پیرمحمد ملازهی
کارشناس مسائل پاکستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
عوامل مختلف توجه هند به چابهار
دو دلیل اصلی وجود دارد که هند توجه ویژه ای به مسئله چابهار دارد، یک دلیل آن روابطی است که بین ایران و پاکستان و چین است و سرمایه گذاری که چین در بندر گوادر انجام می دهد که در کل حدود 46 میلیارد دلار را قرار است که در ده سال آینده در پاکستان سرمایه گذاری کنند. عمده سرمایه گذاری آن ها در بندر گوادر است و این بندر را به بندر تجاری فعال نظیر دوبی تبدیل می کند. می توان این منطقه را به عنوان دوبی آینده دانست. بنابراین یکی از علل اصلی که هندوستان فکر می کند اگر با ایران بر سر مسئله چابهار به توافق نهایی برسند و کار کنند و هند در آن جا سرمایه گذاری کند و ارتباطات تجاری خود را از طریق چابهار انجام دهد، می تواند پاکستان را (که در حال حاضر از طریق بندر کراچی ، بندر گوادر ، آسیای مرکزی و افغانستان تجارت خود را تامین می کند) را دور بزند. به نظر می رسد که این موضوع یکی از دلایل اصلی توجه خاص هندی ها به بندر چابهار است. نکته دوم این است که در حقیقت با توجه به مجموعه شرایطی که ایران در منطقه به لحاظ استراتژیک دارد و کریدور شمال- جنوبی که قبلا مطرح بوده (که ایران و روسیه و هند محور اصلی آن قرار می گرفتند و تجارت هند به سمت آسیای مرکزی، هند و اروپای شرقی و حتی اروپای غربی از این طریق صورت می گرفت) در آن زمان برآورد شده بود که حدود سی درصد هزینه حمل و نقل از این طریق برای هند پایین آید. البته در آن زمان، این مسئله مطرح بود که کالاهای هندی در بندر عباس تخلیه و از طریق راه آهن به طرف دریای خزر بیاید و از طریق کشتی و رود ولگا به طرف روسیه ، اروپای شرقی و غربی برود. در این حال آن طرح هم با توجه به توافقی که بین ایران و هند با افغانستان صورت گرفت، قرار بر این شده است که از چابهار تا افغانستان خط آهنی جدید کشیده شود و هندی ها ارتباطات و کالاهای تجاری خود را به افغانستان ، آسیای مرکزی و همین گونه حوزه قفقاز و اروپا از این طریق انجام دهند. البته این دو، دو خط موازی خواهد بود که دو کشور را با هم ارتباط می دهد. بنابراین، اگر از این دو بعد به مسئله هند و چابهار نگاه کنیم، به نظر می رسد که نگاه هند استراتژیک است و می تواند سرمایه گذاری هندی در چابهار را در رقابت با سرمایه گذاری چینی ها در بندر گوادر پاکستان قرار دهد.
هر چند برخی معتقدند که هند نگاه ابزاری به سرمایه گذاری چابهار دارد و نگاه راهبردی به این موضوع ندارد و برخی رسانه ها هم به این مسئله توجه کرده اند که هندی ها برای کند کردن روند سرمایه گذاری در چابهار برنامه هایی دستورالعمل هایی دارند اما من این تحلیل را قبول ندارم. ممکن است که مشکلاتی در عمل و اجرا پیش بیاید؛ ولی نگاه استراتژیک هندی ها به منطقه چابهار بالاتر از این تحلیل است. نگاه هند نگاه بلندمدتی است و عامدا و همدا شرایطی را به وجود نمی آورد که سرمایه گذاری ها در چابهار کند شود. این موضوع به نفع آن ها نیست. شاید در ایران تردید هایی در مورد این قضیه وجود دارد یا نوعی هماهنگی در ساختار قدرت در ایران وجود دارد که باعث می شود هندی ها نتوانند آن طوری که انتظار دارند عمل کنند. در حقیقت می توان گفت که هندوستان سر مسئله چابهار انگیزه های خیلی قدرتمندی دارد. شاید برای ایران انگیزه هایی هند هنوز ملموس نیست. یعنی نه به شدت رقابت هایی است که بین چین و هند و نه پاکستان و هند توجه دارند و نه فکر می کنند که هندی ها می توانند جایگزین خیلی از سرمایه گذاران دیگر مانند شرکت نفت و گاز ایران باشند. شاید این تصور در ایران در ارتباط با خط لوله گاز صلح است (که به هر حال هندی ها در مقاطعی تحت فشار آمریکایی ها و امتیازاتی که آن ها به هندوستان داد) هندی ها آن امتیازات را گرفتند و خود را تا حدی از خط لوله صلح کنار کشیدند. اما واقعیت این است که کنار کشیدن آن به این معنا نبود که کلا خط را نادیده بگیرند و به نظر من بر این مسئله صحبت هایی هست و هندی ها تمایل دارند که آن خط گازی فعال شود. فقط مشکلی که وجود دارد این است که آن ها نمی خواهند آن خط لوله از پاکستان عبور کند و ترجیح می دهند که این انتقال از طریق دریا صورت بگیرد، زیرا نگران هستند که یک زمانی ممکن است شرایطی به وجود بیاید که مناسبات هند و پاکستان تیره شود و آن ها وابسته به دریافت گاز باشند، پاکستانی ها گاز را قطع کنند و اقتصادشان برهم بخورد. به علاوه این که هند یکی دو بار تحت شرایط خاصی و در زمانی که پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت ارجاع شد از طرح های آمریکا حمایت کرد و علیه ایران رای داد. به نظر من این موارد تا حدودی در نگاه ایرانیان تردیدهایی را به وجود آورده است.
