فرزاد رمضاني بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد:
عراق از روزگار باستان و دوران هایی چون شاهنشاهی ساسانی محل حضور اقلیت های قومی و مذهبی گوناگون بوده است. چنانچه از دو هزار سال گذشته منطقه میان رودان دارای گروه های مسیحی بوده است. برخی از آمارها بیانگر آن است كه اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق در یک سده گذشته بخش مهمی از جمعیت عراق را تشکیل می دادند. اما این وضعیت اندک اندک تغییر کرد و در یک دهه گذشته رنگ دیگری به خود گرفت و در چند ماه گذشته شرایط اقلیت های کوچک قومی و مذهبی عراق کاملا دیگرگون شد. در این راستا مراد ما از اقلیت های کوچک قومی و مذهبی در این نوشتار ایزدی ها، ترکمن های شیعه، مسیحیان واقلیت‌های آشوری، کلدانی، ارمنی و.. است . در این حال اگر نگاهی به وضعیت کنونی این اقلیت ها داشته باشیم باید گفت با توجه به جغرافیای حضور اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق ( مثلا ترکمن‌های عراق در مرز ترکیه با عراق تا شهر تلعفر و..) و دیگر اقلیت های اقلیت های کوچک مذهبی قومی در موصل و.. در واقع تهدید دولت اسلامی عراق و شام اینک این اقلیت ها را وارد دوران نوینی کرده است. در این بین یورش های همواره گروه داعش به اقلیت های کوچک مذهبی قومی عملا زیست بوم عراق را (که در هزاران سال جنگ و شورش اقلیت ها را حفظ کرده است) تغییر داده و موصل و مناطق تحت نفوذ تندروهای سلفی را خالی از اقلیت ها کرده است . مثلا از بیش از 70 هزار مسیحی و 200 هزار ایزدی و شیعه شبک و ترکمن در موصل و نینوا گریخته اند و برخی از شهرهای ترکمن نشین مانند آمرلی در محاصره تروریست‌های تکفیری وابسته به داعش است.
واژگان کلیدی: اقلیت های کوچک عراق ، وضعيت اقلیت های قومی عراق ، اقلیت های مذهبی عراق ، اقلیت های مذهبی عراق
تحلیل رخداد:
باید دانست که درصد اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق به نسبت جمعیت همواره در طول یک سده اخیر روندی کاهشی داشته و روز به روز نیز از شمار اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق کاسته میشود. در این بین اگر بخواهيم نگاهي به يک دهه گذشته وضعيت اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق داشته باشيم بايد گفت سه دوره مهم را در زندگي اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق ديد. در دوره نخست و پس از يازده سپتامير و حمله امريكا عراق در سال 2003 عملا بخش زيادي از اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق به دلايل بروز ناامني هاو تهديدهاي فراوان بنيادگرايان و عوامل القاعده اي و زير شاخه هاي عراقي آن تن به مهاجرت به کشورهای همجوار و همچنین کشورهای غربی دادند. وضعيت ناامني در عراق و شرايط يك دهه گذشته آن همراه با تهديدها موجب شد تا جمعيت اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق اين كشور به چند درصد و حتي كم تر نيز رسد. (از سال ۲۰۰۳ بیش از یک میلیون مسیحی عراقی و یا به عبارتی دو سوم و یا سه چهارم اقلیت مسیحی عراق را ترک کرده اند). دوم اینکه رخدادهاي بهار عربی تاثيري ويژه اي بر اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق داشت و عملا آنها را وارد دوره اي نوين همراه با تهدیدات نوین تری كرد و روند کوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی را افزون نمود . مرحله سوم این روند حضور افزون تر و چند ماهه داعش در مناطق شمال غرب و غرب عراق و محل زندگی اقلیت ها است. این مقطع در واقع عملا موجب پديداري پيامدهاي گسترده اي بر آنها از جمله جابجایی در داخل کشور، خروج از كشور و يا منطقه و مهاجرت به سوی غرب شده است .
به عبارت دیگر هر چند رخدادهاي عراق در سه سال گذشته موج نويني از كوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق در منطقه را ايجاد كرده است. اما در سه ماه گذشته این امر بعد نوین به خود گرفته است. در این شرایط اين جابجايي و كوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق مي تواند در چند بخش مهاجرت ها داخلي و درون كشوري ، درون منطقه و مهاجرت به كشورهاي ديگر منطقه و در بعد مهم تر خروج از منطقه و اسکان در اروپا و امريكا قرار گیرد. در این حال اگر نگاهی به علل مهاجرت ها و كوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق داشته باشیم نخست باید از ناتوانی و عدم مديريت دقيق دولت مرکزی و قدرت گيري گروه هاي تندرو و القاعده اي در عراق یاد کرد . در این حال هر چند عوامل اقتصادي بومي می تواند موجب خروج و مهاجرت اقلیت های کوچک در شكل داخلي، منطقه اي و جهانی باشد، اما بروز ناامني و کشتارهای گسترده بویژه در بین اقلیت های چون ایزدی هاو ترکمن های شیعه موجب گریز آنان شده است. در این شرایط از یک سو اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق گاه شیطان پرست چون ایزدی ها و گاه به عنوان «مجریان نفوذ غربی، حامیان جنگ صلیبی غرب علیه اسلام، ستون پنجم غرب و…» تلقی می شوند و گاه چون ترکمن های شیعه همراستا با دولت مرکزی عراق به شمار میروند. بنابراین تندروها وسلفيهاي داعش اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق را اهداف موجه و مشروع جهاد به حساب می‌آورند و دست به پاکسازی مذهبی و دینی و کوچاندن اقلیت های کوچک مذهبی قومی از عراق می زنند. در کنار این عوامل نقش عواملی چون صدور بنياد گرايي تندرو به عراق ، رویکردها گروهها و اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق و رویکردهاي دولت ها و گروههاي مسیحی خارج از منطقه هم به نوعی باعث افزایش مهاجرت و کوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق میشود.
پيامدهاي خروج و کوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق
اگر به پیامدهای خروج اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق بنگریم می توان آنها را در چند حوزه مشاهده کرد. در بعد نخست با خروج هر چه بیشتر اقلیت های مذهبی و قومی از عراق اتهام ها و فشارهاي رسانه اي و تبليغ اسلام هراسي در جهان بیشتر شده و توجه غرب و كشورهاي غربي به این مساله افزایش می یابد. گذشته از این با افزایش خطر نابودی کامل جامعه مسیحی در عراق افزايش فشار بر مسلمانان مهاجر اروپا و غرب هم بیشتر شده و به گونه غیر مستقیم بر شكاف واتيكان و نهادهاي مذهبي مسلمان افزوده و موجب واكنش بيشتر واتیکان می شود. گذشته ازاین دخالت هاي كشورهاي غربي به بهانه حمايت از اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق ابعاد دیگری به خود می گیرد.
