مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
مصر اساسا تمدنی رودخانه ای است تمدنی که در طول حیات خود رابطه ای ناگسستنی با رود نیل داشته است. بیگمان این اهمیت استراتژیکی , ژئوپلتیکی, اقتصادی و حیاتی نیل نه تنها برای مصر کاسته نشده است بلکه بنا به دلایلی همچون افزایش نیاز به آب برای توسعه اقتصادی کشاورزی,صنعتی و مهمتراز همه تامین آب نوشیدنی 80 میلیون جمعیت خود بر اهمیت نیل برای امنیت ملی این کشور افزوده شده است با این حال با افزایش توجه کشورهای دیگر حوزه نیل به استفاده از آب نیل بنا به دلایل داخلی و خارجی هم اینک مصر در شرایط سرنوشت سازی قرار گرفته است شرایطی که به نوعی حیات سیاسی این کشور را در آینده تحت تاثیر خود قرارمیدهد. در همين راستا با توجه به ساخت سد نوزايش يا النهضه توسط اتيوپي براي بررسي پيامدها و آينده نوع اختلافات آبي در حوزه نيل گفتگويي با دكتر سیروس احمدی داشته ايم. دكتر احمدي دكتر احمدي عضو هیات علمی و رئیس پیشین مرکز مطالعات آفریقای دانشگاه تربیت مدرس و دارای دکترای جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک است و تا کنون ترجمه‌ها و تألیفات متعددی به زبانهای فارسی، انگلیسی و فرانسوی از او درباره آفریقا و نیز مسائل ژئوپلیتیک منتشر شده است.
واژگان كليدي: احتمال جنگ بر سر سد نوزايش، دور نوين اختلافات آبي در حوزه نيل، اختلاف مصر و اتيوپي بر سر سد نوزايش، اختلافات آبي در حوزه نيل، منافع اسرائيل در ساخت سد نوزايش اتيوپي ، سد نوزايش در نيل و آينده امنيت ملي مصر
مركز بين المللي مطالعات صلح : مصري ها در دو ماه گذشته مخالفت هايي بسياري با ساخت سد نوزايش كرده اند. در اين حال با توجه به پيامدهاي اين سد بر روي مصر آيا اين مخالفتها بيشتر سياسي امنيتي است يا اقتصادي ؟
این پروژه وضعیت انرژی منطقه را دگرگون خواهد کرد و دو بعد اقتصادی برای اتیوپی دارد: 1- تولید برق 2- ایجاد منطقه آب شیرین غنی و تولید ماهی، رونق شدید کشاورزی در اطراف آن. اما این پروژه برای مصر هم از نظر سیاسی و هم امنیتی ایجاد مشکل می‌کند. امنیت هیدرولیک مصر از رود نیل تأمین می‌شود و مصریها نمی‌توانند نسبت به ساخت این سد بی‌تفاوت باشند. از منظر سیاسی هم با ساخت این سد، مصر به کشورهای پايين دست رود وابسته شده و قدرت منطقه‌ای خود را از دست خواهد داد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: وزارت خارجه اتیوپی قبلا با انتشار بیانیه ای بر مخالفت قاطع دولت این کشور با درخواست ها و اظهارات مقام های مصری مبنی بر لزوم توقف احداث سد نوزايش تاکید کرده در اين بين برنامه هاي هيدروپلتيكي و انرژي اتيوپي چه تاثيرات امنيتي و اقتصادي بر مصر خواهد داشت؟
قلب هیدرولیک مصر بیرون از این کشور قرار دارد. سرمنشاء رود نیل در دشتهای استوایی اتیوپی قرار دارد. اتیوپی منبع 715 میلیارد متر مکعب آب شیرین است که 48 میلیارد متر مکعب آن از نیل آبی تأمین می‌شود. 85 درصد آب رود نیل از اتیوپی تأمین می‌شود. نیل پس از عبور از سودان از مسیر اسوان به مصر وارد می‌شود. آب نیل 740 میلیارد متر مکعب سالانه است که میان مصر (555 میلیارد متر مکعب) و سودان (185 میلیارد) تقسیم شده و 10 میلیارد متر مکعب در دریاچه ناصر بخار می‌شود.
