اردشير پشنگ
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بحران سوريه طي ماههاي اخير به يكي از مهمترين مسائل خاورميانه تبديل گشته است به نحوي كه اخبار اين كشور بطور روزانه در صدر رسانه هاي مختلف بين المللي و منطقه اي قرار دارد. در اين ميان دولت سوريه مي كوشد از يكسو با اتكا بر نيروهاي نظامي و امنيتي اش امنيت لازم را در مناطق و شهرهاي بحران زده تامين كند و از سوي ديگر با انجام يك سلسله اصلاحات داخلي، راه را براي عبور از بحران از طريق جلب رضايت مخالفين داخلي و جامعه بين المللي هموار سازد در همين راستا طي روزهاي گذشته شاهد برگزاري رفراندومي در خصوص اصلاح قانون اساسي اين كشور بوديم. حال براي بررسي اين مساله و نيز آخرين تحولات مرتبط با كشور سوريه به سراغ دكتر «حسين رويوران» كارشناس مسائل خاورميانه رفته ايم. آنچه كه در پي خواهد آمد حاصل گفتگوي مركز بين المللي مطالعات صلح با وي است:
لطفاً به عنوان نخستين سئوال بفرمائيد علت اصلي برگزاري رفراندوم اصلاح قانون اساسي از سوي بشار اسد چه بوده است؟
در واقع بايد گفت برگزاري رفراندوم قانون اساسي از سوي دولت سوريه نشان دهنده اين واقعيت است كه دولتمردان اين كشور پس از چندين ماه كه مي خواستند از طريق توان و ظرفيت نيروهاي امنيتي و ارتش، امنيت را در كشور برقرار سازند حال مي خواهند بطور همزمان از ظرفيتهاي سياسي و امنيتي استفاده كنند يعني با يك سلسله اصلاحات در قانون اساسي و بازتر كردن فضاي كشور از يكطرف و نيز با افزايش فشار نظامي به مخالفين مسلح از طرف ديگر، بتوانند بحران رخ داده را مديريت و سپس حل كنند. به عبارت ديگر بايد گفت برگزاري رفراندوم قانون اساسي نشان دهنده عزم راسخ مقامات دمشق جهت حل بحران موجود از طريق گزينه هاي متنوع تر و عامه پسندتر است.
تحليل شما در خصوص نتايج اعلام شده رفراندوم چيست؟
همانطور كه مستحضر هستيد به رغم تحريم اين همه پرسي از سوي مخالفين، ولي اين امر با اقبال 55 درصدي مردم و جمعيتي بيش از هشت ميليون نفر از 14 ميليون نفر واجد شرايط در آن مواجه شده است. پس در گام اول نفس برگزاري رفراندوم با پذيرش اكثريت مواجه شده است. اما در گام دوم كه به نتايج آن مرتبط مي شود بايد گفت راي مثبت بيش از 89 درصد شركت كنندگان حاكي از حمايت قاطع مردم از اين همه پرسي و اقدام دولت است.
حال با اين اوصاف اين همه پرسي چه پيامدها و نتايجي را به دنبال خواهد داشت؟
مطمئناً اين رفراندوم نتايج متعددي در بر خواهد داشت كه از جمله مي توان به كاهش بهانه ها و دلايل مخالفت در ميان جبهه به شدت از هم گسسته و نامنسجم مخالفين اشاره كرد. در همين زمينه شاهد آن هستيم پس از اعلام نتايج، شكافهاي جدي تري ميان گروههاي مخالف حاضر در داخل سوريه رخ داده است. نتيجه ديگر اين رفراندوم افزايش نااميدي ميان كشورهاي متخاصم و جبهه ضد سوري منطقه اي و فرامنطقه اي براي دستيابي به اهدافشان در اين كشور است. اين نااميدي و فقدان اتحاد حتي پيش از برگزاري رفراندوم در اجلاس به ظاهر «دوستان سوريه» اما در اصل «دوستان آمريكا» هم خود را به خوبي نمايان ساخته بود در جاييكه اين كشورها نتوانستند به مواضع يكساني دست يابند. در نتيجه بايد گفت تاييد قاطع رفراندوم از سوي مردم سوريه باعث از هم گسيخته تر شدن جبهه داخلي و خارجي عليه بشار اسد خواهد شد.
يكي از مفاد اصلي در رفراندوم اخير سوريه، تاكيد دولت بر برگزاري انتخابات آزاد و رقابتي در اين كشور است. به باور شما برگزاري انتخاباتي با اين ويژگي ها آيا خواهد توانست اين كشور را از چنگال بحران رها سازد؟
همانطور كه شما اشاره كرديد يكي از مفاد اصلي رفراندوم مورد تاييد مردم سوريه، ايجاد فضاي رقابتي و چند حزبي در عرصه سياسي و برگزاري انتخابات مجلس ملي طي سه ماه آينده است. به باور بنده در صورت عملي شدن اين موارد، كه به نظر مي رسد بشار اسد بطور جدي بدنبال اجراي آنهاست، دولت سوريه در برابر مخالفين داخلي و خارجي اش داراي مواضع قوي و برتري از امروز خواهد شد. چون اساساً يكي از بهانه هاي اصلي مخالفين نبود فضاي رقابتي در عرصه سياسي سوريه بوده است كه با رفع اين نقيصه ديگر بهانه چنداني براي مخالفت موجود نخواهد بود. با توجه به آنچه كه شرحش رفت در كل بايد گفت برگزاري رفراندوم اصلاح قانون اساسي سوريه گشايشگر گفتگوي ملي ميان گروههاي مختلف دولتي، منتقد و مخالف خواهد بود.
