دکترای علوم سیاسی و کارشناس مسائل شبه جزیره عربستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح–IPSC
روابط امريكا و عربستان در دوره ترامپ وضعيت خوبي را از سر گذارند. در اين بين با توجه به انتخابات اخير رياست جمهوري در امريكا و احتمال بالاي به قدرت رسيدن جو بايدن براي بررسي بيشتر روابط رياض و واشنگتن گفتگويي با مصطفی مطهری دکترای علوم سیاسی و کارشناس مسائل شبه جزیره عربستان داشته ايم:
واژگان كليدي: معما, روابط, ریاض , واشنگتن ,دوران بایدن ,مصطفی مطهری, شبه جزیره عربستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح: یکی از موضوعاتی که این روزها به بحث داغ رسانه ای تبدیل شده است چگونگی تعامل میان ریاض با واشنگتن در دوران پسا ترامپ با روی کار آمدن بایدن به عنوان رییس جمهور ایالات متحده آمریکا می باشد. و با توجه به اینکه ریاض از جمله کشورهایی بوده که با تاخیر چند روزه پیروزی بایدن را در انتخابات ریاست جمهوری به وی تبریک گفت، نظر شما درباره علت یا علل این تأخیر از سوی ریاض چیست؟
پیش از ورود به بحث باید تأکید کرد که از حیث راهبردی و براساس سیاست های تبیینی ایالات متحده در منطقه خاورمیانه، عربستان سعودی ادامه راهبرد منطقه ای واشنگتن در خاورمیانه به شمار می آید. بنابراین با تغییر دولت ها در ایالات متحده آمریکا، تغییری در جایگاه ریاض در راستای ایفا و اجرای برنامه های منطقه ای واشنگتن ایجاد نمی شود، بلکه آنچه ممکن است تغییر کند شدت نقش هایی است که در این راستا ریاض به ایفای آنها مبادرت داشته است. یعنی تأثیرگذاری در نقش آفرینی ها کم و زیاد می شود.
اما در راستای پاسخ گویی به سوال شما، باید گفت با توجه به اینکه ریاض در زمره آخرین کشورهای منطقه ای در خاورمیانه بود که پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده را به وی تبریک گفت، این رفتار ریاض موجب شد تا نگاه ها به سمت ریاض متمرکز شود و اساس طرح سوالاتی در این باره را شکل داد، که علت این تعلل از سوی ریاض در راستای برقراری تماس با رییس جمهور منتخب و تقدیم پیام تبریک به بایدن چه بوده است؟ اگرچه پاسخ به این سوال چندان هم دشوار نیست. اما آنچه بر حساسیت موضوع افزود، سیاست صبر و انتظاری بود که دولت سعودی به عنوان متحد راهبردی واشنگتن در این باره داشت. در یک نگاه کلی می توان علت تعلل ریاض را در این باره ارزیابی سعودی ها از روند انتخابات قلمداد کرد. و اینکه ریاض با این رفتار خود درصدد بازنمایی وجوهی از عملکرد خود در عرصه سیاست خارجی بوده است که نشان دهد ریاض در راستای مواجهه با رویدادها و تحولات بین المللی شتابزده عمل نخواهد کرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: پس بنابر آنچه که گفتید به نظر شما برای ریاض تفاوتی میان ترامپ و بایدن وجود ندارد. به بیان دیگر اینکه از سخنان شما اینگونه فهم می شود که ریاض به دلیل روابطی که با آمریکا دارد نگرانی زیادی در این باره ندارد.پس می توان گفت که هر کسی که رییس جمهور آمریکا شود ریاض این توانایی را دارد به روابطش بدون هرگونه تغییر یا بازنگری با واشنگتن ادامه دهد؟
نه لزوماً این چنین نیست. اما با قاطعیت نیز نمی توان گفت که ریاض با بایدن به مشکل برخواهد خورد. مطالعه تاریخ روابط میان دو کشور گویای این موضوع است که سعودی همواره به عنوان یک پیرو از حامی خود یعنی آمریکا در عرصه مناسبات منطقه ای و حتی جهانی تبعیت کرده است. در مواردی نیز که با تفاوت دیدگاه یا تمایز منشی یا روشی روبرو شده است تلاش کرده تا خود را به با دیدگاه واشنگتن همسان و همساز کند و یا اینکه حداقل دیدگاه خود را به واشنگتن نزدیک کند.