اندیشه ساخت سد از سالهای 1960 در چارچوب فشار آمریکا و غرب به مصر مطرح شد اما این طرح در سالهای 1990 به طورجدی مطرح شد. در سال 1996 هنگامیکه اتیوپی برای ساخت چند سد روی نیل به دنبال سرمایه گذار می‌گشت، بحثهای زیادی مطرح شد. مهمترین این سدها، سد نوزایش است با 145 متر ارتفاع به هزینه 8.4 میلیارد دلار که در رود نیل آبی در نزدیکی سودان ساخته می‌شود.
اتیوپی بارها اعلام کرده که این سد منحصراً برای تولید برق است و آب مصر و سودان را کاهش نمی‌دهد. اما باور این امر مشکل است زیرا اتیوپی هنوز با مصر و سودان قراردادی برای تعیین سهم این کشورها امضا نکرده است. دوره زمانی که مخزن سد باید پر شود نیازمند توافق مصر و سودان است.
هر اقدامی روی شاخه های نیل مستقیما بر مصر و سودان اثر می‌گذارد. با ساخت این سد، مصر دو مشکل عمده کمبود آب و یا غرق آب شدن (بدلیل سرریز سد و یا شکسته شدن آن). خواهد داشت. ساخت این سد اثرات ژئوپلیتیک هم بر منطقه دارد: قدرت اتیوپی در برابر همسایگانش افزایش می‌یابد و مصر و سودان هم دچار اثرات سوء و کمبود آب خواهند شد. این سد شمشیری بر شاهرگ مصر و سودان است و بارها تقاضای این دو کشور از اتیوپی برای صرف نظر کردن از ساخت این سد به نتیجه نرسید. در مصر 96 درصد مردم در 5 درصد اراضی کشور یعنی اطراف دره رود نیل مستقر هستند. همه شهرها ی بزرگ و بیشتر روستاهای مصر پیرامون نیل ساخته شده‌اند. یکی از مهمترین تأثیرات ساخت سد نوزایش کاهش آب دریاچه ناصر است که توسط مبارک ساخته شده و 5 میلیارد متر مکعب آب رود نیل منحرف شد تا آب برای کشاورزی 420 هزار هکتار زمین فراهم شود. بدین ترتیب بسیاری از اراضی کشاورزی مصر لم یزرع می‌شوند.
اما اتیوپی حق توسعه دارد. اتیوپی یک کشور فقیر است و نیاز دارد از امکاناتش برای توسعه و رفاه مردمش استفاده کند. سد نوزایش 6000 مگاوات برق تولید می‌کند یعنی بیشتر از شش نیروگاه هسته‌ای و اتیوپی بزرگترین تولید کننده برق در آفریقا خواهد شد. از 75 میلیون جمعیت اتیوپی تنها 800 هزار تن به برق دسترسی دارند. طبق ارزیابی انستیتو ملی مطالعات جمعیتی اتیوپی، تا سال 2050 اتیوپی 170 میلیون جمعیت خواهد داشت. به همین سبب اتیوپی حتی پس از تهدیدهای مصر اعلام کرد که کار پروژه در هر شرایطی ادامه خواهد یافت
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي سیاستمداران مصری( از جمله حازم ابو اسماعیل» موسس حزب درحال تاسیس “الرایه” مصر) از جانبداری و حمایت مالی قطر، عربستان و امارات از اتیوپی (تا بتوانند امتیاز سرمایه گذاری های کشاورزی را در اتیوپی از آن خود کنند). برای احداث سد نوزايش خبر دادند. نگاه و جايگاه كشورهاي عربي در اختلافات حوزه آبي نيل چگونه است؟
برای ساخت این سد تنها چین حدود یک میلیارد دلار از هزینه ساخت سد از 4.2 میلیارد دلار را تأمین می‌کند. بیشتر بودجه از محل فروش اوراق مشارکت و توسط دولت اتیوپی تأمین می‌شود. در سال 2012، حدود 44 درصد مردم اتیوپی دچار سوءتغذیه بودند و این کشور نیازمند کمک غذایی بین المللی بود. از سال 2004 تا 2009 دولت اتیوپی 600 هزار هکتار زمین به مؤسسات خارجی از هند و عربستان سعودی، مالزی، کره ایتالیا واگذار کرد تا در آنها کار کشاورزی (بویژه کاشت پنبه، ذرت، روغن نخل) انجام دهند.
