دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
سفرجناب اقای رئیسی به بزرگترین همسایه کشورمان به عنوان دومین دستاورد مهم سیاست خارجی دولت سیزدهم در حالی انجام شد که عرصه بین المللی شاهد تشدید رقابت در مثلث واشنگتن، مسکو و پکن و به تعبیری اوج گیری جنگ سرد جدید با محوریت موضوعاتی چون اوکراین، تحولات بالکان غربی و خاورمیانه و افغانستان می‌باشد. موضوع مهم این که روسیه در این اواخر موفق گردید تا سهم دلار در ذخایر ارزی 700 میلیارد دلاری خود را به صفر برساند. واقعیت این است که اگر چه در یکی دو روز اخیر و پس از این سفر تاریخی و مهم؛ حاشیه و موضوعات تشریفاتی بیش از حد بر متن غلبه کرده است ولی تعاملات تهران و مسکو در همه ادوار تاریخی از ویژگی‌ها و حساسیت های خاصی برخوردار بوده است و به نوعی طرفین نیازمند نوعی ارتباط احتیاط آمیز توامان با تامین منافع ملی بوده اند. بطور کلی در حالی که دیپلماسی جهانی در هزاره سوم بر نتیجه گرایی و تامین منافع پایدار هر کشور و اتباعش متمرکز بوده است؛ متاسفانه در دهه های اخیر تشریفات و مسائل مرتبط به آن در نوع تعاملات خارجی کشورمان بیش از اندازه پر رنگ شده به گونه ای که در بسیاری از مواقع داوری ها صرفا” بر مبنای تشریفات به تعبیری نحوه تحویل گرفتن صورت می پذیرد. در عین حال که بخشی از مسئولین؛ افکار عمومی و به تبع آن گروهی از کارشناسان و تحلیلگران ما بیشتر به آمار و ارقام مبالغه ای با ادبیات هدف گذاری چند میلیاردی که هرگز محقق نمی شود؛ انس گرفته اند و عامه جامعه نیز بیشتر بدنبال نتایج هیجانی کوتاه مدت می باشند تا اقدامات دراز مدت و تاثیرگذار تعیین کننده.
از دیگر موضوعات مرتبط به این واقعه مهم؛ ادامه مذاکرات برجامی در وین بین نماینده کشورمان و دولت های اروپایی و چین و روسیه می باشد. در عین حال که جنگ لفظی و تهدیدات متقابل مسکو و ناتو در هفته های اخیر تشدید شده و از طرفی مسکو بطور جدی نگران تحرکات ناتو در حوزه پیرامونی و مهار شدن نفوذش در منطقه می‌باشد و از غرب خواستار ضمانت های امنیتی از جمله تضمین قاطعانه مبنی بر عدم پیوستن اوکراین به ناتو شده است. اما ناتو درخواست روسیه را رد کرده است؛ البته دبیرکل ناتو ینس استولتنبرگ بارها گفته است که می‌خواهد درباره این موضوعات در شورای ناتو-روسیه گفتگو کند و از سوی دیگر استقرار نیروهای روسیه در نزدیکی مرز با اوکراین باعث نگرانی جامعه جهانی بویژه کشورهای پیرامونی دریای سیاه و مرکز و شرق اروپا از جمله رومانی، لهستان و …. شده است و بطور کلی اوضاع در منطقه ویژه در بالکان غربی و اوکراین دورنمای امیدوارکننده رو به پیشرفت ندارد و به تعبیری شرایط به سمت خطر پیش می رود که نمادهای آن انبوه مهاجرین در مرزها؛ بحران سیاسی در بوسنی، خشونت پراکنده بین کوزوو و صربستان، بی‌ثباتی سیاسی در مونته‌نگرو و مقدونیه شمالی می‌باشد.
