رضا آل محمد
کارشناس ارشد حقوق بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
سیاست خارجی ترکیه مثل 5/6 سال گذشته دارای نظم و ترتیب و در چارچوب سیاست های مشخص و برنامه ریزی شده بلند مدت نبود.
فراز و فرودهای بسیار،تردید و تعلل در سیاست های خارجی ترکیه کاملا مشهود می نمود. لذا روابط خارجی ترکیه را در سال قبل روی چند محور می توان بررسی کرد:
روابط با اتحادیه اروپا: روابط خارجی ترکیه با اروپا همچنان بعد از کودتای 2016 تنش آلود و همراه با ترس متقابل هر دو سپری شد.
بروکسل امسال تصمیم گرفت به طور قطعی موضوع پیوست ترکیه به اتحادیه را کنار بگذارد.آلمان هم فشار حقوق بشری روی ترکیه را حفظ کرده بود، اما اتحادیه اروپا به دو علت کاملا مشخص (موافقتنامه ای که برای عبور مهاجرین از ترکیه به یونان گرفته شد و اروپا می ترسد که ترکیه بحران مهاجرت سال 2015 را تشدید کند و از طرفی حجم مبادلات اقتصادی دو طرف ، به هیچ وجه نمی خواهد تنش بیش از این بالا برود.
همچنين ترکیه هم نمی خواهد تنش و مبادله بیش از این موجب شود اولا سرمایه گذاران خارجی که اکثرا اروپایی هستند فرار کنند و ثانیا حمایت اتحادیه اروپا از ترکیه کاهش یابد. میتوان نتیجه گرفت که سال قبل ترکیه و اتحادیه اروپا کج دار و مریز به سر کردند و خواهان مقابله و مبادله بیش از این نبودند.
روابط با آمریکا: از اوایل سال قبل تا شهریور روابط ترکیه با آمریکا بسیار تنش آلود بود. ترکیه با زندانی کردن کشیش آمریکایی و مطرح کردن چندباره دخالت فتح الله گولن( روحانی مخالف اردوغان ساکن امریکا) و همینطور موضوع کردها در شمال سوریه خواهان حفظ منافع بیشتر خود بود.
آمریکا اما با تحریم دو وزیر و یک بانک و فولاد ترکیه درصدد عقب نشاندن ترکیه بود. بهانه اصلی هم برای ترامپ دستگیری کشیش آمریکایی بود. با سقوط ارزش لیر و مشکلات اقتصادی ترکیه تصمیم آنها تغییر کرد کشیش آمریکایی آزاد شد و ترکیه دیگر چندان بر بازگرداندن گولن تاکید نکرد ترامپ هم اواخر سال گذشته با مطرح کردن اینکه تمام سربازان آمریکایی باید از سوریه خارج شوند نوعی حمایت از ترکیه را نشان داد. لذا اگرچه اوایل سال قبل با مبادله شروع شد و تابستان تنش به اوج خود رسید اما اواخر سال روابط دو طرف آرام شد..
از نظر نباید دور داشت که در طول چند سال گذشته ترکیه چرخش به شرق داشته است و به دنبال حفظ منافع خود با همکاری روسیه است خرید s-400 از روسیه در راستای همین تغییر سیاست شکل گرفت.
آمریکا در اوایل سال 98 اعلام کرد که با فروش جنگنده های اف35 به ترکیه مخالف است و علت آن خرید اس 400 از روسیه عنوان کرد. به علاوه ترکیه اگرچه تغییر سیاست کلان از غرب به شرق داده است اما روابط خود با اتحادیه اروپا و آمریکا را هم خواستار است..
یادآوری این نکته که سیاست های ترامپ در فلسطین مثل انتقال سفارت به بیت المقدس آتشی بر هیزم تنش ترکیه با آمریکا بود. ترکیه سران کشورهای اسلامی را برای محکوم کردن این اقدام به استانبول دعوت کرد.
روابط با جهان عرب: ترکیه بعد از بهار عربی به ظن اینکه کشورهای دچار انقلاب الگو و روش ترکیه را میخواهند خود را سردمدار جهان اسلام می دید. این سیاست بیشتر از همه عربستان را وادار به واکنش میکرد.
ترکیه و عربستان برای رهبری اسلام از بعد از فروپاشی عثمانی رقابت داشتند این مجادله بعد از بهار عربی در لیبی، تونس، مصر،سوریه. بیشتر شد.
سال قبل با قتل روزنامه نگار مشهور واشینگتن پست در سفارت عربستان در استانبول ترکیه فرصت را غنیمت شمرد تا با حمله همه جانبه ای رسانه ای و سیاسی عربستان را ضعیف تر کند.
