مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
عبدالله اوجالان بعد از چند ماه مذاکره با مقامات امنیتی ترکیه، بالاخره در فرمان خود در اول فروردین ماه سال جاری از نیروهای مدافع خود خواست تا برای پیشبرد روند صلح با دولت ترکیه، اسلحه‌‌ی خود را زمین گذاشته و خاک ترکیه را بدون اسلحه ترک کنند. يعني آتش‌بس فعلی نهمین آتش‌بس میان نیروهای پ ک ک و ترکیه در طی بیش از ۳ دهه درگیری نظامی و به عنوان مهم‌ترین آتش‌بس میان ترکیه و حزب کارگران کردستان ترکیه است. در اين راستا اخيرا نيز حزب کارگران کردستان ترکیه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که نیروهای خود را از تاریخ ۵ مه از مرزهای ترکیه بیرون می‌برد. اكنون اين پرسش وجود دارد كه تا چه ميزاني روند صلح بين دولت و پ ك ك به سرانجام مي رسد و در صورت تحقق چه پيامدهايي خواهد داشت؟ براي پاسخ به اين پرسش ها و بررسي پيامدهاي صلح گفتگويي با دكتر جعفر حق پناه كارشناس مسائل كردي، پژوهشگر و تحليل گر مسائل تركيه داشته ايم:
واژگان كليدي: صلح پ ك ك با تركيه، اقليم كردستان و صلح پ ك ك با تركيه، صلح پ ك ك با آنكارا، پيامدهاي ميانجي گري اقليم كردستان در صلح پ ك ك با آنكارا، پيامدهاي داخلي منطقه اي صلح پ ك ك با تركيه
مركز بين المللي مطالعات صلح: از محتوای توافق دولت با حزب کارگران ترکیه اطلاع دقيقي وجود ندارند. در اين حال اگر به روند صلح دولت تركيه با پ ك ك توجه داشته باشم مهمترين چالش هاي داخلي به نتيجه رسيدن اين روند چيست؟
در مورد چالش هاي داخلي و منطقه اي تركيه بايد فرض را بر اين گذاشت كه اين دو سطح از چالشها كاملا به هم پيوسته و تفكيك ناپذيرند و حتي ما نمي توانيم تعيين كنيم كه مبناي سياست گذاري جديد خارجي تركيه معطوف به مسائل داخلي يا خارجي است. در سطح چالش هاي داخلي بايد گفت در درجه نخست هنوز اجماع و توافقي در سطح نخبگان و ساختار سياسي تركيه در مورد تعيين تكليف پرونده پ ك ك وجود ندارد و اين مساله بسيار مهم است. اين مساله ناشي از ابهام در گفتمان جديد سياست در تركيه ناشي مي شود. يعني گفتمان كماليستي كه كمابيش اكنون مورد نقد قرار گرفته است در برخي از حوزه ها نخ نما شده است، اما هنوز در بسياري از حوزه ها جايگزيني ندارد. اين ابهام گفتماني باعث ميشود كه مجريان نتواند سياست گذاري دقيق، هماهنگ و مناسبي اتخاذ كنند. چنانچه نخست هنوز بين گروه هاي اقليت و اكثريت در ساختار سياسي اين كشور يا بين ارتش و سياسون و جريان ها افراطي پان گرا، ترك و كماليسستي و … نسبت به اينكه چگونه بايد در مورد پ ك ك تعيين تكليف كرد اختلاف نظر وجود دارد. نكته دوم هم اين است كه مساله پ ك ك در تركيه بيش از آنكه به وجهه سياست قومي تركيه مربوط باشد به سياست امنيتي تركيه مرتبط است. يعني تركيه طي دهه ي اخير گشايش قابل توجه و پيشرفت قابل ملموسي در حل مساله كرد صورت داده است و بسياري از تبعيض ها نسبت به كردها از بين رفته است. همچنين تلاش شده است نوعي توسعه يافتگي در مناطق كردي انجام گيرد و در سطح فرهنگي و اجتماعي هم امتيازهاي قابل توجهي به كردها داده شود. اما در تمام اين سالها پ ك ك همچنان به عنوان گروهي ترويستي مطرح بوده است و با شدت سياست از بين بردن پ ك ك دنبال شده است. اكنون اگر همچنان رويكرد امنيتي در نگاه به پ ك ك وجود داشته باشد بر چالش هاي صلح افزوده مي شود. چرا كه حساسيت هاي مضاعفي براي آن ايجاد مي كند. مثلا اگر بخواهند سياست عفو عمومي اعلام كنند. جدا از اين نيز مساله اين نيست كه چند هزار نفر پ ك ك از تركيه خارج شوند، بلكه در اصل اين نيروها تركيه اي هستند و جايي هم به جز تركيه ندارند و با اخراج اين نيروها هم مشكلي حل نمي گردد.