پس از سقوط مبارک، توازن قدرت در منطقه به نفع اسلامگرایان برهم خورد. لذا از همان روزهای نخست، طرح ساخت این سد با حمایت اسرائیل و کشورهای عرب جنوب خلیج فارس مطرح شد. روی کار آمدن نامزد اخوان المسلمین در مصر و اینکه در آینده گروههای اسلامی‌در تحولات منطقه نقش مهمی‌ایفا کنند موجب گردید تا پیگیری ساخت این سد با هدف از کار انداختن نیروی مصر در منطقه شدت یابد. از سوی دیگر هم علیرغم تجزیه سودان به دو قسمت، هنوز از اثرگذاری این کشور در تحولات منطقه و جهان اسلام کاسته نشده است. لذا استراتژیهای منطقه به این سمت هدایت شد تا این دو کشور را از دسترسی آزاد به آب محروم کنند و عملاً هر دو کشور مصر و سودان وامدار کشورهای پايين دست رود خواهند شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: بنا به نوشته برخي رسانه ها (روزنامه مصری الیوم) سفارت اتیوپی در تل‌آویو از اسرائیلی‌ها و شرکت‌های اسرائیلی خواسته است تا با خرید اوراق بهادار در سرمایه‌گذاری احداث سد نوزايش سهیم باشند. همچنين هانی رسلان” متخصص امور سودان در مرکز مطالعات سیاسی قاهره گفت: اسرائیل در ساخت سد نوزايش اتیوپی دخالت زیادی دارد در اين راستا نقش و نگاه اسرائيل و امريكا در همكاري ها و سرمايه گذاري هاي انرژي در حوزه نيل و اتيوپي را چگونه بررسي ميكنيد؟
آمریکا طرحهای مهم امنیتی در آفریقا به اجرا درآورده و هر چند سال یکبار این طرحها را تکمیل کرده است. آفریقا اکنون در استراتژی جهانی نقش ایفا می‌کند و شمال آفریقا از اهمیت بیشتری در این استراتژی برخوردار است. از سویی، شمال آفریقا در جنوب دریای مدیرترانه قرار داشته و نقطه ضعف اروپا محسوب می‌شود. همه مهاجرت از قاره آفریقا به اروپا از همین منطقه می‌گذرد و اروپا برای تأمین امنیت خود نیازمند آن است تا کشورهای حاشیه جنوبی مدیترانه به امنیت و آرامش رسیده و از سطح توسعه و اشتغال مناسب برخوردار باشند تا مهاجران آفریقایی در همین منطقه مستقر و به کار مشغول شوند.
از سوی دیگر با برکناری مبارک از قدرت، نظام قدرت منطقه دستخوش تحول اساسی شد. اسلامگرایان در مصر و تونس قدرت را در دست گرفتند. برخورد با دولت سوریه افزایش یافت. از سوی دیگر نیروهای تندرو سلفی در سوریه وارد عمل شدند، نیروهای تندرو اسلامی‌خطری برای آینده اسرائیل محسوب می‌شوند. مردم مصر در هر شرایطی دشمنی با اسرائیل را دارند و قدرت یافتن اخوانیها در این کشور می‌توانست در آینده قدرت اسلامگرایان را افزایش دهد. لذا به محض سرنگونی مبارک، طرح ساخت این سد به طور جدی مطرح شد و به نظر می‌رسد هدف آن کاهش قدرت مصر در بلند مدت و نیز کاهش قدرت اسلامگرایان در منطقه است. تحولات کشور مالی و تلاش تندروهای اسلامی‌در بدست گرفتن قدرت در این کشور غرب آفریقا نیز نباید نادیده گرفته شود. در واقع اسلام نیرویی است که نشان داده قدرت عظیم در بسیج توده ها دارد و غرب و اسرائیل تلاش دارند تا این قدرت را یا در اختیار خود قرار دهند و یا از اثرگذاری آن بکاهند و با کاستن قدرت کشورهای اسلامی‌هم نقش اسرائیل در منطقه پررنگتر شده و هم تلاش می‌کند تا مردم دیگر کشورها به اسلامگرایان اقبال نشان ندهند. اتیوپی از حمایت زیردریائیهای اسرائیل و آمریکا برخوردار است لذا سرسختی نشان میدهد. مصر معتقد است که اسرائیل پشت ساخت این سد قرار دارد. امنیت ملی مصر تنها یک دشمن دارد: اسرائیل. بحران از جنوب مصر بی ارتباط با بحران مصر از شمال و از سوی اسرائیل نیست. رفتار اتیوپی وابسته به تحولات بحران سوریه است. بدین ترتیب پس از ساخته شدن سد، مصر و سودان زیر چتر اتیوپی رفته و همیشه باید از مواضع این کشور و نیز اسرائیل حمایت کنند تا مبادا اسرائیل دست به تخریب سد و یا حتی سرریز آن بزند زیرا با سیلاب ناشی از آن، دو سد دیگر جبل علیا در سودان و اسوان در مصر تخریب می‌شوند.
