مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
۲۰ درصد جمعیت پاكستان و نزدیک به 35 میلیون تن از ساکنان پاکستان را شیعیان تشکیل می دهند. اما در يك سال اخیر شاهد افزايش خشونت، ترور و كشتارهايي بر ضد شيعيان اين كشور بوده ايم. در ماه هاي گذشته هم با وقوع انفجارهايي در شهر کویته مرکز ایالت «بلوچستان» پاکستان، صدها تن کشته و زخمی شدند و لشكر جهنگوي نيز آن را به عهده گرفت. در همین حال ، راجا پرویز اشرف نخست وزیر پاکستان 13 ژانویه (24 دی) با پذیرش درخواست شیعیان این کشور مبنی بر مقابله با اقدامات تروریستی در ایالت بلوچستان به مدت دو ماه دستور اجرای نظام فرمانداری را در این ایالت صادر کرد و نیروهای سپاه مرزی پاکستان با دستور مستقیم فرماندهی ارتش در بلوچستان اوضاع امنیتی این ایالت به ویژه شهر کویته را تحت نظر گرفتند. اكنون نيز دولت جدا از دستگيري ملک اسحاق رهبر لشكر جهنگوي اعلام کرد که عملیات بر ضد این گروه تندرو را آغاز کرده است. در اين ميان براي بررسي بيشتر وضعيت شيعيان و حملات بر ضد آنان در اين كشور به گفتگويي با زيبا فرزين نيا كارشناس پاكستان پرداخته ايم:
واژگان كليدي: شيعيان پاكستان، كشتارها شيعيان، سپاه صحابه، لشكر جهنگوي و شيعيان پاكستان، نقش ارتش پاكستان در كشتار شيعيان
مركز بين المللي مطالعات صلح:ˈلشکر جهنگوی(jhangvi)مسوولیت بمبگذاری اخیر علیه اعضای جامعه هزاره (شیعیان) کویته را بر عهده گرفته است.این گروه در گذشته نیز عملیات تروریستی فراوانی علیه شیعیان کویته مرتکب شده است. قدرت كنوني و ميزان توان اين گروه ها تا چه ميزاني است؟
لشکر جهنگوی، یک گروه شبه نظامی فرقه‌ای و ضد شیعه است که در سال ۱۹۹۶ به دست گروهی از اعضای سازمان فرقه‌ای «سپاه صحابه پاکستان» ایجاد شد. خود سپاه صحابه در سال ۱۹۸۵ و در واکنش به تهاجم شوروی به افغانستان و نیز انقلاب اسلامی ایران تشکیل شده بود. هرچند لشکر جنگوی ساختار رهبری خود را پنهان نگه می‌دارد، اما یکی از رهبران ارشد این گروه، فردی به نام «ملک اسحاق» است. ملک اسحاق به شدت تحت تأثیر افکار «مولانا حق نواز جنگوی»، روحانی تندرو و پایه‌گذار سپاه صحابه بوده است. اسحاق پس از دیدار با مولانا جنگوی در سال ۱۹۸۹، رسما به سپاه صحابه پیوست و در همان سال فعالیت‌های ضد شیعه خود را آغاز کرد. مولانا جنگوی در سال ۱۹۹۰ ترور شد و لشگر جهنگوی در سال ۱۹۹۶ تاسیس شد. با وجود اختلافات، این دو گروه با یکدیگر مرتبط باقی ماندند. در حقیقت، لشکر جنگوی به عنوان بازوی نظامی سپاه صحابه نیز در نظر گرفته می‌شود که در مقابل «سپاه محمد»، شاخه نظامی حزب شیعی «تحریک نفاذ فقه جعفریه» قرار می‌گرفت. در این میان، هرچند سپاه صحابه ارتباط خود را با لشکر جنگوی پنهان می‌کرد، سرانجام دولت پاکستان در سال ۲۰۰۲ این حزب را به دلیل مشارکت در اقدامات نظامی، غیرقانونی اعلام کرد. در اين بين با وجود اعلام نشدن نام رهبر گروه، باور عمومی بر آن است که اسحاق ـ که پس از تحمل چهارده سال زندان، در سال ۲۰۱۱ آزاد شد ـ هم‌اکنون نقش اصلی را در آن دارد و شاهد این مدعا آن است که تنها اندکی پس از آزادی اسحاق، شمار حملات به شیعیان در پاکستان به طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: وزیر قانون و دادگستری پاکستان اعلام کرد: بر اساس تصمیم اتخاذ شده از سوی دولت نظام فرمانداری در ایالت بلوچستان پاکستان روز 14 مارس (24 اسفند) لغو و دولت ایالتی مجددا در فعالیت خود را آغاز می کند. اين امر چه تاثيري در برقراري امنيت در بلوچستان پاكستان دارد؟