قتل وحشتناک خاشقچی به دست بالاترین مقامات عربستان این کشور را در هجوم حمله و مخالفت کشورهای جهان قرار داد عربستان با جنگ یمن هم در معرض انتقادهای بسیار بود. فاجعه یمن حتی کشورهای اروپایی را به این نظر رسانده بود که حمایت از محمد بن سلمان و روش او در سیاست خارجی کافی است و باید جلوی او گرفته شود آلمان فروش برخی ازتسحیلات را به عربستان ممنوع کرد و حتی سنای آمریکا درصدد تنظیم لوایحی بر علیه محمد بن سلمان و عربستان شد.
ترکیه در موضوع قطر هم وارد کارها شد و به حمایت همه جانبه از قطر پرداخت. روابط ترکیه و عربستان در سال قبل به سود ترکیه پیش رفت و باید دید بهره برداری ترکیه در آینده چگونه خواهد بود و سطح روابط و منازعه چطور پیش خواهد رفت.
روابط با ایران: ترکیه بر همان سیاست نگاه به شرق ایران را مد نظر توسعه روابط می بیند موضوع سوریه و کردها نیز باعث نزدیکی بیش تر ترکیه به ایران شده است.
حل موضوع کردهای عراق با همکاری ایران ترکیه را مصمم تر کرد که میتواند با ایران و روسیه در سوریه منافع خود را حفظ و امنیت کشورش را تأمین کند.
همکاری های دو طرف در مساله سوریه سال قبل هم ادامه داشت دیدگاههای دو طرف در سوریه به هم نزدیک است در عراق هم اگرچه رقابت اقتصادی مشهودی دیده میشود اما روابط سیاسی لطمه ای نمیخورد.
ترکیه بیش از پیش به ایران نزدیک شده است در اوایل بهار عربی تنش بین دو کشور تا حدی در موضوع سوریه بالا رفته بود اما حال بعد از استقرار قطعی حکومت سوریه آنها دیدگاههای نزدیک به همی پیدا کرده اند.روابط اقتصادی دو کشور مخصوصا خرید گار و نفت از ایران نوعی همکاری در موضوع تحریم های آمریکا علیه ایران هم ایجاد کرده است.
ترکیه کاملا میداند که بدون ایران و روسیه نمی تواند مشکل خود را در سوریه حل و منافع خود را تأمین کند.
از طرفی ایران هم به روابط بیش تر با ترکیه علاقه مند است اولین دلیل تحریم های غیر قانونی آمریکا علیه ایران است و حفظ روابط به کمک اقتصاد ایران خواهد آمد.ترکیه در این فقره در تحریم های سال 90،91 هم در کنار ایران قرار گرفته بود.
روابط با روسیه: ترکیه بعد از بعد از سرنگونی هواپیمای روسی روابط پرتنشی با روسیه پیدا کرد اما در نهایت با استقرار محکم تر دولت بشار اسد توسط روسیه و فعل و انفعلات با اتحادیه اروپا و کودتای 2016 به این نتیجه رسید که باید به روسیه نزدیک شود سیاست کلان خود را هم بر پایه نزدیکی به شرق گذاشت..
گسترش روابط با روسیه تا جایی پیش رفت که حتی با وجود پایگاه ناتو در ترکیه، اردوغان خواستار خرید اس-400 از روسیه شد، همکاری ها شدت گرفت و موضوع سوریه که روزی آمریکا و اتحادیه اروپا و کشورهای عرب برای حل ان دور میز می نشستند حال ترکیه با چرخش به سمت قدرتهای اصلی در سوریه یعنی ایران و روسیه آنها دور یک میز برای صلح در سوریه می نشینند.
اگرچه این پیروزی بزرگی برای روسیه و ایران و حکومت سوریه می باشد، اما ترکیه هم حفظ منافع خود در سوریه را در همکاری با این محور می بیند. اردوغان که پیوستن به اتحادیه اروپا را منتفی میداند در چرخش به سمت روسیه علاوه بر منافع ملی، امنیتی چشمداشتی هم بر منافع اقتصادی حاصل از همکاری خود با این محور هم دارد همین الان در سوریه بیشترین کالاهای مصرفی از آن محصولات ترکیه است.
ترکیه با بحران پناهندگان سوریه طرف است برای بازگرداندن آنها به سوریه قطعا باید با روسیه و ایران همکاری کند تا صلح پایدار ایجاد شود. سال قبل ترکیه بیش از پیش به دنبال تحکیم روابط با روسیه بود.
روابط با کردها: ترکیه بزرگترین چالش داخلی و خارجیش موضوع کردهاست.
