مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
قطر کشوری است با حدود 2 میلیون نفر جمعیت و درآمدهای سرشار نفت و گاز و تلاش هایي برای سرمایه گذاری در فوتبال، سیاست، انرژی، املاک و فروشگاه های بزرگ در اروپا و حتي حق وتوی روسیه در قبال تحولات سوریه كرده است. اما در يك ماه گذشته خبرهايی مبنی بر انتقال قدرت از «شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی»، امیر قطر، به فرزند 33 ساله اش «شیخ تمیم بن حمد» منتشر شد و به نظر ميرسد “حمد بن خلیفه آل ثانی” برای تحویل قدرت به ولیعهد (تمیم بن حمد) مصمم و در خصوص تغییرات گسترده نیز جدی است. تمیم فرزند امیر فعلی قطر متولد سال 1980 و دومین پسر وی از همسرش “موزه بنت ناصر المسند” است. وی اکنون معاون فرمانده نیروهای مسلح و رئیس کمیته المپیک قطر است. در همين راستا براي كنكاش بيشتر در مورد احتمال انتقال قدرت در قطر گفتگويي با دكتر حسن هاني زاده كارشناس مسائل عربي داشته ايم:
واژگان كليدي: انتقال قدرت در قطر، انتقال قدرت از امير قطر به وليعهد، انتقال قدرت از امير قطر به وليعهد، انتقال قدرت از حمد به شيخ تميم، انتقال آرام قدرت در قطر، احتمال كودتا در قطر
مركز بين المللي مطالعات صلح: در يك ماه گذشته خبرهايی مبنی بر انتقال قدرت از «شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی»، امیر قطر، به فرزند جوانش «شیخ تمیم بن حمد»، منتشر شده است. چه عامل و یا عواملی در انتقال قدرت نقش دارند؟
بافت سياسي قطر به گونه اي است كه از چهل سال گذشته تاكنون خانواده آل ثاني تمام ابزارهاي قدرت را در اختيار داشته است. معمولا به دليل اينكه اين كشور كشوري ثروتمند است انتقال قدرت در اين كشور همراه با نوعي فشار و قدرت بوده است. همه كساني كه در چهل سال گذشته به قدرت رسيده و روي كار آمده اند به نوعي با كمك غرب و امريكا و با بهره گيري از ابزارهاي قدرت توانسته پست هاي سياسي را در اختيار گيرند. شيخ حمد بن خليفه آل ثاني در طول سالهاي گذشته از راه استفاده از كودتا پدر خود خليفه بن حمد را كنار گذاشته و خود قدرت را در اختيار گرفته بود. اما به نظر ميرسد از ده سال پيش به اين سو به دليل بيماري جسمي ( وي با كليه اي پيوندي زندگي ميكند) دچار نارسايي است و اكنون بيماري اش افزايش يافته است، لذا تلاش كرده است قدرت را به گونه اي سيال و آرام به فرزند خود تميم بن حمد بن خليفه آل ثاني واگذار كند. اكنون هم شرايط جسماني امير قطر به گونه اي است كه فرزندش قدرت را در دست گيرد. يعني در شرايط كنوني اين موضوع در مدار بحث خانواده آل ثاني است و همه آنها نسبت به ضرورت انتقال قدرت از امير قطر اتفاق نظر دارند، اما برخي از شخصيت هاي درجه نخست نظام سياسي قطر مانند شيخ حمد بن جاسم آل ثاني نخست وزير و وزير خاجه قطر با انتقال قدرت به شيخ تميم بن حمد مخالفت كرده اند. در اين حال به نظر ميرسد پشت پرده انتقال قدرت امريكا و انگليس قرار گرفته و تلاش مي كنند كه چهره اي جوانتر و فعال تر قدرت در قطر را بدست گيرد. چرا كه وضعيت جسمي امير قطر اجازه ادامه كار به وي نمي دهد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: حمد بن جاسم، یکی از متهمان اصلی کودتای ناکام چند ماه قبل قطر است و پسر عموی حمد بن خلیفه آل ثانی از سال 1992 وزیر خارجه و از سال 2007 نخست وزیر قطر است. در رقابت هاي درون خانوداگی قطر حمد بن جاسم بن جبر روابط نزدیکی با اخوان دارد. در اين حال آيا ممكن است حمد بن جاسم با استفاده از موقعيت‌هايي اقدام به کودتا نموده و حکومت قطر را در دست گيرد؟
