چشم انداز مراودات اعضاء شورای همکاری خلیج فارس و اندونزی

دکتر مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

پیش بینی شده است رشد اقتصادی در منطقه شورای همکاری خلیج فارس به ترتیب در سال‌های 2024 و 2025 به 2.8 درصد و 4.7 درصد افزایش یابد. البته چنین جهشی صرفا به دلیل افزایش تولید نفت نیست چرا که اوپک پلاس به تدریج سهمیه‌های تولید را در نیمه دوم سال 2024 کاهش می‌دهد. از این رو حرکت قوی اقتصاد غیر نفتی مدنظر اعضا شورای همکاری خلیج فارس است. تعهد شورای همکاری خلیج فارس به تنوع بخشیدن به اقتصاد هایشان، رویکرد استراتژیک آنها را برای توسعه پایدار در طول دوره بی ثبات اقتصادی جهانی برجسته ساخته است.

با این حال علیرغم تلاش‌ها برای متنوع‌سازی، استفاده از هیدروکربن ها در شکل‌دهی ترازهای مالی منطقه در میان‌مدت باقی خواهد ماند. در نتیجه، مازاد مالی شورای همکاری خلیج فارس در سال 2024 به کاهش خود ادامه می دهد و به 0.1 درصد تولید ناخالص داخلی می رسد، در حالی که انتظار می رود مازاد حساب جاری به 7.5 درصد تولید ناخالص داخلی (در مقایسه با 8.4 درصد تولید ناخالص داخلی در سال 2022) برسد.

به طور کلی چشم انداز اقتصادی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تا پایان سال2024 به شرح زیر پیش بینی شده است:

• بحرین: چشم انداز اقتصادی بحرین به چشم انداز بازار نفت و اجرای سریع اصلاحات ساختاری بستگی دارد. تخمین زده می شود که رشد در سال 2024 به میزان 3.5 درصد افزایش یابد، در حالی که بخش غیرنفتی محرک اصلی رشد باقی می ماند. انتظار می‌رود که بخش هیدروکربنی در سال 2024 به میزان 1.3 درصد افزایش یابد که بسیار کمتر از رشد پیش‌بینی‌شده بخش‌های غیرهیدروکربنی تقریباً 4 درصدی که توسط بخش‌های گردشگری و خدمات پشتیبانی می‌شود.
• کویت: پیش بینی شده که رشد اقتصادی در سال 2024 به 2.8 درصد بهبود یابد که با حمایت از سیاست‌های مالی، افزایش تولید نفت و افزایش تولید پالایشگاه الزور حمایت می‌شود. انتظار می رود تولید نفت 3.6 درصد و بخش غیرنفتی 2.1 درصد رشد کند، اما همچنان نرخ‌های بهره نسبتاً بالا ممکن است مصرف داخلی را مهار کند. 
• عمان: چشم انداز اقتصادی عمان همچنان مطلوب است و انتظار می رود رشد واقعی به 1.5 درصد در 2024 برسد که ناشی از افزایش تولید گاز و تلاش های متنوع سازی که شامل تلاش برای بهبود بیشتر محیط کسب و کار و تسریع سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر و هیدروژن سبز است. انتظار می رود رشد در میان مدت با حمایت از بهبود تقاضای جهانی، افزایش سرمایه گذاری در غیرهیدروکربن ها و انرژی های تجدیدپذیر شتاب بیشتری بگیرد. 
• قطر: پیش‌بینی می‌شود که رشد تولید ناخالص داخلی در سال 2024 به میزان ناچیزی تقویت شود، اما در حد 2.1 درصد باقی می‌ماند. رشد غیرنفتی به 2.4 درصد ادامه خواهد داد که ناشی از رشد بخش گردشگری است. انتظار می رود که بخش هیدروکربن تحت تأثیر محدودیت های ظرفیت، به رشد 1.6 درصدی کاهش یابد. 
• عربستان سعودی: انتظار می‌رود تولید ناخالص داخلی واقعی 2.5 درصد در سال 2024 رشد کند که عمدتاً ناشی از فعالیت‌های خصوصی غیرنفتی (پیش‌بینی رشد 4.8 درصدی) است. با پایان دادن به کاهش داوطلبانه تولید نفت در سه ماهه دوم تا 2024 و افزایش تدریجی تولید در نیمه دوم سال 2024، انتظار می‌رود تولید ناخالص داخلی نفت در سال 2024 0.8 درصد کاهش یابد. البته ممکن است این روندها در سال 2025 معکوس شوند. پیش بینی می شود که تولید نفت به شدت افزایش یابد که منجر به رشد 5.9 درصدی تولید ناخالص داخلی شود.
• امارات متحده عربی: پیش‌بینی می‌شود که رشد تولید ناخالص داخلی در سال 2024 به 3.9 درصد افزایش یابد، که ناشی از افزایش قابل توجه تولید نفت اوپک پلاس در نیمه دوم سال 2024 و بهبود فعالیت‌های اقتصادی جهانی است. پیش‌بینی می‌شود رشد تولید نفت در سال 2024 به 5.8 درصد برسد. تولید غیرنفتی همچنان قوی خواهد ماند و به حمایت از رشد اقتصادی در سال 2024 ادامه می‌دهد و به 3.2 درصد افزایش می‌یابد که ناشی از عملکرد موثر در بخش های گردشگری، املاک، ساخت‌وساز، حمل‌ونقل و تولید است(1).

