دکتر سعید خالوزاده
استاد دانشگاه پژوهشگر ارشد مطالعات اروپا
بیان رخداد
چند ماه بعد از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پیروزی دکتر روحانی، اتحادیه اروپایی علاقمندی خود برای عادیسازی روابط خود با ایران را اعلام کرده است. از طرفی امضا توافقنامه ژنو در 24 نوامبر شرایط را برای بهبود روابط طرفین باز هم مهیاتر ساخت. طی چند ماه اخیر شاهد ورود هیاتهای مختلف اروپایی از جمله هیاتهای پارلمانی به ایران هستیم. اخیرا هیاتی از پارلمان اروپایی وارد ایران شد و در بازگشت خبر از علاقمندی اتحادیه اروپایی به بازگشایی سفارت یا دفتر نمایندگی مستقلی در ایران داد. امری که حائز اهمیت بسیار است. تاسیس یک سفارت مستقل از سوی اتحادیه اروپایی همواره به معنای ارتقا سطح روابط این اتحادیه با کشورهای ثالث بوده است. بنظر می رسد اتحادیه اروپایی بدنبال بهبود و ارتقاء سطح مناسبات خود با جمهوری اسلامی ایران است و یکی از راههای ملموس آن گشایش یک دفتر نمایندگی در تهران است. از این طریق در آینده ما می توانیم شاهد آغاز مذاکرات مربوط به انعقاد یک موافقتامه تجارت و همکاری باشیم و روابط طرفین را نهادینه کنیم. در مرحله بعدی گشایش یک سفارت مستقل از سوی جمهوری اسلامی ایران در بروکسل مقر اتحادیه اروپایی است که خود بیانگر بهبود مناسبات طرفین است.
واژگان کلیدی : ایران، اتحادیه اروپایی، سفارت مستقل، پارلمان اروپایی
تبیین رخداد
بنابر اخبار منتشره، اتحادیه اروپایی اخیرا به طور غیر رسمی به پارلمان اروپا اعلام کرده است که خواستار گشایش نمایندگی اتحادیه اروپا در ایران است. ارجا کرونگبرگ، رئیس هیئت پارلمانی اتحادیه اروپا که اخیرا بهمراه هیاتی از پارلمان اروپا به ایران سفر کرده گفت سفرای کشورهای عضو اتحادیه اروپا از ایده گشایش یک دفتر نمایندگی در تهران حمایت کرده‌اند. وی افزود: در دیداری مشترک در تهران سفرا بر اهمیت افزایش تبادلات باایران تاکید کردند. آنها همچنین از گشایش نمایندگی اتحادیه اروپا و یا یک نمایندگی ویژه در تهران به عنوان اولین گام در این مسیر حمایت کردند.
این موضوع می تواند در نوع خود بسیار مهم و حائز اهمیت باشد. اساسا اتحادیه اروپایی در کشورهایی اقدام به گشایش دفتر نمایندگی یا سفارت می کند که چند ویژگی داشته باشد:
اول اینکه طرفین از سطح بالایی از روابط برخوردار باشند. دوم اینکه مشکل خاص سیاسی در روابط طرفین وجود نداشته باشد. سوم اینکه طرفین موفق به انعقاد یک موافقتنامه همکاری اقتصادی شده و روابط را نهادینه کرده باشند. و چهارم اینکه سطح مناسبات طرفین به اندازه ای باشد که توجیه گر داشتن یک دفتر نمایندگی باشد. بنابراین گشایش یک دفتر نمایندگی از سوی اتحادیه اروپایی بیانگر اهمیت و ارتقاء سطح روابط اتحادیه با یک کشور ثالث می باشد.
بنظر می رسد از هم اکنون کشورهای اروپایی، امریکا، روسیه، چین و سایر کشورها خود را برای سفر به ایران و گفتگو برای انعقاد قراردادهای متعدد سرمایه گذاری و طرح های بزرگ اقتصادی عمرانی آماده کرده اند. جمهوری اسلامی ایران نیز پس از یکدهه کشمکش با بسیاری از کشورهای جهان شرایط را بیش از هر زمانی برای گشایش در زمینه اقتصادی از مسیر روابط خارجی فراهم می بیند. بنظر می رسد در آینده نزدیک ما باید شاهد حضور شرکتهای بزرگ و معتبر دنیا در بازار بزرگ ایران و انعقاد قراردادهای مهمی باشیم. ایران بازاری بزرگ با 77 میلیون جمعیت است و می تواند فرصت های زیادی از نقطه نظر سرمایه گذاری و تجارت فراهم آورد.