در پی حادثه دلخراش بمبگذاری در خیابان علمدار شهر کویته در دهم ژانویه ماه گذشته (21 دی) که بر اثر آن 86 نفر از اعضای جامعه هزاره (شیعیان) این شهر کشته و بیش از 150 نفر زخمی شدند و همچنين در پی اعتراض گسترده شیعیان ، آنان ضمن محکومیت این اقدام تروریستی از دولت انحلال دولت ایالتی را خواستند. راجا پرویز اشرف نخست وزیر 13 ژانویه (24 دی) با پذیرش درخواست شیعیان این کشور مبنی بر مقابله با اقدامات تروریستی در ایالت بلوچستان به مدت دو ماه دستور اجرای نظام فرمانداری را در این ایالت صادر کرد. بر اساس این قانون، نیروهای سپاه مرزی پاکستان با دستور مستقیم فرماندهی ارتش در بلوچستان اوضاع امنیتی این ایالت به ویژه شهر کویته را تحت نظر گرفتند. اما آنچه مشخص است با لغو این حالت ویژه امنیتی و بازگشت دولت ایالتی به دلیل نزدیکی انتخابات ممکن است اوضاع امنیتی در این ایالت با مشکلاتی روبرو شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح:ˈبا توجه به نزدیکی زمان برگزاری انتخابات سراسری در پاکستان (فروردین 92) و روی کار آمدن دولت ایالتی موقت (انتقالی) در ایالت (پایان اسفند) بلوچستان، مواضع و رويكرد هاي پاكستان در قبال ترور ها و عمليات هاي مسلحانه چه تاثيري در پيروزي دوباره حزب مردم دارد؟
دولت پاکستان به سبب نشان ندادن واکنش مناسب به این رخدادها، مورد انتقادهای شدید است. یک تحلیلگر پاکستانی می‌گوید: «برای دولت پاکستان، ملک اسحاق به عنوان طالبان خوب طبقه‌‌‌بندی می‌شود، زیرا گروه وی به ارتش پاکستان حمله نمی‌کند و آماده است دستور کار ملی و منطقه‌ای ارتش را پیاده کند»؛ این در نقطه مقابل گروه «تحریک طالبان پاکستان» است که به اهداف دولتی حمله می‌کنند. افزون بر این، دادگاه‌ها نیز به سبب نشان ندادن واکنش مناسب، مورد انتقاد هستند. در حالی که شماری از قضات، وکلا و خانواده‌های آنان نیز از سوی گروههای شبه نظامی مورد تهدید قرار می‌گیرند. البته در موارد مرتبط با اسحاق، بسیاری از شاهدان پیش از رسیدن به دادگاه به قتل می‌رسند. از این بالا‌تر آن که استانداری پنجاب، متهم است که در دوره زندانی بودن اسحاق، به خانواده وی کمک مالی می‌کرده تا جلوی انجام حملات در این استان را بگیرد. اما به هر روی، روند‌ها حاکی از آن است که گروه‌هایی چون لشکر جنگوی، در اتحاد با دیگر گروهها اندک اندک حمله به منافع دولتی را نیز مورد توجه قرار می‌دهند. در این میان و در شرایطی که زمان خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان نزدیک شده و حملات طالبان به مراکز حساس نظامی پاکستان افزایش می‌یابد، اعتماد مردم به دولت و نهادهای نظامی آن کاهش می‌یابد و این امر چالشی را هم برای مردم و هم دولت به همراه خواهد داشت. بنابراین حملات اخیر علیه شیعیان در پاکستان تا حدودی اعتبار حزب مردم در بین شیعیان را دچار خدشه کرده است ولی از طرف دیگر دولت سعی کرد با اتخاذ اقداماتی از جمله اعلام نظام فرمانداری در ایالت بلوچستان و استفاده از ارتش تا حدودی خشونت و ترور علیه شیعیان را کنترل نماید در انتخابات آینده این مساله که احزاب مختلف چه مواضعی در قبال این مساله اتخاذ خواهند کرد در آرای شیعیان تاثیر گذار است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در يك سال اخیر بر شدت حملات تروریستی و گاه جمعي و هدفمند علیه شیعیان افزوده شده است. علت این ترور و کشتارها علیه شیعیان پاکستان چیست؟
