستین بار در سال 1992 به عنوان یک همکاری دوجانبه میان هند و آمریکا انجام شد. این رزمایش در سال های 1998 تا 2002 پس از آزمایش هسته ای هند در سال 1998 برگزار نشد. ژاپن در سال 2015 به عضویت دائمی در رزمایش مالابار درآمد. استرالیا در دو سال گذشته به طور مکرر خواهان شرکت در این رزمایش شده است اما هند به دلیل نگرانی از اعتراض های چین با این درخواست مخالفت کرده است.
این چهارمین سال متوالی است که نیروی دریایی ژاپن در «رزمایش مالابار» که از سال ۱۹۹۲ به صورت سالانه توسط آمریکا و هند در خلیج بنگال برگزار می شود، شرکت کرد. باید در نظر داشت این رزمایش در حالی برگزار شد که سربازان چینی و هندی در منطقه ای راهبردی، حساس و دورافتاده در مرز هند و چین و بوتان رو در روی یکدیگر قرار گرفتند. هند مدتی طولانی است با همسایه شمالی اش که حضور نظامی دریایی خود را نیز در منطقه گسترش داده است، مناقشات ارضی دارد. چین طی سال های اخیر فعالیت های خود را در اقیانوس هند افزایش داده و بنادری را در سریلانکا، بنگلادش و پاکستان احداث کرده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: وضعیت و پیامدها و چشم انداز حضور نظامی آمریکا در اقیانوس هند چه خواهد بود و چه تاثیری در افزایش قدرت و کاهش قدرت مخالفان دارد؟
با رویکردی تاریخی می توان گفت امریکا همزمان با اتخاذ استراتژی نیکسون مبنی بر پرورش قدرت منطقه ای، سعی بر ادامه استراتژی بازدارندگی بمنظور بازداشتن شوروی از گسترش به سمت جنوب نیز داشت، کمربند منیتی سنتوکه بر اساس پیمان دو طرفه 24 فوریه 1955 بغداد بین ترکیه، عراق تشکیل شده و با پیوستن ایران و پاکستان و انگلستان به آن تکامل یافت و با خروج عراق در 24 مارس 1959 و سپس انگلستان از آن به صورت پیمان سه جانبه ایران و پاکستان و ترکیه به مرکزیّت آنکارا درآمد از ناحیه امریکا تقویت شد زیرا نیازهای امنیتی امریکا را در مواجهه با کمونیسم و در چهارچوب سیاست جهانی آن را تأمین می نمود. علاوه بر این امریکا تجهیزات و امکانات اتمی لازم را در اقیانوس هند و از طریق زیردریایی های اتمی پولاریس فراهم کرده بود و قبلا نیز در ارتباط با حضور نیروهای استالین در آذربایجان، ترومن با تهدید اتمی توانست وی را وادار به خروج از این منطقه بنماید.
از آنجائی که منافع آمریکا و جهان غرب عمدتاً بر روی نفت و آزادی کشتی رانی در تنگه هرمز متمرکز شده است و این امر از ارزش استراتژیکی بالائی برخوردار می باشد و در امنیّت ملی امریکا و کشورهای دیگر وابسته به آن اثر قاطع دارد و این امر مورد طمع سوریه نیز بوده است، بنابراین امریکا استراتژی بازدارندگی را ادامه داده و هرگز اجازه نخواهد داد که روسیه موقعیّت مسلطی در منطقه خلیج فارس پیدا کند زیرا تحقّق آن به معنی بهم خوردن جدّی موازنه استراتژیک در جهان خواهد بود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده حضور نظامی و امنیتی آمریکا در اقیانوس هتد چیست و به چه عواملی وابسته است ؟
با توجه به اظهارات مقامات دو کشور، می‌توان گفت که همکاری هر یک از دو کشور هند و آمریکا بیانگر آن است که در روابط و همکاری‌های نظامی دو کشور منافع موازی و مشترکی وجود دارد که هر یک از دو کشور را به سمت همکاری نظامی با یکدیگر سوق داده است، اما هر کدام از این کشورها می‌خواهند این همکاری را براساس منافع حداکثری خود تعریف کنند، یعنی نوع نگاه دیگر واحدهای سیاسی به این رابطه نیز برای آنها حائز اهمیت است.
رویکرد هند در چارچوب واقعیت‌های داخلی کشور هند و مبادلات منطقه‌ای می‌گنجد. در سطح منطقه همواره همکاری هند و آمریکا عامل نگرانی و گاهی واکنش پاکستانی‌ها به عنوان رقیب منطقه‌ای هند بوده است. اکنون که هند و پاکستان در حال مدیریت بحران روابط دوجانبه هستند، مقامات هند نمی‌خواهند دوباره اوضاع از ثبات به بی‌ثباتی یا به روند اتهام و رفع اتهام تغییر یابد. تاکنون چندین با مذاکرات هند و پاکستان پس از سال‌ها تنش برگزار شده است. در سطح داخلی نیز همواره مخالفت اساسی از سوی گروه‌های داخلی هند در مورد رابطه با آمریکا وجود داشته است.
یکی از مهمترین و سرسخت‌ترین مخالفان روابط هند و آمریکا، گروه‌های کمونیست هستند. احزاب کمونیست هند ضمن انتقاد به حضور نظامی آمریکا در هند، از دولت خواسته‌اند تا دلیل این پنهان کاری را توضیح دهد. این دو عامل سبب شده هند نسبت به حضور نیروهای آمریکایی بزرگ‌نمایی نکند، تا ضمن حفظ روابط با پاکستان، از ان تقادات داخلی نیز در امان باشد.
در مقابل، رویکرد آمریکا کاملاً متفاوت با هند است. آمریکا به دنبال نمایش قدرت است و حضور نیروهای آمریکا در هند و چهار کشور نپال، بنگلادش، سریلانکا و مالدیو، می‌تواند نشانه‌ای قابل توجه از حضور آمریکا در اقیانوس هند باشد. به عبارتی آمریکا می‌خواهد با پشتوانه نیروهای نظامی خود، افسانه‌های ابرقدرت بودن و کدخدایی آمریکا را احیا کند. حتی می‌توان گفت که آمریکا با انجام این دسته از اقدامات به دنبال افزایش اعتماد شرکای آسیایی خود است تا آمریکا را به عنوان بازیگر کلیدی معرفی کند.