اتحادیه اروپایی و کشورهای بزرگ آن و بخصوص سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس که نقش مهمی در مذاکرات هسته ای با ایران داشته اند، خود را برای شرایط جدید همکاری با ایران آماده می کنند و مایل هستند دوره سرد کنونی را پشت سر بگذارند. روابط ایران با اتحادیه اروپایی در حال حاضر در پائین ترین سطح خود طی سالهای اخیر قرار داشته و این وضعیت فریز شده در تمامی سطوح سیاسی، اقتصادی – تجاری …. دیده می شود. سه کشور یاد شده در سردی و رکود این روابط نقش زیادی داشته اند و اکنون که توافقنامه ژنو امضا شده قاعدتا مواضع و دیدگاههای این کشورها و مجموعه اتحادیه اروپایی تغییر خواهد کرد و ما باید شاهد دوره ای جدید از روابط و همکاری های همه جانبه با کشورهای اروپایی باشیم.
بنظر می رسد اتحادیه اروپایی به چند دلیل خواستار ارتقاء سطح روابط خود با جمهوری اسلامی ایران است و روند اجرایی اینکار را دارد طی می کند :
برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران و پیروزی جناح معتدل و دکتر روحانی در انتخابات با استقبال بسیار زیاد اتحادیه اروپایی مواجه شد و همزمان ادبیات گفتمانی اتحادیه و کشورهای عضو آن در برابر ایران تغییر یافت. دوم امضاء توافقنامه 24 نوامبر ژنو و رسیدن به یک راه حل جامع در بحث هسته ای فضا را بیشتر از هر زمانی برای اتحادیه اروپایی فراهم کرد. سوم خواست خود اتحادیه و کشورهای عضو آن برای بهبود روابط را باید در نظر داشت. در واقع، اتحادیه همواره طی سالهای قبل اظهار داشته بود که مایل به عادیسازی روابط و گسترش مناسبات خود با ایران است ولی پرونده هسته ای اتحادیه را نگران می کند و باید از طریق مذاکره و گفتگو حل و فصل شود و این مانع روابط برداشته شود. چهارم خواست و علاقمندی جمهوری اسلامی ایران برای عادیسازی و بهبود روابط با اتحادیه اروپایی و کشورهای عضو آن است که بهرحال عاملی بسیار مهم و مورد توجه اتحادیه است.
از طرف دیگر بازار بزرگ 77 میلیونی ایران فرصتهای اقتصادی تجاری بزرگی را برای کشورها و شرکتهای اروپایی فراهم می کند که نباید آنرا از دست داد. اصولا در شرایط دشوار اقتصادی و بیکاری مزمن در کشورهای اروپایی، فراهم آمدن شرایطی که بتواند به اقتصاد نابسامان این کشورها کمک کند بسیار مهم و در خور اهمیت است. حضور در بازار بزرگ ایران و سرمایه گذاری های چند میلیاردی می تواند شرایط جدیدی برای این کشورها بوجود آورده و چشم انداز مثبتی در مبادلات تجاری آنها ایجاد کند. حضور شرکتهای بزرگ نفتی و اتومبیل سازی اروپایی در ایران طی هفته های اخیر در این راستاست.
از طرف دیگر، فعال شدن پارلمان اروپایی طی هفته های اخیر و سفر هیاتی رسمی به ایران طی دو هفته گذشته بیانگر نقش مهم این پارلمان در هرگونه عادیسازی روابط با جمهوری اسلامی ایران است. اصولا پارلمان اروپایی دیدگاه و خط مشی آزادتر و راحت تر نسبت به شورای اتحادیه اروپایی دارد و نمایندگان و فراکسیونهای مختلف پارلمانی با فراغ بال بیشتری به اظهار نظر و اعلام مواضع در مسائل روابط خارجی می پردازند. اگرچه نظرات پارلمان و نمایندگان خیلی جنبه اجرایی در روند روابط با کشورهای ثالث ندارد ولی قطعا این نظرات می تواند تاثیر گذار بوده و مورد استفاده شواری وزیران قرار بگیرد. پارلمان حتی می تواند با تصویب قطعنامه ای خواستار چگونگی روابط با کشورهای دیگر باشد و نظرات و دیدگاههای خود را بیان نماید که بهرحال مورد توجه شورا قرار می گیرد.