ترور و کشتار علیه شیعیان سابقه دیرینه ای در پاکستان دارد که در دهه اخیر با تشدید فعالیت گروههای تروریستی این ترورها افزایش یافته است. لشکر جهنگوی به عنوان بازوی نظامی سپاه صحابه نیز در نظر گرفته می‌شود. این گروه که از طرف کشورهای عربی تغذیه می شود در واقع شیعیان را هدف ترور های خود قرار می دهند. با ناامنی پاکستان محیط برای هرگونه اقدامات و توطئه های مورد نظر آنان آماده می شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش گروه ها و کشورهای خارجی در خشونت های پاکستان و کشتار هدفمند شیعیان در پاکستان و افزایش اختلافات مذهبی چيست؟
همانطور که در بالا اشاره شد در واقع کشورهای عربی با استفاده از ضعف امنیتی پاکستان از ابتدای انقلاب اسلامی ایران با تاسیس و حمایت این گروهها در واقع نه تنها محیط امنیتی پاکستان را با مشکل مواجه می سازند، بلکه از این طریق به اهداف خود در کشورهای همسایه پاکستان از جمله افغانستان و ایران و هند دست می یابند. به نظر می رسد حملات تروریستی اخیر از این رو مهم است كه نشانگر دست های پشت پرده برای برهم زدن آرامش شبه قاره هند است. این منطقه به ویژه به دلیل اختلافات موجود میان پاكستان و هند همواره شاهد تنش و درگیری بوده است اما دستكم در ماه های اخیر كمتر شاهد این گونه درگیری ها بوده ایم. از این رو، انجام عملیات تروریستی برای برهم زدن آرامش منطقه از سوی گروه هایی صورت می گیرد كه یا از بیرون از منطقه هدایت می شوند و یا به دلیل تفسیر رادیكال از مذهب در پی ایجاد شكاف میان مذاهب، فرقه ها و قومیت های موجود در منطقه هستند .
این مساله فقط به پاكستان مربوط نیست بلكه هند نیز همواره شاهد درگیری های مذهبی، قومی و فرقه ای بوده است. این درگیری های خونین كه جان بسیاری را نیز گرفته است، نه تنها تا كنون هیچ نفعی برای مذاهب، اقوام و فرقه ها نداشته بلكه بیش از پیش شكاف های موجود میان آن ها را افزایش داده است و ضمن ایجاد جوی پلیسی و امنیتی در برخی مناطق، از امكان پیشرفت اقتصادی این مناطق نیز كاسته است زیرا یك منطقه زمانی می تواند به پیشرفت دست یابد كه از امنیت حداقلی برخوردار باشد. این مساله دقیقا یكی از عوامل عمده ای است كه به ویژه در عقب ماندگی اقتصادی پاكستان نقش داشته است. ثبات سیاسی و امنیت اجتماعی از جمله عوامل تاثیرگذار بر افزایش رفاه و كارآمدی دولت در كشورهای مختلف است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: سخنگوی ستاد فرماندهی ارتش پاکستان گفت: پس از حمله تروریستی اخیر به شیعیان هزاره، عملیات هدفمند علیه گروههای شبه نظامی در شهر کویته و دیگر مناطق ایالت بلوچستان توسط نیروهای ارتش و همراهی نهادهای اطلاعاتی آغاز شده و ادامه خواهد یافت. وي اظهاراتی مبنی بر حمایت ارتش از گروههای شبه نظامی از جمله برخی از عناصر غیر قانونی که مسوول خشونت ها در ایالت بلوچستان در جنوب غربی پاکستان هستند را قویا رد کرد. آيا ارتش پاكستان نقشي در كشتارهاي يك سال اخير شيعيان پاكستان داشته است ؟
برخی معتقدند که گروههای فرقه ای با همکاری ارتش و نهادهای اطلاعاتی این اقدامات را انجام می دهند اما سلیم باجوا مدیر كل روابط عمومی ارتش پاكستان ضمن تاكید بر حمایت ارتش از تامین امنیت در ایالت بلوچستان تصریح كرده نیروهای مسلح پاكستان با هیچ گروه غیر قانونی و عناصر ستیزه جو در ارتباط نبوده و به مبارزه خود با ھر نوع و شكل تروریسم در سراسر كشور ادامه می دهد. وی در باره اجرای قانون و تامین امنیت در ایالت بلوچستان افزوده نیروهای سپاه مرزی پاكستان (FC) پس از حادثه