من فكر ميكنم به اين دلايل نمي توان خوشبين بود كه روند صلح بين تركيه و پ ك ك به اين زودي ها محقق گردد. البته هم بايد گفت شانس هايي هم براي تركيه در مورد روند صلح وجود دارد. چرا كه نوعي پشتيباني جهاني از رويكرد تركيه اي نسبت به تحولات خاورميانه و مساله پ ك ك وجود دارد و اين امر مي تواند به دولت تركيه كمك كند. همچنان اكنون حاميان پ ك ك بويژه سوريه در شرايط فشار هستند و اين امر باعث شده است پ ك ك در تنگناي بيشتري قرار گيرد و چانه زني اش را با دولت تركيه بيشتر كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه بازيگران بين المللي و منطقه اي به صلح دولت تركيه با پ ك ك چيست؟
در سطح بين المللي بايد گفت نوعي گفتمان اقليت گرايي و حمايت از هويت خواهي اقليت ها وجود دارد كه رو به رشد هم هست. اين امر به نفع پ ك ك و به ضرر تركيه است. يعني تركيه بايد در راستاي اين گفتمان به پ ك ك امتياز دهد تا نهايتا بتواند پ ك ك را مجاب كند تا به سمت ادغام در ساختارهاي سياسي و پيگيري دستيابي به حقوق كردها از راه سياسي حركت كند. اين امر براي جامعه تركيه قابل پذيرش است، اما هنوز براي دولت تركيه قابل پذيرش نيست و طول مي كشد تا اين روال را دنبال كند. من شخصا اين امر را طولاني و زمان بر مي دانم. در بعد ديگر و در سطح منطقه مشكلات بيشتري وجود دارد. يعني مساله پ ك ك با مسائل منطقه اي گره خورده و امكان بقاي آن وابسته به اين است كه منطقه پر آشوب باشد و قطب بندي هايي وجود داشته باشد تا اين جريان بتواند در شكاف موجود در بين قطب ها امكان ادامه حيات داشته باشد. چرا كه بدون پشتوانه خارجي نيرومند عملا وضعيت به زيان پ ك ك رقم خواهد خورد. اكنون پ ك ك وضعيت بهتري نسبت به چند سال پيش و دهه قبل دارد. گذشته از اين بايد ديد آيا واقعا اراده و تواني از سوي قدرت هاي بزرگ وجود دارد كه مسائل امنيت منطقه اي را در شمال خاورميانه مديريت كنند؟ من خيلي خوشبين نيستم كه به اين زودي بتوان بحران خاورميانه بويژه سوريه را مديريت كرد. لذا اين چالش همچنان باقي خواهد مي ماند و پ ك ك از اين گسست ها به خوبي بهره خواهد گرفت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به گونه مشخص حاميان عمده اي منطقه اي روند صلح دولت تركيه با پ ك ك چه جريان ها و كشورهايي است؟
در واقع اكنون ما با يك نوع تعارض و تناقض در بين حاميان مي بينيم. كلا جرياني كه مايل است بحران سوريه با سرنگوني رژيم بشار اسد پايان يابد مايل به آشتي پ ك ك و تركيه است. پ ك ك در سال 2011 و 2012 به نفع بشار اسد عمل ميكرده است. پس همه بازيگراني كه در اين سو قرار دارند مايل هستندكه اين آشتي صورت گيرد. در عين حال هم آنها (از جمله عربستان) خيلي تمايل ندارند كه بازيگري كردها در منطقه بسيار تقويت گردد و اينگونه به كردها مي نگرند. در اين راستا رياض تمايلي به تقويت هويت گرايي كردي در منطقه و تقويت بازيگران غير عرب و غير دولتي ندارد. اين امر در مورد نگاه ديگر كشورها به صلح در تركيه هم به نوعي صدق ميكند. من فكر ميكنم از اين زاويه وضعيت خيلي ناپايدار خواهد بود. يعني مساله سوريه صرفا با سرنگوني بشار اسد حل نخواهد شد و تازه مسائل تازه اي از جمله جايگاه جديد كردها و نقش آفريني كردها پيش خواهد آمد كه مي تواند شرايط جديدي يابند. در واقع با اين چالش ابهام هايي بيشتري اضافه مي گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: ادامه مذاكره و نتيجه رسيدن گفتگوهاي صلح تركيه با پ ك ك چه دستاورد منطقه اي براي دو طرف مذاكرات در بر خواهد داشت؟