بنابراین به نظر من باید ما نیز واقع بینانه تر به موضوع هند توجه کنیم، یعنی طرف دیگر قضیه را هم ببینیم که هندی ها هم ملاحظاتی دارند و تردیدی در این نیست. اما باید این موضوع را در نظر گرفت که هند یک کشور منافع محور است. اگر منافع خود را در مسیری تشخیص دهد که با منافع ایران همخوانی ندارد، طبیعی است که منافع ملی خود را در نظر می گیرد و این موضوع نباید به این معنا تلقی شود که هندی ها نمی خواهند با ایران کار کنند. در واقع هندی ها تمایل دارند که چابهار سرمایه گذاری کنند و همکاری های خود را توسعه دهند، ولی ما نیز باید شرایط را به درستی ارزیابی کنیم. حتی زمینه راه اندازی مجدد خط لوله صلح را در صورت فعال عمل کردن ایران ممکن است.
آینده نگاه جدی هند به چابهار
به نظر می رسد که در راستای منافع هند این است که در چابهار سرمایه گذاری کند، اما بروکراسی را در ایران نیز می توان در نظر گرفت. بروکراسی در ایران اجازه سرمایه گذاری را به سرمایه گذاران نمی دهد. همچنین تصمیمات در ایران مقطعی است. هندی ها قرارداد 25 ساله با ایران برای خرید گاز مایع دارند، ولی خم و پیچ بروکراسی در ایران مشکلات زیادی را در عمل ایجاد می کند. یعنی ما باید تصمیمی بگیریم که وقتی برنامه ریزی شود، برنامه ریزی به صورتی نباشد که دولت در ایران در دوره های مختلف متفاوت عمل کند. خود ما نیز باید این قضایا را مدنظر داشته باشیم. همیشه نباید آن طرف قضیه را مقصر ندانیم.
در واقع برداشت نگارنده این است که هندی ها به نگاهی استراتژیک دارند و سرمایه گذاری انجام می دهند. اما باید توجه داشت که هندی ها در چانه زنی بسیار مهارت دارند و صبر به خرج می دهند. یعنی می خواهند در یک قرارداد حداکثر امتیاز را بگیرند. این روحیه هندی ها را باید شناخت و با این روحیه باید کار کرد. هندی ها در چانه زنی بی نظیر و آن قدر این کار را به خوبی انجام می دهند تا منافع حداکثری را از ان خود کنند. باید فرهنگ و رفتار آن ها را شناخت، باید نیازهای آن ها را شناخت. هند کشوری است که به شدت در حال توسعه است و به شدت نیازمند انرژی است. در حال حاضر شرکت های نفتی و گازی هند به آفریقا و در نیجریه سرمایه گذاری کرده اند، در حالی که خلیج فارس به آن ها بسیار نزدیک تر است و هزینه ها را بسیار پایین می آورد. بنابراین، من فکر می کنم که ما باید امکانات و نیازهای هند را به درستی ارزیابی کنیم و همکاری های خود را در چابهار روی یک روال و روند مطمئن بدون توجه به این که چه جناحی در ایران قدرت داشته باشد و چه وضعیتی و حزبی در هند قدرت داشته باشد را نیز باید در نظر گرفت. در کل باید منافع دو طرف تامین شود و در جاهایی در چابهار با هم کار کنند.
واژگان کلیدی: علل توجه ، آینده، نگاه ، هند ، چابهار، دهلی نو، گوادر
