فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
هر چند بحث خطر نظامی شدن دریای مازندران از سالها قبل وجود داشته است اما در دو سال گذشته به نظر میرسد کشورهای حوزه این در یا همانند ترکمنستان و آذر بایجان تصمیم گرفته‌اند، توان نظامی خود را در در یای مازندران تقویت و تحکیم بخشند. به نظر شما وضعیت ناوگان دریائی و نظامی کشورها ی حاشیه این در یا چگونه است و در صورت تقویت علل این تقویت قدرت و حضور نظامی کشور ها در این دریا چیست؟
در حال حاضر تنها روسیه است که از امکانات و تجهیزات نظامی گسترده ای در دریای خزر برخوردار است و علت هم آن است که تنها را ه دسترسی به دریای خزر به لحاظ تردد کشتی و انتقال تجهیزات نظامی از طریق روسیه(دریای سیاه , دریای آزوف و از راه رود ولگا ) است و این وضعیت کاملا به نفع روسیه است و بقیه کشورها یا مجبور هستند از ناوچه های کوچکترو محدود تری استفاده کنند که بیشتر نقش انتظامی دارد و یا اینکه کشتی های معمول را تغیر کاربری دهند و نظامی کنند که این هم ظرفیت محدودی دارد لذا امکان اینکه به شکل گسترده ای تجهیزات نظامی در دریای خزر داشته باشند خیلی کمتر است در این بین در حال حاضر روسیه به لحاظ نظامی بیشترین امکانات نظامی را در این دریا دارد وبقیه کشورها امکانات خیلی کمتری را دارند و در چند سال گذشته نیز صرفا این روسیه بوده است که بخشی از ناوگان دریای سیاه را به دریای خرز منتقل کرده است .
بر خی از کشور هایی حاشیه در یای مازندران از جمله جمهوری آذربایجان آمادگی خود را برای همکاری نظامی با ناتو و آمریکا برای تقویت نیروی دریایی خود اعلام کرده و روابطی ویژه نیز با ناتو دارند در این حال سازمان ناتو هم از قبل اعلام کرده که دریای خزر برای پیمان نظامی ناتو اهمیت ویژه و استراتژیک دارد به نگاه شما نقش ناتو در نظامی شدن این دریا تا چه اندازه ای است و این سازمان به دنبال چه اهدافی در این دریا است ؟
در حال حاضر ناتو امکانات و امکان اینکه در دریای خزر حضور داشته باشد وجود ندارد علت آن هم مشخص است چون را هی برای حضورناتو وجود ندارد. در این حال ناتو فعلا در پشت مرزهای اوکراین و مولداوی متو قف است. گذشته از این هم با توجه به وضعیت روابط امریکا و روسیه و روسیه واروپا و توافقی که ضمنی بین روسیه و امریکا مبنی بر اینکه امرکا نفوذ روسیه را در منطقه خارج نزدیک به رسمیت بشناسد حاصل شده است و در یک سال اخیرهم در روابط ناتو – روسیه ,ناتو- اکراین ,ناتو گرجستان کاملا نمایان هست لذا من فکر میکننم در وضعیت فعلی اینکه ناتو نسبت به دریای خزر اقدام خاصی انجام دهد منتفی است و با توجه به وضعیت کنونی در آینده نزدیک هم چنین اتفاقی هم نخواهد افتاد حتی اگر روابط روسیه و ناتو و امریکا به هم بخورد اولین جاهایی که مورد نظر ناتو است کشور هایی نظیر اوکراین ,مولداوی و گرجستان خواهد بود تا جمهوری آذربایجان ضمن این که این کار هم ساده نیست چون در مولداوی روسیه ابزار های مهمی از جمله جمهوری پریدنسترویه دارد که امکان تحرک را از مولداوی میگیرد. در مورد اوکراین هم رژیم سیاسی این کشور در حال حاضر گرایشات روسی آن قوی است و بعید است به سمت ناتو برود درمورد گرجستان هم مادامی که گرجستان به ناتو نپیوسته امکان پیوستن گرجستان هم خیلی ضعیف است ضمن اینکه مسائل گرجستان مثل آبخازیا و اوستیا بعید است این شرایط را برای عضویت گرجستان در ناتو فراهم کند لذا به نظر من صحبت کردن از نقش ناتو و فعالیت ناتو در دریای خزر منتفی است اما طبیعتا ممکن است ناتو از طریق دفاتری اطلاعاتی که در منطقه از جمله آذر بایجان دارد و مانور های محدودی که با ارتش این کشور برگزار کند و فعالیت های محدود این چنینی داشته باشد ولی این فعالیتها نه گسترده است و نه به شکلی است که بتوان گفت تهدیدی نظامی برای دریای خزر است.