شيخ شيخ حمد بن جاسم جزو شخصيت هاي رده دوم ساختار قدرت حكومتي قطر است و خانواده حمد بويژه همسر امير قطر يا شيخ موزه در حقيقت نقش پشت پرده هدايت قدرت و جريان سازي هاي سياسي در كشور را به عهده دارند. آنها تلاش ميكنند تا شيخ تميم قدرت را در دست گيرد. بنابراين به نظر نمي رسد كه شيخ حمد بن جاسم نخست وزير و وزير امور خارجه در كودتاي قبلي نقشي داشته باشد. البته گفته ميشود كه نيروهاي مسلح قطر تلاش داشته اند كه دست به كودتا زنند كه خنثي شده است. اما از آنجايي كه شيخ بن حمد بن جاسم بعد از امير قطر و ولي عهد قطر در رده سوم است به نظر مي رسد چنين اخباري در مورد احتمال كودتا درست نباشد. چرا كه هر چند شيخ حمد بن جاسم مخالف به قدرت رسيدن شيخ تميم است، اما در عين حال همه ابزارهاي در دست وي براي تغيير ساختار نيست.
مركز بين المللي مطالعات صلح: بنا به برخي گزارش ها شیخ تمیم، ولیعهد قطر تسلیم برخي مسئولیت های كشوري را در دوحه آغاز کرده است که مقدمه آغاز پادشاهی کل کشور است. در اين حال گفته می شود تصفیه کامل قطر از اندیشه های اخوانی در صدر دستورالعمل او قرار دارد. آيا ميتوان گفت شيخ تميم تحولی شگرف در سیاست داخلي و خارجی قطر به وجود خواهد آورد؟
شيخ تميم بن حمد بن خليفه آل ثاني جوان فرزند چهارم حمد امير قطر است و تحصيلات نظامي و آکادميک خود را در دانشكده سلطنتي انگليس گذارانده است. وي گرايشات فكري شديدي به غرب و امريكا دارد. طبيعتا وي معتقد به دادن آزادي هاي فردي و اجتماعي به مردم قطر است و تلاش ميكند تا دولتي مدرن بر اساس ساختارها و نگرش هاي غربي با نيروهاي غربي ايجاد كند. هر چند به نظر نميرسد اين امر با توجه بافت قبيله اي قطر با واقعيت هاي موجود قطر همخواني داشته باشد، اما تلقي و تفكر شيخ تميم اين است كه نخست با امريكا و غرب و حتي اسرائيل رابطه آشكار و علني برقرار كند و در عين حال هم به آزادي هاي فردي و اجتماعي احترام گذارد. در عين حال هم قطر در سياست خارجي نبايد در برخي از مسائل سياسي كه فراتر از اندازه قطر است دخالتي داشته باشد. در واقع شيخ تميم اساسا با دخالت قطر در مسائل سوريه مخالف است و اگر وي قدرت را در دست گيرد طبيعتا اختلاف نظر شديدي ميان دستگاه حاكميت قطر به وجود خواهد آمد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اين تصور وجود دارد كه با قدرت رسیدن تمیم، وزیر خارجه و نخست وزیر كنوني قطر پست های خود را از دست خواهد. در اين حال در نگاه به جنگ قدرت در بین شاهزادگان آل ثانی در هرم كنوني قدرت در قطر چه جناحي نقش برتر را ايفا ميكند؟
سه جناح در رقابت هاي داخلي قدرت در قطر نقش دارند. نخست خانواده شيخ حمد امير قطر كه مركب از چهار فرزند وي و همسر وي موزه به عنوان بانوي اول دربار است. در دره دوم شيخ بن حمد بن جاسم آل خليفه ( كه در حقيقت يكي از عمو زادگان امير قطر است) وي پست نخست وزيري و وزارت خارجه را به عهده دارد و تقريبا در رده دوم قدرت به شمار ميرود و نقش فعالي در شكل دهي سياست خارجي قطر به عهده دارد. جناح و جريان سوم نيروهاي مسلح هستند. در حقيقت فرماندهي نيروهاي مسلح و رياست ستاد و وزارت دفاع به عهده خانواده آل ثاني است. در اين حال هر چند سه جريان در قطر با همديگر در رقابت حاضرند، اما خانواده شيخ حمد بن خليفه آل ثاني ابزار هاي قدرت بويژه نيروهاي امنيتي را در اختيار دارند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: قطر به عنوان کشور خواهان تغییر در کشورهای عربی، خود به علت اجرا نکردن تغییرات و اصلاحات، با انتقادهای بسیاری روبرو است. آيا روند انتقال قدرت مي تواند اعتراضات داخلی را آرام و موجب ایجاد اصلاحات قانونی گردد؟
