روح اله مدبر*
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
(( آرزوهای نسل جوان برای داشتن دنیایی بهتر باید کاملا به مرحله اجرا گذاشته شود و به بهترین نحو مورد حمایت و تشویق قرار گیرد. مشارکت جوانان در شکل دادن به آینده بشریت ضروری است. اعلامیه تهران،سند نهایی کنفرانس بین المللی حقوق بشر، تهران/ایران/22 آوریل لغایت 13 می 1968/بند هفدهم ))
آنچه پر واضح است گویای آن می باشد که اغلب موضوعاتی که در نیمه دوم قرن بیستم به صورت خاص در دستور کار سازمان ملل متحد قرار گرفت ناشی از تشدید مسائل پیشین مانند ( صلح،امنیت بین المللی،حقوق بشر و…) و همزمان بروز مسائل جدید ( مانند تراکم جمعیت،آلودگی محیط زیست،قاچاق مواد مخدر و…) بود. لذا این سازمان در کنار دولتها به منظور حل این مشکلات اقدام به تدوین سیاست ها،راهکارها و برنامه های مناسب نمود. رفته رفته با توسعه اقتصادی و اجتماعی ضرورت توجه به توسعه منابع انسانی بیشتر نمایان گردید و مسئله زنان و جوانان و کودکان به علت مشکلات متعدد فرارویشان که مانند سنگ زیرین آسیاب توسعه جهانی بوده و به عنوان نیروی مولد اصلی جوامع چه در تامین امنیت چه تامین نیروی کار و اجرایی جامعه ایفای نقش می نمودند و همزمان با مشکلاتی چون نابرابری اجتماعی ، تبعیض نژادی،جنسی،طبقاتی،توزیع ناعادلانه درآمد و خدمات،بهداشت و مواد مخدر ،رشد بی رویه جمعیت؛ جنگ و استبداد ،فقر و فقدان آموزش برابر، کمبود توجه به ایجاد محیط زیست سالم برای زندگی دست و پنجه نرم می کردند مورد توجه جدی نخبگان جهان و برخی رهبران کشورها گردیدند . مطالعه در اسناد مربوط به مسأله جوانان نیز این تحلیل را به اثبات می رساند .
با برسی اسناد سازمان ملل متحد که مربوط به دهه های اولیه آن می باشد مشاهده می کنیم که موضوع جوانان در قالب مسائل مرتبط همچون صلح و امنیت،کار و اشتغال، بهداشت،حقوق بشر،آموزش مطرح می گردد. لاکن در دههه های بعد که سازمان ملل به این نتیجه رسید که موضوعاتی مانند جوانان به علت فرابخشی بودن آن و اثراتش بر توسعه از درجه اهمیت بسیار بالاتر برخوردار است این سازمان تمامی مساعی خود را صرف روشنگری این واقعیت نمود که دستیابی به توسعه پایدار بدون توسعه منابع انسانی و بالاخص با محوریت جوانان امکان پذیر نخواهد بود. لذا به منظور نشان دادن درجه اهمیت موضوع و نقش سرنوشت ساز جوانان در فرایند توسعه سازمان ملل متحد موضوع جوانان را همانند موضوع زنان در دستور کار خود قرار داده و دولت های عضو را تشویق به تدوین و اجرای سیاست های ملی خاص جوانان می کند. همچنین دبیر کل وقت سازمان ملل متحد در سال 1981 (کورت والدهایم) اینگونه سند تعریف سن جوانی را به عنوان منبع تفیک جوانان از سایر اقشار انسانی صادر نمود: بر اساس گزارش A/36/215/PARA8 ، و استناد به سایر قطعنامه ها و اسناد، بدون هر نوع تعصب و فارغ از دخالت در تعاریف سایر ملل متحد و با رسمیت شناختن آن تعاریف ، بازه سن جوانی را 15 تا 24 سال اعلام می نماییم .