انفجار تروریستی در كویته و با هدف تقویت وضعیت امنیتی 19 پست امنیتی و ایست های بازرسی را در مناطق مختلف ایالت بلوچستان ایجاد كردند. همچنين وی در باره نقش سازمان اطلاعات ارتش این كشور (ISI) در جلوگیری از این نوع حوادث هم گفته است سازمان آی اس آی اجرای عملیات های اطلاعاتی و امنیتی در ایالت بلوچستان را در دستور كار خود قرار داده و تاكنون 130 عملیات اطلاعاتی در این ایالت اجرا و بسیاری از حوادث تروریستی احتمالی را نیز خنثی كردہ است. با وجود اين امر سلیم باجوا تصمیم عدم دعوت از نیروهای مسلح پاكستان به ایالت بلوچستان را یك حركت سیاسی خوانده و بيان داشته است كشور در وضعیت جنگ علیه تروریسم قرار دارد و لازم است تمام نهادها و قشرهای مختلف پاكستان با یكدیگر متحد و یكپارچه باشند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: خشونت های فرقه ای در پاکستان و كشتار هاي شيعيان در اين كشور چه پيامدهايي بر پیکره حاکمیت و یکپارچگی این کشور وارد ميكند ؟
باعث توسعه درگیری های فرقه ای- مذهبی در سراسر پاکستان می شوند که امکان دارد به دنبال آن جنگهای تجزیه طلبانه نیز پیش اید. چنانچه وزیر كشور پاكستان در این خصوص شرایط نابسامان امنیتی در شهرهای كراچی و كویته را توطئه ای جهت به تعویق انداختن زمان برگزاری انتخابات سراسری در پاكستان دانست و گفت: انتخابات سراسری در موعد مقرر و بدون تاخیر ( فروردین 92 ) برگزار می شود. وی تاكید كرد: دشمنان تلاش دارند تا پاكستان را به بی ثباتی و ناامنی گرفتار سازند اما دولت اسلام آباد از طریق برقراری اتحاد و یكپارچگی بین مردم در كشور این توطئه ها را خنثی خواهد كرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رحمان ملکˈ وزیر کشور پاکستان هم شب گذشته (چهارشنبه) اعلام کرد: 80 درصد اقدامات تروریستی و عملیات های فرقه ای در مناطق مختلف پاکستان توسط عناصر افراط گرا و تندروی گروه ˈلشکر جهنگویˈ انجام می شود. حزب مردم هم اعلام کرده است که وضعیت امنیتی ایالات از جمله ایالت بلوچستان را بهبود خواهد بخشید. آيا نهادهای سياسي پاكستان می توانند تروریسم ضد شیعه را کنترل کنند؟
نهادهای سیاسی پاکستان بدون همکاری ارتش و سایر نیروهای اطلاعاتی و امنیتی امکان کنترل اوضاع را ندارند. اما راجا پرویز اشرف نخست وزیر پاكستان دستور اقدام فوری و عملیات علیه گروه های تروریستی در شهر كویته مركز ایالت بلوچستان را صادر كرد و رحمان ملك وزیر کشور اعلام كرده در حال حاضر بسیاری از عناصر كلیدی و برخی سركرده های این گروه ها شكست خورده و در نقاط مختلف پاكستان متواری ھستند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به جمعیت شیعه در پاکستان، تعداد جمعیت، توزیع جمعیت توقف كشتار هاي فرقه اي به چه عواملي بستگي دارد ؟
جمعیت پاکستان از گروهها و فرقه های گوناگون تشکیل شده است و همانطور که اشاره شد درگیری های فرقه ای و مذهبی در این کشور سابقه ای دیرینه دارد این مساله نه تنها در پاکستان بلکه در هند هم یکی از مشکلات اساسی دولت است. این مساله عاملی است که دشمنان خارجی از آن استفاده کرد و برای دستیابی به اهداف خود مزدورانی را به خدمت می گیرند شناسایی ریشه های اصلی تغذیه کننده این گروههای افراطی و قطع این کمکها به علاوه آموزش و آگاهی دادن به مردم که آلت دست اینگونه افراد قرار نگیرند و توسعه وضعیت اقتصادی و رفاه اجتماعی مردم از عوامل اساسی و موثر در توقف این کشتارها می باشد.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