در واقع اكنون وضعت قطر به گونه اي است كه هر رده اي كه قدرت در قطر را در دست گيرد تلاش ميكند كه به گونه اي اصلاحاتي را در ساختار قبيله اي حاكميت قطر ايجاد كند. در گذشته شيخ خليفه بن حمد يعني پدر امير كنوني قطر نگرشي كاملا سنتي به قطر داشت و قطر همواره زير چتر عربستان قرار داشت. بعد از كودتاي شيخ حمد بر ضد پدر خود تقريبا قطر نقش بارزتر و فعالي را از نظر سياسي در شوراي همكاري خليج فارس، اتحاديه عرب و كنفرانس اسلامي برعهده گرفت. در سالهاي گذشته هم در مسائل ليبي، مصر و سوريه نقشي كاملا پررنگ ايفا كرده است . لذا اكنون اگر قدرت به شيخ تميم منتقل گردد با توجه به نگرش هاي غربي و تفكرات وي تلاش ميكند ضمن انجام داخلي و نقش بيشتر به پارلمان به نوعي قدرت سياسي قطر را باسازي كند. نبايد فراموش كرد كه قطر با توجه به جمعيت اندك خود يعني نزديك به دو ميليون نفر با نيرويها خارجي و ششصد هزار جمعيت قطري با درآمدي سالانه 120 ميليارد دلار ثروتمند ترين كشور منطقه است. به همين دليل قطر به عنوان كشوري تاثير گذار همواره نقش فرادستي در مسائل جهان عرب ايفا ميكند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: شیخ حمد در سال 1995توسط کودتا بر علیه پدرش به قدرت رسیده است .اكنون نوع نگاه بازيگران بيروني به روند انتقال قدرت و کودتای احتمالی و جنگ قدرت در قطر چيست؟
آمریکا، به خاطر حفظ پايگاه بزرگ ش در قطر همواره نسبت به هر گونه تحول در قطر حساس هست. همه نقش هايي كه كه خانوده آل ثاني ايفا مي كنند در حقيقت با اشاره و اجازه امريكا است حتي در كودتاهايي كه صورت گرفته است دست امريكاي ها در آن مشهود است. به همين دليل امريكايي ها بعد از امير قطركه دچار بيماري است متوجه شيخ تميم شده اند با اينكه حمد امير قطر فرزندان ديگري هم دارد و تميم فرزند چهارم است امريكايي ها روي تميم دقت كرده و تصور ميكنند تميم شايسته ترين فرزند امير قطر است و هم ميتواند منافع امريكا را حفظ كند وهم جايگاه قطر را ارتقا بخشد. علاوه بر بازيگران فرامنطقه اي امريكا، انگليس، اتحادپه اروپا و عربستان هم تلاش ميكنند جدا از كاهش نقش قطر در اتحاديه عرب با مهار قطر مانع از ايفاي نقش پررنگ تر قطر نسبت به رياض باشند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: شما روند انتقال قدرت در قطر را آرام پيش بيني ميكنيد؟
همه خانواده آل ثاني قدرت را در اختيار دارند. به نظر ميرسد انتقال قدرت در قطر آرام صورت خواهد گرفت و امريكاييها و غرب اين روند را مديريت خواهند كرد. قطر جدا از وجود پايگاه بزرگ در منطقه نقش پمپ بنزين نيروي دريايي امريكا تقلي ميشود. همچنين با توجه به نقش مهم قطر براي امريكايي ها آنان روند انتقال قدرت را نظاره كرده و اجازه بروز خشونت در قطر و درگيري بين جناح هاي داخلي را نخواهند داد.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