در واقع این طرح دارای اهداف استراتژیک و سیاسی است و رژیم صهیونیستی پس از سرنگونی حسنی مبارک و با هدف محاصره ملت مصر قرار است دراحداث این سد و عملیات احداث آن سرمایه گذاری و مشارکت داشته باشد. اگر این سد احداث شود بخش مهمی از منابع آبی مصر از بین خواهد رفت و کشاورزی مصر که عمدتا بر جریان آب نیل استوار است نابود خواهد شد. با حضور صدها کارشناس اسرائیل بخشی از شمال و غرب آفریقا در حوزه تجسس و اشراف اطلاعاتی موساد قرار می‌گیرد. به همین دلیل دولت مصر با به کارگیری همه ابزارهای سیاسی خود تلاش می‌کند تا از احداث این سد جلوگیری کند، اما آمریکا و اسرائیل تلاش دارند تا این پروژه را برای تحت فشار قرار دادن مصر عملیاتی کنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا مي توان گفت پيروزي احتمالي موضع اتیوپی در ساخت سد نوزايش کشورهای دیگر را در حوزه نیل تشویق می کند که حق آبی مصر را كاهش دهند؟
اتیوپی قصد دارد چهار سد روی رود نیل بسازد. اولین سد همین سد نوزایش است که چهارمین سد بزرگ آفریقا است و با ساخت سه سد دیگر با مجموع هزینه 14 میلیارد دلار، تا 11 هزار مگاوات تولید برق خواهند داشت. بدین ترتیب اتیوپی صادر کننده برق به دیگر کشورهای آفریقایی خواهد شد. بیشتر کشورهای آفریقایی کمبود برق دارند. اهمیت این پروژه برای اتیوپی آنقدر زیاد است که به تنهایی سرمایه گذاری آن را تقبل کرده است. البته دیگر کشورها نمی‌توانند تأثیری در کاهش سهم آب مصر داشته باشند اما ممکن است کشورهای حوزه دریاچه‌های بزرگ نیز به فکر ساخت سد روی دیگر سرشاخه های نیل بیافتند که این امر حتی برای آینده اتیوپی هم ایجاد مشکل خواهد کرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح : در سخنان لو رفته از یک جلسه رسمی در مصر که به بزرگترین افتضاح سیاسی تاریخ آن کشور شهرت یافت، برخی رهبران مخالف دولت پیشنهاد دادند که مصر برای جلوگیری از ساخت سد نوزايش به اتیوپی حمله نظامی کند و حتي رئیس حزب سلفی نور نیز در آن جلسه گفته بود: مصر باید به مخالفان دولت اتیوپی و شورشیان کمک کند تا آن کشور بی ثبات شود. همچنین باید از اختلافات بین اریتره و اتیوپی نیز سوء استفاده کرد. در همين حين نيز رئیس جمهوری مصر می گوید کشورش حاضر است هر کاری کند تا اتیوپی را از ساخت سد بر روی رودخانه نیل منصرف کند.آيا ممكن است مصر دست به جنگ بر ضد اتيوپي زند؟
در تاریخ 4 ژوئن 2013، سران اخوان المسلمین و حزب سلفیست النور با محمد مرسی در تلویزیون دولتی مصر (که به طور مستقیم پخش شد) جلسه داشتند که این جلسه لحن جنگی به خود گرفت. حتی بمباران اتیوپی و یا حمله موشکی به سد مطرح شد. حتی مطرح شد که سرویس امنیتی مصر از طریق سومالی و اریتره در اتیوپی خرابکاری کند. و این جلسه در تلویزیون به طور مستقیم پخش شد. محمد مرسی گفت از هیچ گزینه‌ای برای حفظ منافع مصر چشم پوشی نمی‌کند. وی گفت ما وکیل جنگ نیستیم اما هرگز اجازه نمی‌دهیم که امنیت تأمین آب ما به خطر بیافتد. این جلسه عکس العمل شدید در اتیوپی برانگیخت. مرسی باید تضمین می‌داد که مصر هیچ حرکت تهاجمی‌علیه اتیوپی انجام نخواهد داد. اپوزیسیون مصر هم این مواضع را فاشیستی دانست.
