کنفرانس قلب آسیا و چالش های جدید در پیش روی پاکستان

مصطفی زندیه

کارشناس ارشد مسائل جنوب آسیا 

مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC

کنفرانس قلب آسیا انتقادها به پاكستان

درجریان برگزاری کنفرانس قلب آسیا در آمریستار هند، میزبان با سرتاج عزیز نماینده ویژه پاکستان برخورد خوشایندی نداشت. نماینده پاکستان هم از طرف میزبان و هم از طرف رئیس جمهور افغانستان آماج حملات لفظی با محوریت ضرورت خاتمه به حمایت از تروریسم مواجه شد. ابعاد حضور جسورانه پاکستان در کنفرانس یادشده تقریباً قابل درک و روشن است: جغرافیا، امنیت، اقتصاد، چسبندگی های قومی –فرهنگی و مذهبی بین افغانستان و پاکستان از جمله مولفه هایی است که به زعم پاکستان جزو منافع حیاتی این کشور درافغانستان محسوب می شود. همچنین مشکلات و عوارض ناشی از جنگ داخلی دراین کشور، نزدیک به سه دهه و نیم است که پاکستان را  مستقیم یا غیرمستقیم تحت تاثیر قرار داده است.

در مقابل اتهامات هند و افغانستان، پاکستان نیز مدعی است هند و افغانستان از تحریک طالبان پاکستان و دیگر گروههای شبه نظامی جدایی طلب در بلوچستان حمایت می کند. همچنین پاکستان اعلام کرده است تروریسم یک معضل جهانی بوده و موثرترین راه مبارزه با آن همکاری بین کشورهاست نه تقابل. از این رو پاکستان اتهام زنی نخست وزیر هند را تلاشی برای سرپوش گذشتن وخامت بحران در کشمیر و نقض آشکار حقوق بشر دراین منطقه می داند. پاکستان براین باور است که هند از گسترش همکاری های پاکستان و چین بخصوص در موضوع پروژه کریدور اقتصادی گوادر –کاشغر(CPEC ) واهمه دارد. سرتاج عزیز مشاور نخست وزیر پاکستان در  امور  سیاست خارجی اخیراً درجریان یک سمینار در  اسلام آباد گفته است : طرح کریدور اقتصادی نشان دهنده روابط بی نظیر میان چین و پاکستان است. وی همچنین اضافه کرده هند تلاش دارد تا روابط دیرینه میان پاکستان و افغانستان را تخریب نماید. ما به هند اجازه نخواهیم داد که در این هدف خود پیروز شود. سرتاج عزیز تصریح کرد هند از کنفرانس قلب آسیا در راستای اهداف خود
سوء استفاده کرد.

 از سوی دیگر سخنرانی اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان در کنفرانس قلب آسیا نیز به گونه ای بود که بنظر می رسد پاکستانی ها به شدت از آن عصبانی شدند. در اجلاس اخیر بروکسل که به منظور تجدید و جلب کمک های بین المللی به افغانستان برگزار شد، پاکستان متعهد شد مبلغ 500 میلیون دلار به افغانستان کمک خواهد کرد. در نشست اخیر قلب آسیا، رئیس جمهور اشرف غنی در سخنرانی خود به تندی اقدامات پاکستان در حمایت از طالبان افغانستان و ناامن سازی این کشور را مورد سرزنش قرار داد و تصریح کرد طالبان بدون حمایت پاکستان یک ماه هم دوام نخواهد آورد. از این رو بهتر است پاکستان
500 میلیون دلار مورد نظر را صرف مبارزه و برخورد با گروه های تروریستی نماید.