این تقسیم سن برای تفکیک جوان از کودک مناسب ترین راه برای معرفی این قشر به اعضاء ملل متحد و گوشزد کردن تکالیف و مسئولیت های دول عضو ملل متحد از این قشر که در حال گذار از مرحله کودکی و ورود به آستانه استقلال هستند بود. تعریف شفاف سن جوانی موجب آسان تر شدن برنامه ریزی های بین المللی و ملی برای جوانان و ایجاد هویتی مستقل برای قشر جوان در جهان گردید. از این به بعد گذشته از اقدامات تشویقی و روشنگرانه ، سازمان ملل متحد خود رأسا اقدام به تدوین طرح ها و برنام های عمل منطقه ای و جهانی برای حل مسائل جوانان می کند. در این میان مساله حقوق جوانان و تدوین منشور بین المللی حقوق جوانان نیز با محوریت برابری همه جوانان جهان و الزام دسترسی مناسب آنان به نیازهای اساسی بویژه آموزش،بهداشت و… صورت گرفت.
در حال حاضر نیز چند سند عمده بین المللی وجود دارد که به صورت اختصاصی یا عمومی به حقوق جوانان و ضرورت ورود و فعالیتهای مشارکت جویانه آنان اشاره می کند :
- اعلامیه جهانی حقوق بشر
- کنوانسیون حقوق کودک ملل متحد
- برنامه عمل جهانی برای جوانان تا سال 2000 و پس از آن
- اعلامیه لیسبون در خصوص سیاستها و برنامه های جوانان
5) منشور بین المللی حقوق جوانان(قطعنامه شماره XXV 2633)
در ذیل و استناد به اعلامیه های فوق، مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه های متعددی را درخصوص حقوق جوانان به تصویب رسانده است (حقوق جوانان آموزش آنان برای احترام به حقوق بشر و آزادی های اساسی و مشکلات و نیاز های آنان1968 1699 1970 (XXIII)2447 (xxiv)2497 (XXV)2633، فرصت های مساوی برای جوانان 1985 1987 16/40 53/42 ، اداره دادرسی جوانان و پیشگیری از بزهکاری نوجوانان 1985 1990 1990 33/40 112/45 113/45 ، سیاست ها و برنامه های ترویج حقوق و مسئولیت های جوانان 1986 تا 1992 97/41 85/47 ، بیانیه پایانی نشست اینچئون 2015 ). همانطور که می بینیم قطعنامه های اولیه در این زمینه به سال های 1965 تا 1970 مربوط می شوند که در پی جنبش های اعتراض آمیز جوانان در سراسر جهان تصویب شدند . علاوه بر اعلامیه سال 1965 ، اولین قطعنامه درباره جوانان و حقوق بشر در سال 1968 توسط مجمع عمومی ملل متحد به تصویب رسید و بر درخواست کنفرانس بین المللی حقوق بشر مبنی بر استفاده از کلیه روش های آموزشی جهت رشد و ارتقاء جوانان در فضایی آکنده از روحیه احترام به کرامت انسانی و تساوی حقوق انسان ها بدون اعمال تبعیض مبتنی بر نژاد ، رنگ ، زبان ، جنسیت و عقیده تاکید نمود .
در این میان بویژه در دوران دبیرکلی (کوفی عطا عنان هفتمین دبیرکل سازمان ملل متحد) توجه به مسائل جوانان قوام بیشتری یافت و پیرو سومین اجلاس همایش جهانی جوانان نظام ملل متحد با شرکت وزرای جوانان کشورهای جهان در لیسبون پرتغال 1998، مسیر تصویب نهایی برنامه عمل جهانی برای جوانان تا سال 2000 و پس از آن ، که شروع مباحث آن از 1995 رخ داده بود اجرایی شد. این برنامه جامع با محوریت امور اساسی مورد نیاز جوانان و تصویب قطعنامه برنامه عمل جهانی برای جوانان و پس از آن در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید. یکی از مهمترین دستاوردهای این قطعنامه ارزشمند این بود که مجمع عمومی سازمان ملل این حقیقت را به رسمیت شناخت که جوانان در کلیه کشورها یک منبع انسانی عمده برای توسعه می باشند و هم به عنوان کارگزاران کلیدی برای تحولات اجتماعی ، توسعه اقتصادی و نوآوری های فن آورانه عمل می کنند. مجمع عمومی خاطر نشان ساخت که روشهایی که به موجب آن چالش ها و پتانسیل های جوانان با سیاستگذاری رسیدگی می شوند بر شرایط اجتماعی و اقتصادی موجود و رفاه و معیشت نسل های آینده اثر خواهند گذاشت. به عبارتی حلقه مفقوده ای که با بی توجهی به آن اکنون شاهد جذب جوانانی که باید در مسیر ارتقاء اندیشه های بشر دوستی گام می نهادند به جریانات افراطی و سلفی و گسترش تروریسم و نا امنی و جنگ های قومی و مذهبی هستیم.