نکته دیگری که در سوال شما مستتر است و باید آن را روشن کرد ارزیابی چند وجهی بودن عملکرد و واکنش سعودی در مورد اخیر یعنی برقراری ارتباط تلفنی با بایدن است. نکته اول اینکه مسلماً انتخاب دوباره ترامپ از منظر ریاض بهترین انتخاب بود که در این باره نیز اگر نگاه واقع گریانه ای به روابط میان طرفین بیندازیم، به راحتی می توانیم موضع ریاض را درک کنیم. به عبارت بهتر اینکه در زمینه شفاف سازی این موضوع که ترامپ گزینه بهتری برای ریاض بود دلایل متعددی وجود دارد. اولاً اینکه دو طرف به درک متقابلی از یکدیگر در راستای اهداف و برنامه های منطقه ای رسیده بودند. دوماً آنچه طرفین در راستای برنامه عادی سازی روابط اعراب با اسرائیل داشتند در دوران بایدن یا متوقف خواهد شد و بعد از مدتی وقفه از نو دنبال خواهد شد و اینکه با توجه به حساسیت بالای موضوع عادی سازی و فوریت های مبتنی بر آن، که نیاز به اجرای سریع دارد با توقف و ایجاد وقفه چالش های آن برای ریاض تشدید خواهد شد؛ یا ممکن است با برنامه ای جایگزین در این باره یعنی طرح دو دولت در سرزمین های اشغالی مواجه شود و این بدان معنا خواهد بود که تمام تلاش های نزدیک به یکسال اخیر ریاض در تجویز و واسطه گری در برنامه عادی سازی به کشورهای عربی و هموار کردن مسیرهای عادی سازی برای خود با شکست مواجه خواهد شد و هر آنچه در این باره هزینه کرده است بر باد رفته خواهد دید. به علاوه اینکه سعودی در سال های گذشته با پرونده های منطقه ای متعددی مواجه بوده است. تعارضات منافع میان ریاض با قطر، تعارض میان ریاض با ترکیه در میدان های بحران منطقه ای از خارومیانه تا شمال آفریقا و از همه مهمتر پرونده تجاوز ریاض به یمن در قالب ائتلاف سعودی و به رهبری آنها، در دوران بایدن ممکن است با سیاست های تحمیلی از سوی واشنگتن در پایان دادن به مواردی از آنها مانند پرونده یمن و قطر روبرو شود که در این صورت ریاض در موارد مذکور نیز با یک چالش بدون دستاورد سیاسی روبرو خواهد شد. مضافاً اینکه باید نقض حقوق بشر از سوی سعودی در این سال ها نیز به عنوان یک نگرانی جدی به کارنامه پر چالش سعودی در دوران بایدن اضافه کرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: بنابر آنچه به آنها اشاره کردید پس چالش های احتمالی حضور بایدن در کاخ سفید برای ریاض تنها مربوط به عرصه مناسبات منطقه ای خواهد بود؟
خیر. نمی توان چالش ها و تهدیدات را تنها محدود به عرصه منطقه ای و مناسبات جاری در آن دانست. چرا که در عرصه داخلی نیز چالش هایی وجود خواهند داشت که به سازمان قدرت و ساختار سیاسی این کشور مربوط خواهد شد. از آنجایی که بایدن با افسران اطلاعاتی و امنیتی سعودی و ولیعهد مخلوع این کشور یعنی محمد بن نایف در گذشته روابطی داشته است و بنا به دلایلی به دنبال کودتای محمد بن سلمان، مغضوب حاکمیت سیاسی سعودی واقع شده اند، ولیعهد سعودی ترس و بیم آن را دارد که گسل های امنیتی دراین باره بر علیه او با کمک بایدن و تیم مدیریت جدید کاخ سفید فعال شوند. در واقع ولیعهد سعودی به دلیل داشتن مشروعیت پایین در نزد خاندان سعودی و به دلیل تصاحب غیر مشروع جایگاه ولیعهدی از یکسو و آگاهی از نحوه نگرش ساختار سیاسی قدرت نسبت به او به سبب مدیریت غیر صحیح در عرصه مناسبات منطقه ای و تحمیل هزینه جنگ طلبانه به سعودی به سبب تصمیمات اشتباه او از سوی دیگر، ترس آن دارد که با روی کار آمدن بایدن با مشکلاتی از جنس تهدید موقعیت و تهدیدات امنیتی برای جایگاهش روبرو شود و کودتایی بر علیه او صورت بگیرد. موضوعی که با زعامت سیاسی ترامپ بر واشنگتن در روابط با سعودی، حل شده به حساب می آمد که در دوره بایدن برای ولیعهد با یک سوال اساسی روبرو است که نحوه برخورد بایدن با این موضوع چه خواهد بود. بنابراین با توجه تهدیدات بالقوه ای که در این باره برای محمد بن سلمان وجود دارد انتخاب دوباره ترامپ مطلوب نظر او بود. چرا که با انتخاب دوباره ترامپ از دایره تهدیدات موجود در این باره بشدت کاسته و محدود می شود اما با بایدن احتمال این وجود دارد که این تهدیدات بالقوه، امکان بالفعل شدن بیابند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: و سوال پایانی اینکه به نظر شما نحوه تعامل ریاض با واشنگتن برای عبور از تهدیداتی که از آنها نام بردید چه خواهد بود؟
در راستای پاسخ به پرسش شما باید عرض کنم همانطور که ما در عرصه تحلیل بازخوانی رفتار سعودی در راستای تعلل برقراری ارتباط با بایدن با کلان تحلیل های داخلی و خارجی مواجه هستیم در مسیر چگونگی تعامل ریاض با واشنگتن در دوران بایدن جهت عبور از چالش ها و تهدیداتی که به آنها اشاره شد باز هم ما با کلان تحلیل ها روبرو هستیم. واقعیت این است که ریاض در راستای تعامل با دولت بایدن انعطاف پذیر خواهد بود. چرا که هرگونه مقاومت در برابر مطالبات واشنگتن به ضرر سعودی تمام خواهد شد. به علاوه اینکه نباید فراموش کرد در شرایط فعلی اولویت سعودی حفظ موقعیت محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد است. از این رو همراه شدن با آنچه بایدن می خواهد تا آنجایی که به ولیعهد و جایگاه او لطمه ای وارد نکند امری دور از انتظار نخواهد بود. بنابراین با این اوصاف در بیانی جامع در پاسخ به سوال شما باید گفت که رویکرد سعودی به نحوه تعامل با واشنگتن در دوره بایدن بر حسب یافت و بیان سوژه شکل می گیرد که مطمئناً ماندگار و دائمی نخواهند بود.