بدنبال انتخابات 24 خرداد ریاست جمهوری و پیروزی دکتر روحانی پارلمان اروپایی نیز برخورد مثبتی با این انتخابات و نتیجه بدست آمده داشت وآمادگی و علاقمندی خود برای تبادل و نظر با مسئولین ایرانی را اعلام داشت. سفر هیات رسمی دو هفته گذشته پارلمان به ایران در همین چارچوب است. و پارلمان از این طریق می خواهد علاقمندی خود برای دور جدیدی از مناسبات سیاسی و پارلمانی را با جمهوری اسلامی ایران اعلام نماید.
بنظر می رسد بعد از این سفر لازم است هیاتی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی عازم بروکسل شده و با همتایان پارلمانی خود دیدار و گفتگو کنند. این سفر و تبادل نظرات قطعا منشا اثر بوده و طرفین نسبت به یکدیگر و موضوعاتی که در سر راه روابط دو طرف مطرح است آگاهی بیشتر و صحیح تری خواهند یافت.
با توجه به روند مذاکرات جمهوری اسلامی با گروه 1+5 و نتایج مثبتی که می توان از آن متصور شد؛ بنظر می رسد در چشم انداز آتی ما شاهد گسترش روابط با اتحادیه اروپایی خواهیم بود و دراین فضا بسیار ضروریست که از هم اکنون ارتباطات گسترده ای با نمایندگان پارلمان اروپایی برقرار شود و جدای از دیدارها و گفتگوهای مستمر و هدفدار و ارائه اطلاعات صحیح و واقعی از مسائل کشور، زمینه برقراری مناسبات گسترده بین طرفین هر چه زودتر فراهم آید.
تحلیل رخداد
با توجه به این مسائل بنظر می رسد اتحادیه اروپایی بدنبال بهبود و ارتقاء سطح مناسبات خود با جمهوری اسلامی ایران است و یکی از راههای ملموس آن گشایش یک دفتر نمایندگی در تهران است. از این طریق در آینده ما می توانیم شاهد آغاز مذاکرات مربوط به انعقاد یک موافقتامه تجارت و همکاری باشیم و روابط طرفین را نهادینه کنیم. در مرحله بعدی گشایش یک سفارت مستقل از سوی جمهوری اسلامی ایران در بروکسل مقر اتحادیه اروپایی است که خود بیانگر بهبود مناسبات طرفین است.
سفر اخیر هیات پارلمان اروپایی به جمهوری اسلامی ایران و دیدار و گفتگوهای صورت گرفته می تواند بسیار مهم و منشا اثراتی در روند روابط ج.ا.ایران با اتحادیه اروپایی و پارلمان اروپایی باشد. بنظر می رسد بعد از این سفر لازم است هیاتی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی عازم بروکسل شده و با همتایان پارلمانی خود دیدار و گفتگو کنند. امروزه حضور نمایندگان جمهوری اسلامی در پارلمان اروپایی اهمیت بسزایی یافته است. بهرحال شرایط جدیدی ایجاد شده و سیاست خارجی کشور در بستر تغییر و تحولاتی قرارگرفته است. در این راستا باید با دقت و موشکافی به ارزیابی و تجزیه و تحلیل تحرکات سیاسی کشورهای دیگر پرداخت و بهترین راهکار برای تنظیم روابط خارجی کشور را تدارک دید.
از طرفی برداشته شدن برخی تحریم ها در کنار تعدیل شدن فشار سیاسی و روانی ناشی از آن، فرصت های زیادی را برای جمهوری اسلامی ایران می گشاید. این فرصت ها زمینه ساز تعاملات جدید در زمینه های سیاسی، اقتصادی تجاری، منطقه ای و بین المللی برای ایران است و نویدبخش مناسبات و دیپلماسی جدیدی بین ایران و کشورهای زیادی در دنیا خواهد بود. در آینده نزدیک باید شاهد موضعگیری جدید 28 کشور عضو اتحادیه اروپایی در بستری جدید و مبتنی بر همکاری و تعامل سازنده باشیم و این امر شرایط را برای فعالیت بیشتر و هدفدارتر دیپلماسی ایران فراهم می کند.