با روی کار آمدن بان کی مون، هشتمین دبیر کل سازمان ملل متحد البته شاهد تحولات جدی در حوزه برنامه ریزی در زمینه جوانان بودیم. وی با تکمیل برنامه ها و قطعنامه های سابق، ظرفیت دیپلماسی جوانان را فعال نمود. بان کی مون رویکرد جدی به مباحث ترویج آموزش برابر برای همه جوانان و توجه به اجرایی شدن برنامه ها در روز بین المللی جوانان همه ساله مطابق با 12 آگوست، بود ، وی فعالیت های سازمان علمی فرهنگی تربیتی ملل متحد(یونسکو ) ، برای جوانان را با محوریت توجه آنان به بشردوستی و صلح طلبی هدایت نمود و هر ساله با میزبانی سازمان ملل متحد علاوه بر برنامه هایی که در مقر یونسکو در پاریس صورت می پذیرفت در دهکده جوانی واقع در نیویورک نیز برنامه های متعدد آموزشی برای جوانان ترتیب داد، لاکن با اینکه ترویج این گفتمان در میان جوانان اقدامی شایسته بود اما نتوانست از درد و رنج گسترش تروریسم و ناامنی در دوره مدیریت خنثیی وی در بحرانهای جهانی کاهش دهد و دغدغه های اساسی که مبنای ایجاد اسناد مهمی همچون تصویب منشور بین المللی حقوق جوانان رفع نگردید و جوانان کشورهای درگیر تروریسم نیز در مسیر جذب افراطی گری و جریانات رادیکال مذهبی و اقدامات تند قرار گرفتند. نبود الزام های قانونی در به خط کردن کشورها در برنامه ریزی و توجه بلند مدت به آموزش جوانان و ممانعت از امکان جذب آنان به جریانات ضد بشری همراه با سیاسی کاری و انفعال در برخورد با حامیان اصلی تروریسم و گسترش افراطی گری خود عامل بی نتیجه بودن این امور گردید. لکن سنگ بنای ترویج گفتمان بشر دوستی و استفاده از ظرفیت دیپلماسی جوانان برای مقابله با موج افراطی گری خود سنتی نکو است.
حال دبیرکل جدید پرتغالی سازمان ملل آنتونیو گوترش که سوابق فراوانی در اقدامات عام المنفعه و فعالیت در کمیساریای عالی پناهندگان دارد در حالی سکان مدیریت مهم ترین سازمان بین المللی را در دست گرفته که منطقه خاورمیانه هر روز شاهد درد و رنج فراوانی از قدرت نمایی افراطیون بنیاد گراست ، دیدار تصاویر کودکان آواره سوری ساکن شهرهای درگیر و یا کودکان مظلوم گرفتار در محاصره غیرانسانی فوعه و کفریا و تمرین نمایش اوج سنگدلی تروریست ها با مردم بی دفاع سوریه،یمن،عراق و حتی بیگناهان ساکن در فرانسه ،آلمان و .. که مورد حملات مستقیم یا غیر مستقیم و انتحاری این جریان رو به گسترش قرار میگیرند و بخش عظیمی از قطعنامه ها و برنامه های خوبی که در زمینه رسیدگی به حقوق جوانان همه ملل دنیا فقط در حد حرف باقی ماند مواجه شده.
شاید توجه وی به ترویج آرمانهای بشردوستی و ضرورت فهم زندگی مسالمت آمیز و الزام این آموزش ها در همه ملل متحد به عبارتی ترویج عشق به همنوع بتواند حدااقل برای پرورش نسل آینده بشر دوست موثر باشد، لاکن در این میان کم نیستند انسانهایی که دغدغه ای جز گسترش صلح ندارند لاکن تا عزم جدی و مشارکت همگانی همه اعضاء ملل متحد در این امر صورت نگیرد صلح تنها واژه ای زیبا و کلمه ای در کاغذ آغشته به خون مظلومین باقی می ماند.
واژگان كليدي: چالشها، فرصت، آنتونیو گوترش ، دبیر کل، سازمان ملل متحد، جوانان
*دکتری تخصصی روابط بین الملل ، پژوهشگر دیپلماسی جوانان