آب نیل آبی در سودان به نیل سفید می‌پیوندد و به صورت یک رود به مصر جریان می‌یابد. مصر در طول دوره پر شدن مخزن سد به مدت سه تا پنج سال به میزان 20 درصد آب را از دست خواهد داد. تقسیم آب نیل بر اساس معاهده 1929 انجام می‌شود که در سال 1959 بازنگری شد و بر اساس آن هر طرحی روی رود نیل باید با موافقت مصر باشد. اتیوپی این معاهده را منسوخ می‌داند. اتیوپی می‌گوید که 85 درصد آب رود نیل از کوههای اتیوپی جاری می‌شود. در واقع مصر امکانات لازم برای بمباران سد در اتیوپی را ندارد. اما خرابکاری در اتیوپی از راه حمایت از جبهه آزادیبخش اورومو (که مخالف دولت اتیوپی و در اریتره مستقر است) یا محاصره دیپلماتیک اتیوپی از طریق متحدان اخوانی خود در منطقه و یا گروههای اسلامگرای سومالیایی شاید راحت تر باشد.
مصر باید به دو نکته توجه کند: 1- مدت زمان پر شدن مخزن سد که از سه تا ده سال بسته به میزان بارش طول می‌کشد؛ 2- آیا سودان قصد دارد از آب سد برای افزایش کشاورزی خود استفاده کند که اگر چنین باشد باز هم سهم مصر از آب کمتر می‌شود. اما مصر در سطح منطقه‌ای از حمایت لازم برخوردار نیست تا بتواند سیاستهای خود را به پیش ببرد. تحولات اخیر مصر و سرنگونی دولت محمد مرسی نیز موجب شده تا این سد که برای مصر حیاتی است فعلاً به فراموشی سپرده شود و با توجه به اینکه مصر در فرایند تحولات دامنه داری قرار گرفته که به زودی پایان نمی‌یابد لذا وفاق ملی لازم برای مقابله با این پروژه در مصر وجود ندارد.
کار این پروژه در سال 2011 بلافاصله پس از سرنگونی حسنی مبارک آغاز شد. این امر فشاری است بر حکومت تازه تأسیس مصر پس از مبارک. دولت محمد مرسی هم نتوانست افکار عمومی مصر را نسبت به حساسیت این پروژه مهیا کنند و همین امر موجب نگرانی شدید در مردم و رسانه‌ها شد. نیل تنها منبع آب آشامیدنی مصر است و حیات 83 میلیون تن که همگی در دو سوی نیل زندگی می‌کنند به آن وابسته است.
مركز بين المللي مطالعات صلح : قاهره معتقد است که حقوق تاریخی مصر در ارتباط با رود نیل بر اساس توافقنامه‌های 1929 و 1958 است که به مصر و سودان اجازه بهره برداری 87 درصد از آب نیل را میدهد، همچنین حق وتوی هرگونه طرحی که قاهره آن را مغایر با منافع خود بداند، نیز به این کشور داده شده است. از سوي ديگر قرارداد جدید توسط کشور های بالا دست رود نیل در تاریخ 14می2010 در اوگاندا امضا و ساختار جديدي را را براي آب نيل در نظر گرفتند. در اين حال باتوجه به اشاره مقامات مصري به رجوع به دیوان بین المللی دادگستری و پيگيري حقوقي قاره تا چه ميزاني ميتواند مانع از سد سازي و كاهش سهم آبي خود گردد؟
مصر و سودان با استناد به یک موافقتنامه زمان استعمار که به آنها حق بهره برداری از 90 درصد آب نیل را میدهد، با این پروژه مخالف هستند. اتیوپی مدعی است که 85 درصد آب نیل از درون سرزمین اتیوپی تأمین می‌شود. مصر از نظر جمعیتی بسیار به رود نیل وابسته است. مصر ناچار است با اتیوپی همکاری کند تا مانع هر پروژه خطرناکی برای امنیت هیدرولیک مصر شود. مصر و سودان هم باید بر نحوه عملکرد فنی سد نظارت داشته باشند. هر نوع مشکل فنی می‌تواند خطر جدی برای شهرهای اصلی سودان از جمله خارطوم و نیز شهرهای حاشیه نیل آبی داشته باشد. همه اینها مشروط بر اینکه اتیوپی معاهده 1959 را رسماً بپذیرد و سهم آب مصر و سودان را از نیل زیر سؤال نبرد. همکاری بین المللی لازم است تا منطقه به سوی ناآرامی‌پیش نرود. گذشته از اين اتیوپی، اوگاندا، تانزانیا و رواندا پس از ده سال مذاکره موافقتنامه انتبه (اوگاندا) را در تاریخ 14 می2010 به امضا رساندند. سپس کنیا و بروندی هم در سال 2011 به این موافقتنامه پیوستند و اجرای معاهده ممکن شد. سودان و مصر که نگران منافع خود هستند این معاهده را نپذیرفتند. هدف کشورهای فوق از امضای این معاهده، پایان دادن به سلطه مصر بر رود نیل و نفی حق وتوی این کشور می‌باشد.