در یک ارزیابی عقلایی مبتنی بر واقع گرایی سیاسی و میدانی ضمن اشاره به این موضوع که در دهه اخیر از ثبات نسبی در روابط با روسیه بویژه در موضوع وزارتخانه مسئول کمیسیون مشترک و مدیریت روابط (حداقل 4 مرتبه تغییر داشته ایم) برخوردار نبوده ایم؛ این سفر به عنوان یک رویداد سطح بالا در تعاملات تهران و مسکو می تواند دارای دستاوردهای کوتاه مدت ؛ میان مدت و بلند بوده و به نوعی گامی مهم در عملی نمودن اولویت های سیاست خارجی دکتر رئیسی می باشد؛ جمع بندی ذیل قابل ارائه می باشد:
الف: دیدار سه ساعته روسای جمهور دو کشور و اعطائ ماموریت تدوین نقشه راه روابط 20 ساله آینده به وزرای خارجه دو کشور از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است؛ موضوعی که به یقین به اولویتی مهم در دستگاه دیپلماسی کشورمان با هدایت مستقیم وزیر محترم امور خارجه کشورمان تبدیل خواهد شد.
ب: امکانات و ظرفیت های بالقوه برای گسترش روابط دوجانبه آنقدر زیاد است که اقدامات انجام شده در هزاره سوم حتی با نزدیک شدن به آنها نیز فاصله زیادی دارد موضوعی که به یقین ریاست محترم جمهور اشراف خوبی به آن دارند. از سویی روسیه به عنوان پهناورترین کشور جهان؛ بازار بسیار خوبی برای صادرات غیرنفتی کشورمان می باشد و محصولاتی انحصاری ایران نظیر خشکبار؛ زعفران؛ فرش دستی؛ صنایع دستی؛ مرکبات و خرما و غیره مورد استقبال قابل توجه اتباع این کشور در بیش از ۸۵ واحد فدرال از ۴۶ استان، ۲۲ جمهوری، ۹ سرزمین، ۴ ناحیه خودگردان و غیره می باشد. و از طرف دیگر وضعیت این کشور در صنایع و کشاورزی نظیر هوا و فضا؛ ساخت نیروگاههای اتمی؛ راه آهن؛ کامیون سازی ؛ تامین غلات و پروتئین می تواند تامین کننده بخش قابل توجهی از نیازهای کشورمان باشد. شکی نیست که اراده روسای جمهور دو کشور و توافقات حاصله موجب سرعت بخشیدن به فرایند توسعه بیش از پیش روابط خواهد شد.
ج: همکاری های دو کشور در بخش فرهنگ و علم اگر چه در سال های اخیر پیشرفتی داشته است ولی همچنان می تواند به مراحل توسعه یافته تری برسد. بر کسی پوشیده نیست که بدون گسترش تعاملات در این بخش ویژه حوزه دیپلماسی عمومی؛ افکارسازی؛ همکاری نزدیک مجامع علمی و دانشگاهی؛ اتاق های فکر و ارتباطات گسترده انسانی؛ توسعه روابط در دیگر بخش ها دشوار خواهد بود.
د: روسیه در دهه سوم هزاره سوم نشان داده است که رویکرد جدیدی در مواجهه با غرب و آمریکای زیاده خواه دارد که نمونه عینی آن میزان تصاعدی و نردبانی بهره گیری از حق وتو توسط این کشور در شورای امنیت سازمان ملل متحد بویژه در ده سال اخیر می باشد. و در کنار موضوعات سیاسی و امنیتی که دو کشور در دهه اخیر تجربه موفقی داشته اند؛ محورهای همکاری منطقه ای و بین المللی در مباحث بسیار مهم حقوق بشر ؛ تحریم های ظالمانه غرب بر علیه ملت ایران؛ حقوق بشر؛ یک جانبه گرایی آمریکا و برنامه صلح آمیز هسته ای کشورمان و بویژه تعامل در سازمان ها و مجامع بین المللی نیز از اهمیت شایانی برخوردار می باشد.
واژگان كليدي: واقع گرایی, سیاسی , دستاوردهای,سفر,رئيس جمهور ايران , روسیه
