دکتر سید سلمان صفوی
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح
با پیروزی اصلاح طلبان در انتخابات ریاست جمهوری ایران هیچ کس پیش بینی نمی کرد لحن پیام های دیپلماتیک ایران و غرب با این سرعت بار مثبت و سازنده بیاید، اما نقطه اوج امید بهبود روابط سازنده بین ایران مقتدر و غرب در هفته گذشته در آمریکا به منصه ظهور رسید. به نظر می رسد بوفالو در مقابل موضع جدید و هوشنمدانه ایران، قصد دارد پس از یک دوره فشار سیاست نرمش را به آزمون بگذارد.
سفر تیم دیپلماسی دکتر روحانی به نیویورک برای تبیین سیاست خارجی جدید ایران که مبتنی بر تنش زدایی و تأکید بر تعامل سازنده و صلح جویانه صورت گرفت، با استقبال سران کشورهای جهان در مجمع عمومی سازمان ملل مواجه شد. شاه بیت سخنرانی 2365 کلمه ای رئیس جمهور، یک جمله شش کلمه ای خطاب به آمریکا بود: “می توان به چارچوبی برای مدیریت اختلافات رسید.” سخترانی اوباما در سازمان ملل نیز لحنی مثبت و امیدوار کننده نسبت به ایران داشت. او گفت: آمریکا به حق مردم ایران در داشتن انرژی صلح آمیز هسته ای احترام می گذارد. وی با اشاره به فتوای آیت الله خامنه ای علیه سلاح اتمی و سخنان دکتر روحانی در مورد اهداف برنامه هسته ای ایران گفت از این سخنان خشنود است، اما مبنای اصلی عملکرد ایران خواهد بود. اوباما افزود این سخنان و گفته های طرف های غربی می تواند مبنایی برای دست یافتن به یک راه حل باشد. وی با اشاره به نامه های خود به رهبر و رئیس جمهور ایران گفت: آمریکا به دنبال تغییر حکومت در ایران نیست .اوباما با اشاره به تاریخچه اختلافات ایران و آمریکا از جمله کودتای 28 مرداد و دخالت های آمریکا در ایران گفت اگر دو کشور بتوانند به راه حلی در مورد اختلاف نظرهایشان در مورد برنامه اتمی ایران دست یابند، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.
اختصاص بخش مهمی از سخنان رئیس جمهور آمریکا – به عنوان سوپر پاور جهان – به ایران نشان دهنده اهمیت و اقتدار جمهوری اسلامی ایران است. این سخنان که در سایه اراده جدید ملت ایران و تشکیل دولت تدبیر و امید ایراد شد حاوی چند نکته بارز است: اولا آمریکا بار دیگر پس از مادلین آلبرایت با اعتراف به دخالت خود در سرنگونی دولت ملی دکتر مصدق، آن رفتار را از عوامل اختلاف و بی اعتمادی ایران نسبت به آمریکا خواند. ثانیا اهمیت سازنده فتوای مقام معظم رهبری علیه سلاح هسته ای و رویکرد دولت دکتر روحانی نسبت به برنامه هسته ای ایران را تلویحا پذیرفت. ثالثا حق حاکمیت جمهوری اسلامی ایران و همچنین حق داشتن انرژی صلح آمیز هسته ای را از جمله حقوق قانونی ایران خواند که برای آمریکا قابل احترام است. رابعا حل اختلاف نظرها پیرامون برنامه اتمی ایران را کلید حل و فصل مناقشات ایران و آمریکا برشمرد. تحلیل محتوای سخنان اوباما در باره ایران در دوره دولت تدبیر و امید نشان می دهد این سخنان دارای لحنی آشتی جویانه، احترام به عزت و اقتدار ایران، امیدوارانه و شامل احترام به ملت، رهبری و رئیس جمهور جدید ایران است. بدین ترتیب قدر مشترک سخنان دو رئیس جمهور، امید برای رفع اختلافات بود که در عرف روابط بین الملل نشانه بسیار مثبتی است.
دکتر روحانی بدون شتاب دکتر ظریف را مسئول مذاکرات معرفی کرد و جان کری نیز از جانب آمریکا معرفی شد. آمریکایی ها با استقبال از سیاست ایران در معرفی وزیر خارجه خود به عنوان مقام مسئول در مذاکرات هسته ای و دیپلماتیک به جای اعزام مخفیانه افراد – همچون دولت گذشته – آن را علامت جدیت ایران در حل و فصل مناقشات ارزیابی کردند.
بر این اساس در نشست بامداد روز جمعه دکتر محمدجواد ظریف رئیس هیئت مذاکره کننده به اتفاق عباس عراقچی و مجید تخت روانچی دو تن از معاونان خود و از اعضای تیم مذاکره کننده هسته ای، در مذاکرات با گروه 5 + 1 شرکت کردند. جان کری وزیرخارجه امریکا، کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سرپرست گروه 5 + 1 به همراه سرگی لاوروف وزیر خارجه روسیه، گیدو وستروله وزیر خارجه آلمان، وانگ یی وزیر خارجه چین، لوران فابیوس وزیر خارجه فرانسه و ویلیام هیگ وزیر خارجه انگلیس نیز از گروه 5 + 1 در مذاکرات حضور یافتند. جان کری وزیر خارجه آمریکا گفت ملاقات با ظریف سازنده بوده است. او گفت: “همه ما خوشحال بودیم که آقای ظریف به جلسه آمد و اظهاراتی کرد که هم لحن و هم نگاه آن خیلی با گذشته فرق می‌کرد.”
مهم ترین ویژگی این نشست در قیاس با نشست های قبلی، ملاقات رسمی وزرای خارجه ایران و ایالات متحده پس از سی و پنج سال، تصدی مسئولیت گفتگوها توسط وزارت خارجه و برگزاری نخستین دور گفتگوهای رسمی ایران و کشورهای عضو گروه 5 + 1 در سطح وزرای خارجه است، در حالی که تا کنون مذاکرات در سطح معاون وزیر برگزار شده بود. ایران و گروه 5 + 1 تا کنون دو دور در ژنو، دو دور در استانبول، دو دور در بغداد و مسکو و دو باز نیز در آلماتی رایزنی کرده اند.
پس از حماسه سیاسی 24 خرداد 1392 در ایران و دیگر تحولات مهم منطقه‌ای و بین‌المللی، فضای مذاکرات ایران و 5 + 1 نسبت به گذشته بهبود یافته و به نظر می رسد بوفالو در مقابل موضع جدید و هوشنمدانه جدید ایران قصد دارد پس از یک دوره فشار، سیاست نرمش را به آزمون بگذارد. در گام مثبت دیگر در پی مذاکرات دکتر ظریف و ویلیام هیگ وزیر خارجه بریتانیا، احتمالا سفارت خانه های دو کشور طی چند ماه آینده در سطح کاردار در تهران و لندن بازگشایی می شود.
رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