اتیوپی با 90 میلیون تن جمعیت با ساخت این سد قصد دارد تبدیل به یک قدرت در قاره شود. اتیوپی مشهور به «چشمه آب آفریقا» است و تاکنون خیلی کم از مزیت خود در بالا دست نیل استفاده کرده است. مصر سد معروف آسوان را ساخته و سودان هم سد جبل علیا را ساخته است. تخمین زده می‌شود که ساخت سد نوزایش دبی آب نیل را در پايين دست به میزان 10 تا 20 درصد کاهش دهد. در اين بين مصر می‌تواند به دیوان دادگستری بین المللی رجوع کند. در طول تاریخ نحوه استفاده از رودها همیشه یکی از منابع تنش میان کشورها بوده است و برای حل این اختلافات قوانین خاصی در سطح بین المللی وجود دارد.
به عنوان نتیجه گیری باید عرض کنم که اتیوپی در ساخت این سد مشکلات گوناگونی دارد از جمله:
1- دیپلماتیک: با کشورهای سودان و مصر
2- اجتماعی: دگرگونی زندگی جمعیت زیادی در اتیوپی (بیش از پانصد هزار تن باید از اطراف سد جابجا شوند)
3- اقتصادی: تأمین کل هزینه ساخت به تنهایی توسط اتیوپی و اثرات فشار اقتصادی ناشی از اجرای پروژه بر مردم؛
4- امنیتی: احتمال درگیری با مصر و یا سودان؛
با تولید برق سد نوزایش، اتیوپی تبدیل به صادر کننده برق شده و سرنوشت آب در کشورهای بالا دست نیل در دستان این کشور خواهد بود. سادات هم اتیوپی را تهدید به حمله کرده بود. اما از آنجا که روابط مصر با اسرائیل و غرب به طور کلی خوب شد و مصر در چارچوب استراتژی غرب قرار گرفت و تهدیدی برای امنیت اسرائیل نداشت، این پروژه به فراموشی سپرده شد. اما با تحولات دو سال پیش مصر و سرنگونی مبارک (متحد غرب) و روی کار آمدن محمد مرسی نامزد اخوان المسلمین، اوضاع در منطقه دگرگون شد. لذا اسرائیل به تلاش افتاد تا اوضاع را در دست بگیرد.
ساخت این سد مزایایی هم برای اسرائیل دارد از جمله:
1- تأمین آب در آینده از طریق کشورهای متحد خود مانند اتیوپی؛
2- کاستن از قدرت مصر و اثر گذاری این کشور بر تحولات منطقه،
3- مجبور کردن مصر و سودان به حمایت و یا حداقل عدم مخالفت با سیاستهای اسرائیل در آینده؛
4- فشار بر کشورهای اسلامی و اثر گذار منطقه مانند مصر و سودان؛
5- درگیر ساختن کشورهای اسلامی منطقه به مسایل حیاتی خود و عدم پرداختن به مسأله اسرائیل (کاستن از حمایت این کشورها از حکومت سوریه)؛
همین مشکل میان هند و پاکستان وجود دارد و سالهاست که وضعیت جنگی میان دو کشور را کاهش نداده است.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