با توجه به رشد اقتصادی در منطقه شورای همکاری خلیج فارس این نهاد قدرتمند درصدد افزایش همکاری های بین المللی در جهت پیشبرد اهداف میان مدت و بلند مدت خود و دستیابی به بازارهای نوظهور به خصوص در جنوب شرق آسیاست. از این رو اندونزی -پرجمعیت ترین کشور مسلمان جهان- در استراتژی های اقتصادی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نقش مهمی دارد.

در طی سال‌های اخیر شاهد گسترش چشمگیر روابط اقتصادی و سیاسی بین اندونزی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بودیم. هم اینک اندونزی، به هدف کمک های بشردوستانه اکثر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به خصوص عربستان سعودی تبدیل شده است. به غیر از عربستان سعودی، این کشور مقدار قابل توجهی کمک های بشردوستانه از قطر، بحرین، کویت و امارات دریافت کرده است.

از سوی دیگر اخیرا دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس و وزیر بازرگانی اندونزی، بیانیه مشترکی را برای آغاز مذاکرات برای توافقنامه تجارت آزاد (FTA) امضا کردند. بی شک امضای بیانیه مشترک، برای گسترش تجارت و سرمایه گذاری و دستیابی به همکاری های بیشتر بین دو طرف موثر خواهد بود. مجموعه این قوانین می تواند سرمایه گذاری بین دو طرف را کنترل کند و مکانیسم هایی را برای اجرای آنها تعیین و فرصت های شغلی جدیدی را فراهم نماید. آنچه که مشخص است اندونزی اولویت شورای همکاری در مذاکرات(FTA) است که نشان دهنده تمایل هر دو طرف برای تقویت روابط متمایز خود به ویژه در حوزه اقتصادی می باشد(2).

البته این افزایش حمایت با نگرانی هایی همراه بوده است چراکه بعضی از جریان ها نگران هستند که کمک های کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به سمت گروه های رادیکال در اندونزی هدایت شود(3).

با این حال از جمله بخش هایی که شورای همکاری خلیج فارس بیشتر فعالیت را در آن انجام داده است توسعه اقتصاد دیجیتال اندونزی می باشد. لازم به ذکر است در سال‌های اخیر، دولت جاکارتا تلاش‌هایی را برای بهبود دسترسی به فناوری و ارتباطات در برخی از مناطق خود به‌ویژه مناطق فقیرنشین و بخش شرقی کشور که هنوز فاقد زیرساخت‌های فناوری و اتصال دیجیتال هستند، انجام داده است که در این میان کشورهای عربی خلیج فارس تمایل زیادی برای همکاری در این خصوص دارند(4).