وضعيت نوين و چالش های جدید در پیش روی پاکستان

فضای ایجاد شده در مناسبات منطقه ای بین سه کشور هند و افغانستان از یک سو و پاکستان از سوی دیگر به خوبی نمایانگر این است که روابط خصمانه میان سه همسایه یادشده ، چشم انداز صلح و ثبات را در منطقه جنوب آسیا را تاریک تر ساخته است. از این رو بنظر می رسد پاکستان برای برون رفت از شرایط کنونی چاره ای ندارد جز اینکه روابط خصمانه و تنش آلود با هند را کاهش دهد و از سوی دیگر در سیاست افغانی خود تجدید نظرهای اساسی اعمال نماید. روشن است کشمیر هسته مرکزی سیاست خارجی پاکستان بوده و تا این موضوع به نحو مرضی الطرفین حل و فصل نشود مشکلات موجود برطرف نخواهد شد. البته ظاهراً مسیری که پاکستان دراین چارچوب قراراست در آن سیاست جدید خود را پیش ببرد ، درمرحله طراحی قرار دارد. در این چارچوب طارق فاطمی دستیارویژه نخست وزیر پاکستان در روابط خارجی طی سفری به واشنگتن تلاش کرد تا با گروه دونالد ترامپ رئیس جمهور منتخب ایالات متحده آمریکا دیدار و گفتگو کند. گفته می شود وی بدنبال تاکیدبر ضرورت تداوم کمک های ویژه به بخش نظامی پاکستان در مبارزه با تروریسم از سوی آمریکا و نیز  جذب سرمایه گذاری آمریکایی بوده است. درعین حال طبق برخی گزاش های منتشره توسط رسانه های پاکستانی ، وی دراین سفر یک هفته ای موفق به دیدار با گروه ترامپ رئیس جمهور منتخب آمریکا نشد. اما بدنبال شرکت در یک کنفرانس خبری در واشنگتن تاکید کرد که اسلام آباد حاضر است برای برقراری صلح در افغانستان و مذاکرات صلح با هند با دولت ترامپ همکاری کند. طارق فاطمی دستیار ویژه نخست وزیر طی ملاقات با نمایندگان رسانه آمریکا نیز گفت: پاکستان با هدف صلح در نشست قلب آسیا شرکت کرد. برای شرکت در این نشست رسما از سوی هند دعوت شده بودیم. ما تلاش خواهیم کرد تا دولت ترامپ را از چالش های منطقه آگاه نماییم و پاکستان آماده است در راستای استقرار امنیت در منطقه قدم پیش گذارد. وی همچنین طی مصاحبه ای بعداز بازگشت به اسلام آباد تاکید کرد: پاکستان بهای سنگینی برای موفقیت آمریکا در منطقه متحمل شده است و دولت اسلام آباد خواستار همکاری با گروه «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری منتخب آمریکا است.وی در ادامه افزود: برای غلبه بر مسائل  پیش رو در منطقه، همکاری آمریکا و پاکستان اجتناب ناپذیر است. دستیار ویژه نخست وزیر پاکستان تصریح کرد: پاکستان تمام تسلیحات نظامی خود را تقریباً از آمریکا خریداری می کند، اولین گزینه ما برای خرید تسلیحات نظامی آمریکا است و امید داریم دولت آینده آمریکا به این درخواست پاکستان جواب خوبی  بدهد.لازم به ذکر است نمایندگان کنگره آمریکا در سال جاری میلادی درخواست پاکستان برای خرید هشت فروند جنگنده «اف ۱۶»  از آمریکا را به دلیل عدم مبارزه جدی پاکستان با
گروه های تروریستی از جمله شبکه تروریستی «حقانی» رد کردند و این اقدام آمریکا با واکنش شدید مقامات دولتی اسلام آباد مواجه شد.

جمع بندی :

به نظر می رسد با توجه به انتخاب فرمانده جدید ارتش پاکستان 3 موضوع فوق العاده راهبردی در پیش روی پاکستان قرار دارد: هند و ترمیم روابط با آمریکا و افغانستان . وضعیت روابط با هند که کاملاً مشخص است. به نظر برخی از تحلیل گران مسائل شبه قاره ، پاکستان، جایگاهی را که در دوران جنگ سرد نزد آمریکایی‌ها داشت، ندارد و شرایط تغییر کرده است. ارتباطات هند در دوران جنگ سرد با روسیه و اتحادیه جماهیر شوروی سابق نیز تغییر کرده است، اما واقعیتی وجود دارد و آن این است که هند در حال‌حاضر در تمامی زمینه‌ها نسبت به پاکستان جلو افتاده است. به ‌عبارت دیگر رشد، توسعه اقتصادی، سیاسی و موقعیت جهانی و منطقه‌ای هند با پاکستان، قابل قیاس نیست. بنابراین، هند هنوز این قدرت را دارد که نوعی توازن در مناسبات خود با قدرت‌های بزرگ ایجاد کند، اما پاکستان، تا حد زیادی موقعیت خود را ازدست داده و دراین ‌رابطه در موضع ضعف قرار دارد؛ لذا می‌توان تصور کرد که نوعی رقابت میان آمریکایی‌ها، روسیه و چین بر سر نفوذ در پاکستان وجود دارد، در این شرایط وضعیت هند تا حدی متفاوت‌تر است به ‌طوری‌که همه کشورها سعی می‌کنند با هند ارتباطات نزدیکی داشته باشند، حتی چین که نود هزار کیلومتر با هند اختلاف ارضی دارد، سعی می‌کند ازطریق گسترش روابط اقتصادی و سیاسی این مشکلات را کاهش دهد؛ هرچند با هند رقابت نیز دارد. دراین شرایط می تواند آینده روابط هند و پاکستان را با توجه به وضعیت کنونی تاحدودی  پیش بینی کرد: رقابت‌های هند و پاکستان در نوعی جنگ نیابتی از طریق حمایت از گروه‌های ضد دو کشور، ادامه پیدا خواهد کرد. در این میان، نفوذ هند در افغانستان برای پاکستان بسیار نگران‌کننده و زجرآور است و پاکستان احساس می‌کند که از دو سو از طرف هند در محاصره قرار گرفته است. در مجموع، دو کشور سعی می‌کنند در عین اینکه به سوی جنگ تمام‌عیار نروند به‌ نوعی درگیر جنگی نیابتی شوند.

اما در ارتباط با آمریکا همچنان که گفته شد پاکستانی ها به دنبال فرصت های جدیدی هستند تا ذهنیت رئیس جمهور منتخب آمریکا  و گروه همراه وی را نسبت به پاکستان اصلاح کنند. چنانچه طی طریق در این مسیر برای پاکستانی ها موفقیت هایی را بدنبال داشته باشد، احتمالاً قدری از گرایش های راهبردی آمریکایی ها به سمت هند را تعدیل خواهند کرد و علاوه بر فراهم آوردن فضای تنفس بیشتر در شرایط انزوای منطقه ای، موقعیت خود را در مذاکرات احتمالی با هند پیرامون کشمیر تقویت خواهند کرد.

واژگان كليدي: کنفرانس، قلب آسیا،چالش ، هند، پاکستان‏، افغانستان