با تمام شدن مساله استقلال کردهای عراق یکی از چالش های ترکیه رفع شد البته گهگاهی ترکیه در کوهستانهای اقلیم کردستان اقدام به بمباران هوایی مواضع پ ک ک میکند اما تنش بالایی در سال قبل با اقلیم و دولت عراق ایجاد نشد جز یک حمله به پایگاه ترکیه در شمال عراق توسط غیر نظامیان که با همکاری دو طرف خاتمه یافت.
کردهای سوریه بزرگترین مشکل و چالش امنیتی برای سیاست خارجی ترکیه محسوب میشود ترکیه به هیچ وجه خواهان ایجاد یک اقلیم خودمختار دیگر توسط کردها در سراسر مرز جنوبی خود نیست.
بنابراین به غرب رودخانه فرات حمله کرد تا اولا ارتباط مناطق کردنشین را قطع کند ثانیا قدرت خود را نشان دهد. همچنين شرق فرات امروز در دست کردهای سوریه است که البته ترکیه آنها تروریست میداند و برای کشور خود یک تهدید امنیتی تلقی میکند.
ترکیه بسیار راغب بود که به شمال شرق سوریه هم حمله کند و مناطقی از آنجا را هم تصرف کند و به نوعی این تهدید خنثی شود اما با وجود استقرار نیروهای امریکایی و بین المللی در آن منطقه و همینطور مخالفت روسیه فعلا دست به این کار نزده است.
در سال قبل مواضع خود در شمال غرب سوریه (غرب فرات)را حفظ کرد و گفتگوهای خود برای حل مساله را با روسیه و آمریکا ادامه داد.
با تصمیم ترامپ برای خروج سربازان امریکایی از کردستان سوریه اردوغان وقت را مغتنم دید که حمله وسیعی ترتیب دهد و با طرح کردها برای منطقه حائل با نظارت سازمان ملل هم مخالفت کرد.
این موضوع در سال جدید هم بزرگترین مساله سیاست خارجی ترکیه خواهد بود باید منتظر ماند که سیاست اردوغان و دستگاه دیپلماسی ترکیه در برابر این وضعیت چه خواهد کرد؟
روابط با سایر جهان:
عمده سیاست های ترکیه در بالا آورده شد روابط کم اهمیتری در سال قبل ترکیه با سایر کشورها داشت که میتوان از این موارد نام برد.
افغانستان: مشکل بازگرداندن مهاجرین افغان به کشورشان، بسته شدن مدارس دینی ترکیه در افغانستان،
اسرائیل: خروج سفیر اسرائیل از آنکارا ، تنش با اسرائیل بر سر سیاست های بنیامین نتانیاهو در غزه، انتقال سفارت آمریکا به بیت المقدس. از آنجایی که ترکیه خود را مدعی رهبری جهان اسلام میداند در سیاست های خود با اسرائیل موضعش به محور ایران،سوریه،لبنان،حزب الله نزدیک تر میکند.
قبرس: در مساله قبرس تلاش دیپلماتیکی بعد از چند دهه منازعه ترکیه شروع کرده است تا قبرس شمالی تحت حاکمیت خود و قبرس جنوبی عضو اتحادیه اروپا نزدیک تر شوند.
ارمنستان: با وجود تغییرات بزرگ در ارمنستان و آمدن دولت پاشنکو ترکیه سعی کرد مواضع خود را نگه دارد.
سال 1397برای ترکیه فراز و فرود بسیار داشت. به نظر می رسد سیاست ترکیه مثل چند سال اخیر دچار سردرگمی،بدون برنامه منظم و مدیریت صحیح در سال قبل سپری شد. مشکلات داخلی از جمله رکود اقتصادی هم وضعیت ترکیه را پیچیده تر کرد. انتخابات ریاست جمهوری در 4 تیر سال گذشته اگرچه به نفع اردوغان تمام شد، اما نارضایتی های بسیاری هم از AK party حزب اردوغان از طرف مردم دیده میشود تا جایی که در انتخابات شهرداری و شوراها حزب اردوغان شهرداری شهرهای بزرگی مثل استانبول، آنکارا، ازمیر، آنتالیا.. را از دست داد. اما مخالفان هنوز قدرت کافی برای تغییر سیاست های اردوغان ندارند .زیرا تا 4 سال دیگر انتخاباتی وجود ندارد و شهرداری ها نیز قدرت اعمال تغییر در سیاست خارجی را ندارند. بنابراین فعلا سیاست خارجی ترکیه روال خود را طی خواهد کرد.
واژگان کلیدی: سياست خارجي، تركيه ، سال 1397 ،رضا آل محمد
