سحر کریمی
پژوهشگر مسائل شرق آسیا، مدیر مسئول مجله بین المللی پژوهش ملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
اگر به صورت تاریخی روابط خارجی افغانستان و ایالات متحده آمریکا را مورد بررسی قرار دهیم، ایالات متحده آمریکا و دولت افغانستان هیچ وقت روابط گستردهای با یکدیگر برقرار ننمودند. یعنی هم ایالات متحده آمریکا و هم دولت افغانستان خواهان برقراری روابط گسترده با یکدیگر نبودند. ایالات متحده آمریکا نگاه استراتژیک نسبت به افغانستان نداشت. این کشور پاکستان و ایران را بیشتر قلمرو استراتژیک خود میدانست. در طرف دیگر دولت کابل نیز بیشتر با شوروی نزدیک بود و کمکهایی را نیز از شوروی دریافت مینمود.
با اشغال افغانستان توسط نیروهای شوروی، افغانستان مورد توجه ایالات متحده آمریکا قرار گرفت. افغانستان به این خاطر مورد توجه ایالات متحده آمریکا قرار گرفت که آمریکا درصدد انتقامگیری از شوروی از شکست جنگ ویتنام بود. با ظهور طالبان و جا گرفتن گروههای تروریستی در افغانستان و حمله آنها به برج های دوقلو، ایالات متحده آمریکا به صورت مستقیم بر افغانستان به منظور از بین بردن تروریسم حمله نمود. از سال 2001 میلادی به بعد، ایالات متحده آمریکا از بزرگترین حامی دولت افغانستان محسوب شده و دارای روابط گسترده سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بوده است. اگرچه در مدت بیش از ده سال افغانستان روابط گسترده با ایالات متحده آمریکا داشته است اما در بسیاری از موارد فراز و نشیبهایی نیز داشته است.
سرانجام پس از ۱۹ سال جنگ آمریکا با افغانستان، توافقنامه صلح آمریکا با طالبان پس از نزدیک به دو سال رایزنی و مذاکره در روز شنبه ۱۰ اسفند (۲۹ فوریه) در دوحه قطر امضا شد. توافق تاریخی بین آمریکا و طالبان برای پایان دادن به حدود دو دهه جنگ در افغانستان میباشد. خلیل زاد نماینده ویژه آمریکا در مذاکره های صلح افغانستان و ملا عبدالله غنی برادر معاون سیاسی گروه طالبان این توافقنامه را امضا کردند. و به طولانیترین جنگ تاریخ آمریکا پایان دادند؛با امضا و اجرای این توافق، شمار نظامیان آمریکایی حاضر در خاک افغانستان کاهش قابل توجهی خواهد یافت، طالبان حملات خود را متوقف خواهد کرد و میلیون‌ها افغان به آرزوی دیرین خود خواهند رسید. هر چند هستند کسانی که به تحقق چنین آرزویی خوشبین نیستند.
روز شنبه پیش از امضای این توافقنامه، بیانیۀ مشترکی از سوی ایالات متحده و دولت افغانستان منتشر شد که اعلام می‌کرد چنانچه طالبان به تعهدات خود در چهارچوب این توافقنامه عمل کند، آمریکا و ناتو تمام سربازانشان را ظرف ۱۴ ماه از افغانستان خارج خواهند کرد. بسیاری این توافق را «قمار سیاست خارجی» دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا می‌نامند.در این بیانیه مشترک آمده که آمریکا نیروهایش در افغانستان را به ۸۶۰۰ نفر ظرف ۱۳۵ روز از زمان امضای توافق کاهش خواهد داد. در این بیانیه تاکید شده که نیروهای آمریکا و نیروهای ناتو ظرف ۱۴ ماه از افغانستان عقب‌نشینی می‌کنند.براساس توافقنامه میان آمریکا و افغانستان قرار است شماری از زندانیان مبادله شوند. 5 هزار تن از نیروهای زندانی طالبان با هزار تن از زندانیان افغانستان مبادله میشود.
مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا که در دوحهبه عنوان ناظر حضور داشت گفت که این توافق آزمونی برای برقراری صلح در افغانستان است. توافق میان آمریکا و طالبان شرایط را برای اقدام مشابه برای افغانها به وجود آورده است. این گامهایی است که طالبان باید برای موفقیت این توافق بردارد. نخست به آنهایی که برای قطع روابط با القاعده و سایر تروریستها داده اند پایبند باشد و نیز تا نابودی داعش ادامه دهند.
وی در جریان مراسم امضای این توافقنامه هشدار داد که اگر طرفین این توافقنامه اقدامات مشخصی را که درچهارچوب آن تعیین شده انجام ندهند و به تعهدات و وعده‌های خود عمل نکنند، این توافقنامه هیچ ارزشی نخواهد داشت.او اعلام کرد که ایالات متحده با دقت بر موضوع پایبندی طالبان بر تعهداتاش نظارت خواهد داشت و برنامه تخلیه نیروهایش از این کشور را نیز متناسب با اقدامات آینده طالبان تنظیم خواهد کرد.او گفت:با این کار اطمینان خواهیم یافت که افغانستان دیگر سرزمینی برای فعالیت تروریستهای بین‌المللی نخواهد بود.
اما درخصوص پیامدهای توافقنامه صلح آمریکا و طالبان در افغانستان میتوان بیان نمود که چشمانداز صلح آینده منطقه، چشمانداز باثباتی نیست. منطقه در آینده نزدیک بیش از گذشته دچار تلاطم‌های متفاوتی خواهد بود، اما اینکه ایالات متحده آمریکا حتی میتواند به توافقنامه‌ای با طالبان دست پیدا کند، یک پیروزی برای ترامپ محسوب میشود، هرچند اگر این توافقنامه در نهایت جای تردید فراوان نیز داشته باشد.نفس امضای یک توافقنامه با طالبان و به ثمر رساندن گفتگوهای آمریکا و طالبان در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ میتواند در آستانه انتخابات ۲۰۲۰ برگ برنده‌ای برای ترامپ محسوب شود.امضای توافقنامه صلح به معنی پایان جنگ نیست بلکه آغاز یک مسیر طولانی است که باید آن را با تمام خطرات و خوبیهایش مدیریت کرد.
امضای توافقنامه صلح و امضای شخص ترامپ در ذیل آن نشان خواهد داد که ترامپ به دنبال حفظ آبروی راهبردی خود در سطح جهانی است تا نیروهای خسته خود را از میدان فرسایشی نبرد افغانستانخارج کند. به اعتقاد وی این جنگ که حدود 19 سال پیش و پس از واقعه 11 سپتامبر به فرمان جورج دبلیو بوش رئیس جمهوری وقت آمریکا به افغانستان آغاز شده بود اکنون به طولانیترین نبرد در تاریخ ایالات متحده آمریکا تبدیل شده است. آمریکا بیش از 750 هزار میلیارد دلار تاکنون در نبرد با طالبان هزینه کرده، جنگی که جان دهها هزار تن را گرفته است. دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا مخالف هزینههای نظامی این کشور در افغانستان است.
اکنون آمریکاو طالبان پس از ویرانیهای جبران ناپذیری بازی توافقنامه صلح را به راه انداختهاند که تاکنون روشن نیست این بازی چقدر پیچیده بوده که تاکنون هیچ کسی درباره آن معلومات ندارد. تنها این بخش وضعیت روشن است که آمریکاهیچ تعهدی در قبال دستاورد دو دهه دموکراسی که با خون مردم عجین وسرمایهگذاری گردیده است، ندارد.
تنها میتوان انتظار کشید که با امضای توافقنامه صلح آمریکاو طالبان زمان و بازیهای پس از امضای توافقنامه با این کشور چه خواهد کرد. بیاعتمادی به طالبان در اجرای کامل توافقنامه در تعهداتاش یکیاز موارد نگرانی نه تنها آمریکا بلکه بسیاری از مردم افغانستان به ویژه زنان و مقامهای این کشور است. چشمانداز آینده افغانستان نامشخص است. این توافق که قرار است راه را برای برقراری صلح با حضور جناحهای مختلف در این کشور باز کند میتواند شرایط را حتی پیچیدهتر کند.
واژگان کلیدی: پیامد، توافقنامه، صلح، آمریکا ، طالبان ، افغانستان،سحر کریمی