در اين بين مواضع كشورهاي خارجي منطقه اي و فرامنطقه اي طي روزهاي اخير نسبت به بحران سوريه چه بوده است؟
همانطور كه اشاره شد كشورهاي منطقه اي و فرامنطقه اي كه در اجلاس «دوستان سوريه» در تونس جمع شده بودند بدنبال اين بودند كه با اتخاذ يك وحدت رويه و مواضع مشترك بصورت منسجم تري در بحران سوريه وارد شده و آن را در راستاي منابع خود مديريت و هدايت كنند. اما تضاد منافع و اختلاف نظرها اين هدف اوليه و مورد نظر آمريكا را با شكست مواجه ساخت. چرا كه حتي بخشي از نيروهاي سوري مخالف اسد هم اين اجلاس را تحريم كردند. عربستان سعودي كه با ايده مسلح كردن مخالفين و گسيل نيروهاي نظامي وارد اجلاس شده بود نتوانست نظرش را بر ديگران تحميل كند و از اجلاس بصورت قهرآلود خارج شد. گروههاي سوري شركت كننده در اجلاس هم با اعلام سرخوردگي مايوسانه از تونس بازگشتند. لذا در كل شركت كنندگان در اجلاس مذكور به اهداف از پيش تعيين شده اش دست نيافتند و اين امر نوعي شكست براي جبهه خارجي ضد سوري محسوب مي شود.
علل اين اختلافات و فقدان اجماع در بين اين كشورها چه بوده اند؟ يعني بطور روشن تري بفرمائيد چرا پيشنهاد سعودي ها براي مسلح كردن مخالفين و اقدام نظامي عليه سوريه با اقبال مواجه نشد؟
در كل بايد گفت اختلافات نسبتاً زياد بوده است اما بطور مثال كشورهايي كه منتقد پيشنهاد عربستان سعودي دال بر مسلح كردن نيروهاي مخالف سوريه و يا راهكار آمريكا كه شبيه به موضع سعودي ها بود اين استدلال را مطرح كرددند كه اينك در سوريه و در بين مخالفين، نيروهاي القاعده و بنيادگرايان اسلامي فعال شده اند و مسلح كردن اين گروهها به نوعي فضا دادن و تقويت گروههايي است كه هم دشمن آمريكا و هم سعودي ها و … محسوب مي شوند و اين خود يك خطر جدي تر را براي كشورهاي منطقه مي تواند فراهم كند. يعني همانكاري كه آمريكا در دهه 1980 در تسليح و كمك به مجاهدين مسلمان افغان و القاعده بر ضد شوروي انجام داد و بعدها ثمره اش را در ماجراي تروريستي 11 سپتامبر ديد. لذا با اين راهكارها القاعده يكبار ديگر اينبار در سوريه قدرت گرفته و بر ضد نظم موجود اقدام خواهد كرد.
پس بنا به تحليل شما غرب و متحدان منطقه اي آنها نتوانسته اند پيش از برگزاري رفراندوم سوريه به يك موضع واحد دست يافته و دچار تشتت آرا بوده اند حال با اين اوصاف نتايج اعلام شده اين رفراندوم و اين اصلاحات وعده داده شده توسط اسد تا چه ميزان بر آرا و مواضع آنها و بخصوص تشتت موجود تاثيرگذار خواهد بود؟
در اين باره بايد گفت سوري ها از اين وضعيت كه خارجي ها نتوانسته اند تا يك آلترناتيو جدي براي دولت مستقر در اين كشور ايجاد كنند استفاده كرده و با انجام اصلاحات و زمينه كسب رضايت برخي از گروههاي ناراضي داخلي، در نهايت خارجي ها را با اين واقعيت مواجه سازند كه هيچ بديل و جايگزين مناسبي براي اين استقرار در دمشق وجود ندارد. اما با اين حال آمريكا و متحدان اروپايي و منطقه اي شان اين رفراندوم را از قبل يك فريب بزرگ از سوي دولت سوريه مي خواندند و مطمئناً نتايج آن را نيز قبول ندارند. اما برخي كشورها كه مواضع منعطف تر و ملايم تري داشتند از جبهه سعودي ها دورتر خواهند شد.
رفراندوم مذكور و نيز انتخابات پيش رو چه تاثيري بر گروههاي مخالف سوري خواهد داشت؟
اينك ما شاهد دو گروه مخالف هستيم يكي از آنها در خارج از كشور و در فرانسه مستقر است كه در اجلاس دوستان سوريه در تونس نيز شركت كرد. اما گروه ديگر در داخل كشور است. اين دو گروه اينك داراي اجماع نيستند چون گروه خارجي طرفدار مداخله نيروهاي بيگانه در سوريه است اما گروههاي داخلي مخالف اين ايده هستند. طي اين دو روز اخير هم شاهد بروز اختلافات ديگري در بين گروههاي مخالف حاضر در خاك سوريه بوده ايم. به باور من هرچند نتايج رفراندوم بر مواضع آمريكا و عربستاني ها و يا تركيه اي ها تاثيري نداشته و نتايج آن هم مورد قبولشان نيست اما مهم اين است كه هنوز دولت سوريه مديريت بحران كشور را در دست خود داشته و اين كشورها موفق به كنترل آن نشده اند. در اين شرايط ديدگاه اين كشورها مهم نيست بلكه اين ديدگاه مخالفين داخلي سوريه است كه حياتي و تاثيرگذار است و اگر بشار اسد بتواند با اقدامات اصلاحي خود نظر اين گروهها را به خود جلب كند و همچنين با عملي كردن ديگر وعده هايش اميد بيشتري براي رهانيدن سوريه از كمند بحران خطرناك فعلي خواهد داشت.