به تجربه مي توان گفت كه اينگونه مسائل بسيار زمان بر خواهد بود. نفع ادامه مذاكرات باعث خواهد شد تا حدي فشارهاي داخلي به دولت اردوغان كم گردد و از هزينه هاي دولت كاسته گردد. چرا كه اكنون نيز فصل عمليات هاي پ ك ك است و تركيه ميتواند سال باثبات و امن تري را طي كند. شايد اين صلح هم براي پ ك ك دستاوردي باشد كه نقش آفريني اش در سوريه فعال تر گردد. اما بايد ديد دوطرف چه اقدامات جديدتري انجام ميدهند. چرا كه اكنون مذاكره براي مذاكره موضوعيت ندارد و بعد از مدت دو طرف ( كه تا حدي تجربه دارند دست طرف مقابل را مي خوانند و به سرعت خود را با شرايط جديد منطقه اي تطبيق مي دهند.) اين نكته به نظر بسيار مهم است و همچنين بايد ديد چه اتفاقاتي در عراق و سوريه رخ خواهد داد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مذاكرات صلح تركيه و پ ك ك چه تاثيري بر رويكرد شاخه ها يا گروه ها و احزاب همكار با پ ك ك (پژاك در ايران و حزب اتحاد دمكراتيك در سوريه) داشته است؟
من خيلي تفاوتي بين شاخه هاي پ ك ك با اصل گروه نمي بينم و در واقع پژاك و حزب اتحاد دمكراتيك دنباله هاي گروه هستند و همه كلي يكپارچه را شكل ميدهند. علي القاعده بايد گفت چنانچه توافقي قطعي بين تركيه و پ ك ك انجام گردد، حتما اين امر با تصميم گيري ملاحضات و تحولات منطقه اي اعمال خواهد شد و زير شاخه هاي پ ك ك در كردستان عراق، سوريه و ايران با آن همراه خواهند شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا ميتوان پيامدها منفي در هر گونه مذاكرات صلح بين تركيه و پ ك ك براي اقليم كردستان متصور شد؟
به طور كلي گروهها و چهره اي شاخص كرد از رقيب كرد ديگر رضايت ندارند و تمايل ندارند چنين رقبايي داشته باشند. در مورد حزب دمكرات كردستان عراق و آقاي بارزاني هم آنها تمايل زيادي ندارند كه اين موقعيت انحصاري( كه خود را به عنوان نماينده كردها معرفي ميكند) را با فردي مانند اوجالان و پ ك ك واگذار كنند. اما از سويي هم اين امر براي آنان مناسب است و مي تواند با سناريويي كلي كه كردها در آن بازي ميكند و سناريويي غربي مبني بر حذف دولت اسد و تضعيف دولت مالكي همراهي بيشتري پيدا كنند. در اين حال هم بايد توجه داشت كه رقابت بين پ ك ك و حزب دمكرات كردستان عراق به شدت افزايش پيدا خواهد كرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با در نظرداشت صلح تركيه با پ ك ك آيا ممكن است حزب اتحاد دمكراتيك كردستان سوريه رويكردي همگراتري با ائتلاف ملي مخالفان داشته و دست به نبرد بر ضد اسد زند؟
با توجه به تجربه پ ك ك آنان تلاش مي كنند با حداقل تلفات و هزينه با مخالفان اسد همكاري كنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي رسانه هاي تركيه اعلام كرده اند كه برخی از نیروهاي پ ك ك به ایران منتقل خواهند شد. آيا روند صلح پ ك ك با تركيه چه تاثيري بر منافع ملي و امنيتي ايران دارد؟
سياست كلي ايران در مورد سوريه مشخص است. اما در مورد پيامد مستقيم صلح پ ك ك با تركيه بر ايران من فكر ميكنم كه جمهوري اسلامي ايران تجربه چالش با پ ك ك را از سر گذارنده و نوع مديريت هم نشان داده است كه در اين حوزه ولو با وارد شدن در فاز نظامي كوتاه نمي آيد و به نظر نمي رسد اتفاق خاصي بر منافع ايران گذارد. همچنين اگر فرض را براين گذاريم كه پيامد منفي بر اين حوزه گذارد سياست ايران و ميزان قدرت آن در اين حوزه مشخص است.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