بحث لاینحل ماندن رژیم حقوقی واختلافات بر سر منابع انرژِی در دریای خزر چه نقشی میتواند در نظامی شدن این دریا داشته باشد؟
در واقع چند مساله در دریای خزر وجود دارد از طرفی مساله رژیم حقوقی دریا است که در آن وضعیت کلی منطقه ,تقسیم دریا , تقسیم چه میزان از دریا ,وضعیت کشور های ساحلی نسبت به سواحل مجاور و…هنوز حل نشده اند در مقابل مسائلی مانند مسائل زیست محیطی و ماهیگیری و مسائلی که کمتر حساس هستند که برروی آنان توافقات مهی انجام شده است اما بر روی رژیم حقوقی کلی دریای خزر توافقی نشده است و بعید هم هست به زودی توافقی بررروی آن انجام بگیرد چه اینکه برخی از اختلافات مانند مسائل ایران وآذربایجان و آذربایجان و ترکمنستان را نتوان به سادگی حل و فصل کرد. در این حال در منطقه شمال دریای خزر توافقاتی صورت گرفته و اصرار روسیه و قزاقستان آن است که بر مبنا قراردادن توافقات شمال کشور های جنوبی مسائل خود را حل کنند ولی در واقع این مساله پیچیده است و در منطقه جنوبی حساسیت ها بسیار بیشتر است لذا با توجه به تاکید ایران در سهم یک پنجم از دریای خزر و عدم رضایت آذربایجان به طور مشخص سخت است تصور کرد در این مورد در آینده نزدیک توافقی انجام شود .گذشته از این من فکر نمی کنم که بحث نظامی شدن در یای خزر بحث مساله خیلی جدی ای باشد چرا که الان نیز این دریا نظامی است
ايده غيرنظامي کردن درياي خزر در کنار مسائل دیگر سالها قبل از سوي ايران عنوان شده است به چه دلایلی این سیاست با استقبال کشور های حوزه دریای مازندران روبرو نشده است ؟
بعد از فروپاشی شوروی ایران در مورد چند مفهوم تاکید داشت یکی بحث تشکیل سازمان همکاری های دریای خزر که روسها اجازه ندادند شکل بگیرد چون روسیه نمی خواهد در موضوعاتی که خود دست برتری در آن مسائل دارد دیگران را خیلی راحت شریک کند ,دوم بحث دریای خزر به عنوان دریای صلح و همکاری بود که کمابیش مود توجه قرار گرفته در این بین ما اکنون منازعه جدی ای نمی بینیم و مواردی هم که اتفاق افتاده خیلی جدی نبوده و بیشتر تدافعی بوده است و مفهوم بعدی بحث غیر نظامی ماندن در یای خزر است که متاسفانه چنین چیزی به وقوع نپیوسته چرا چون از ابتدا نیز دریای خزر غیر نظامی نبوده است .بعد ها هم روسیه با انتقال بخشی از ناوگان خود از دریای سیاه در عمل دریای خزر را نظامی کرده است از سوی دیگر کشورهای دیگر ساحلی با انتقال ناوچه های کوچکی که البته بیشتر نقش شناسایی و انتظامی دارد تا نظامی ولی به هر حال دریای خزر نظامی شده ولی باید اشاره کرد درباره نظامی شدن دریای خزر نباید اغراق کنیم .
آینده نظامی گری در در یای مازندران را چگونه میتوان ارزیابی کرد؟
بعید است دریای خزر به شکل جدی نظامی شود و من حداقل در چشم انداز 5 سال یا ده سال آینده چنین چیزی را نمی بینم .در این حال روس ها در دریای خزر خود نظامی هستند و اجازه هم نمیدهد که بقیه هم اجازه چنین کاری را داشته باشند در این حال در برخی از کشور های ساحلی نیز اراده جدی برای این امر وجود ندارد چون مسائلی نیز که بین این کشور ها هست از طریق گفتگو و نشستهای دوره ای در سطح وزرای خارجه و رئیس جمهور و مدیران مسائل بحث میشود لذا من بعید میدانم اینکه یکی از کشور ها از طریق نظامی بخواهد اقدام خاصی انجام دهد . ضمن اینکه ما وقتی از نظامی شدن دریای خزر سخن میگوییم باید وجهه دیگری از قضیه را نیز در نظر داشت و لزوما این نیست که کشورها ناو و تجهیزات نظامی دریایی داشته باشند در این بین باید گفت که همه کشور های ساحلی نیرو ی هوایی دارند و در صورت لزوم می توانند از آن استفاده کنند با این وجود و به هر حال باید گفت که بزرگنمایی نظامی شدن دریای خزر به واقعیت نزدیک نیست.