امروزه، قطر 65 درصد از سهام ایندوسَت«Indosat Ooredoo»- یکی از بزرگترین ارائه دهندگان مخابراتی اندونزی- را در اختیار دارد. در سال 2021،  این شرکت اولین خدمات تجاری 5G خود را در شهر سولو، در جاوا مرکزی راه اندازی کرد.

علاوه بر این، امارات متحده عربی، متعهد به ارسال بودجه 10 میلیارد دلاری خود به سازمان سرمایه گذاری اندونزی برای پروژه سرمایه جدید، و سرمایه گذاری در آموزش الکترونیکی و زیرساخت دیجیتال به عنوان بخشی از برنامه اندونزی برای ساخت شهر جدید با استفاده از فناوری سبز و سازگار با محیط زیست، است. این در حالی است که در نوامبر 2021، بانک اندونزی و بانک مرکزی امارات متحده عربی تفاهم نامه ای را برای همکاری نزدیک در سه حوزه اصلی از جمله نوآوری دیجیتال در پرداخت ها و خدمات مالی برای فعال کردن تراکنش های کارآمدتر و ایمن تر؛ سیستم های پرداخت فرامرزی از جمله پرداخت های خرده فروشی؛ و چارچوب هایی برای مبارزه با پولشویی (AML) و مبارزه با تامین مالی تروریسم امضا کردند.

همچنین همکاری دیجیتال اندونزی و عربستان سعودی نیز به شدت در حال افزایش است. راه‌های جهت تقویت همکاری در زمینه‌های رشد اقتصاد دیجیتال، فناوری‌های نوظهور، دولت دیجیتال، توسعه استعدادهای فنی، ارتقاء نوآوری و فناوری‌های فضایی مورد بررسی دو طرف قرار گرفته است. در نوامبر 2022، طرفین توافق کردند که در زمینه تحول دیجیتال، نوآوری، امنیت سایبری و هوش مصنوعی در زمینه انرژی همکاری کنند.

عمان نیز روابط خود را با اندونزی در بخش فناوری توسعه داده است. در دسامبر 2020، عمان، به نمایندگی از شرکت بین المللی فناوری نوظهور عمان (ETCO) و اندونزی، با توسعه یک پلت فرم با استفاده از هوش مصنوعی موافقت کرد.

همچنین اندونزی و کویت توافقنامه هایی را در مورد تحقیق در مورد فناوری دیجیتال برای شرکت های کوچک و متوسط ​​و تجارت الکترونیک و همچنین در مورد داده ها و فناوری امضا کرده اند. چنین چارچوب هایی می تواند روابط دیجیتالی بین دو کشور را در آینده تسهیل نماید.

چشم انداز

به نظر می رسد همکاری تکنولوژیک بین اندونزی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با توجه به رشد سریع اقتصاد دیجیتالی از سایر بخش ها پیشی بگیرد. ضمن اینکه سرمایه گذاری گسترده شورای همکاری خلیج فارس در بخش های از جمله اعطاء بورسیه های تحصیلی، بهداشت، رسانه ها و توسعه زیرساخت های عمومی اندونزی هر ساله افزایش خواهد داشت. از این رو در سال های پیش رو شاهد رشد همکاری ها بین اندونزی با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس خواهیم بود که البته هر یک از کشورهای سعی خواهند داشت منافع خود را پیگیری نمایند.

کلید واژگان: اندونزی, شورای همکاری خلیج فارس, اقتصاد, ثبات, امنیت, مریم وریج کاظمی

1-https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2024/05/29/new-gcc-economic-update-finds-improved-quality-of-education-is-critical-for-sustained-economic-growth

2-https://thediplomat.com/2023/05/gulf-states-growing-aid-diplomacy-in-indonesia/

3.https://www.bna.bh/en/GCCIndonesiasignjointstatementtolaunchFreeTradeNegotiations.aspx?cms=q8FmFJgiscL2fwIzON1%2BDmG96NR65p3udqXsEbuWLBg%3D

4-https://www.mei.edu/publications/indonesias-advancing-digital-cooperation-gcc-countries