دکتر معصومه محمدی
پژوهشگر روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح -IPSC
در پی تحولات ژئوپلیتیکی منطقه و بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، روسیه سیاستی عمل‌گرایانه و تدریجی را در قبال این گروه اتخاذ کرده است. حذف طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی در آوریل ۲۰۲۵، افزایش تعاملات دیپلماتیک، همکاری‌های امنیتی و اقتصادی، و تلاش برای ایفای نقش میانجی در مناقشات منطقه‌ای، نشان‌دهندهٔ تغییر رویکرد مسکو از تقابل به تعامل با طالبان است.
بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان در سال ۲۰۲۱، منجر به تغییرات اساسی در سیاست خارجی کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای شد. روسیه، با در نظر گرفتن منافع ژئوپلیتیکی و امنیتی خود، رویکردی محتاطانه اما عمل‌گرایانه را در قبال طالبان اتخاذ کرده است. این رویکرد شامل تعاملات دیپلماتیک، همکاری‌های امنیتی و اقتصادی، و تلاش برای تثبیت موقعیت خود به‌عنوان بازیگر کلیدی در معادلات منطقه‌ای است.
حذف طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی
در آوریل ۲۰۲۵، دیوان عالی روسیه با درخواست دادستانی کل، طالبان را از فهرست سازمان‌های تروریستی حذف کرد. این اقدام، پس از ۲۲ سال، نقطهٔ عطفی در روابط مسکو و کابل محسوب می‌شود و زمینه‌ساز تعاملات رسمی‌تر بین دو طرف گردید. طالبان این تصمیم را «گامی بسیار مهم» در جهت گسترش روابط دیپلماتیک و اقتصادی با روسیه دانستند . با وجود توسعهٔ روابط، روسیه هنوز حکومت طالبان را به‌طور رسمی به رسمیت نشناخته است. یکی از موانع اصلی در این مسیر، نگرانی‌های بین‌المللی دربارهٔ وضعیت حقوق بشر در افغانستان، به‌ویژه محدودیت‌های شدید بر زنان و دختران، است. طالبان مدارس و دانشگاه‌ها را به روی دختران بسته و محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌ای بر آزادی‌های فردی اعمال کرده‌اند. این اقدامات باعث شده‌اند که جامعهٔ بین‌المللی، از جمله سازمان ملل، از به‌رسمیت شناختن رسمی حکومت طالبان خودداری کند.
تعاملات دیپلماتیک و سیاسی
روسیه با حفظ سفارت خود در کابل و میزبانی از هیئت‌های طالبان در مسکو، سطح بالایی از تعاملات سیاسی را با این گروه برقرار کرده است. ضمیر کابلوف، نمایندهٔ ویژهٔ رئیس‌جمهور روسیه در امور افغانستان، اعلام کرد که روابط مسکو و کابل در حال گسترش است و طالبان دشمن روسیه نیستند . همچنین، روسیه در نظر دارد یک گروه کاری دوجانبه با طالبان تشکیل دهد تا همکاری‌های اقتصادی و تجاری را تسهیل کند. طالبان در سال‌های اخیر در مجامع اقتصادی بین‌المللی مانند “فروم اقتصادی شرقی” در ولادی‌وستوک و “فروم اقتصادی بین‌المللی سن‌پترزبورگ” حضور یافته‌اند. این حضورها نشان‌دهندهٔ تلاش‌های طالبان برای جلب مشروعیت بین‌المللی و توسعهٔ روابط اقتصادی است. روسیه نیز با میزبانی از هیئت‌های طالبان، به‌طور غیررسمی روابط دیپلماتیک خود را با این گروه تقویت کرده است.
همکاری‌های امنیتی و مبارزه با تهدیدات مشترک
روسیه و طالبان در زمینهٔ مبارزه با گروه داعش خراسان منافع مشترکی دارند. ضمیر کابلوف اعلام کرد که روسیه آماده است به طالبان در مبارزه با این گروه کمک کند و آن را دشمن مشترک می‌داند . این همکاری‌ها نشان‌دهندهٔ تمایل روسیه به تثبیت امنیت در منطقه و جلوگیری از گسترش افراط‌گرایی به آسیای مرکزی است. حملهٔ تروریستی مرگبار در سالن کنسرت کراکوس در نزدیکی مسکو در مارس ۲۰۲۴، که ۱۴۵ کشته برجای گذاشت و به داعش شاخه خراسان نسبت داده شد، نگرانی‌های امنیتی روسیه را تشدید کرد. در واکنش، روسیه اعلام کرد که آمادهٔ همکاری با طالبان برای مقابله با این تهدید مشترک است. کابولوف تأکید کرد که روسیه از تلاش‌های طالبان در مبارزه با داعش حمایت می‌کند و آمادهٔ ارائهٔ کمک‌های فنی و اطلاعاتی است.
همکاری‌های اقتصادی و پروژه‌های زیرساختی
روسیه و طالبان در حال توسعهٔ همکاری‌های اقتصادی، به‌ویژه در حوزه‌های انرژی، معدن و زیرساخت‌های حمل‌ونقل هستند. در دیداری بین سفیر روسیه و مقامات طالبان، موضوعاتی مانند ترمیم تونل سالنگ، ساخت تونل جدید، و توسعهٔ خطوط آهن مورد بحث قرار گرفت . روابط اقتصادی میان روسیه و افغانستان تحت حاکمیت طالبان در حال گسترش است. در سال ۲۰۲۴، افغانستان بزرگ‌ترین واردکنندهٔ آرد روسیه بود و وارداتی به ارزش ۸۰ میلیون دلار داشت که دو برابر میزان سال قبل بود. همچنین، صادرات افغانستان به روسیه شامل کرومیت، یاقوت و زمرد است. دو کشور برنامه‌هایی برای افزایش حجم تجارت دوجانبه به ۳ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۵ و ۱۰ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۰ دارند.
نقش میانجیگری روسیه در مناقشات منطقه‌ای
روسیه با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی خود، تلاش می‌کند نقش میانجی را در مناقشات منطقه‌ای ایفا کند. در پی افزایش تنش‌ها بین کابل و اسلام‌آباد، سفیر روسیه در پاکستان اعلام کرد که مسکو آمادهٔ میانجیگری برای حل اختلافات میان پاکستان و طالبان است . این اقدام نشان‌دهندهٔ تمایل روسیه به تثبیت صلح و امنیت در منطقه است.
نتیجه‌گیری
رویکرد کنونی روسیه به طالبان نشان‌دهندهٔ تغییر از سیاست تقابل به تعامل است. حذف طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی، افزایش تعاملات دیپلماتیک، همکاری‌های امنیتی و اقتصادی، و تلاش برای ایفای نقش میانجی در مناقشات منطقه‌ای، همگی بیانگر تمایل مسکو به تثبیت موقعیت خود به‌عنوان بازیگر کلیدی در معادلات منطقه‌ای و جهانی است. این رویکرد، در چارچوب نظریهٔ رئالیسم تدافعی و نئواوراسیاگرایی، به دنبال حفظ منافع ملی روسیه و تقویت نفوذ آن در منطقه است.
منابع:
- AP News. (2025). Russia’s top court lifts terror group designation on Afghanistan’s Taliban.
- Reuters. (2025). Russia says it will help Taliban fight Islamic State in Afghanistan.
- مشرق نیوز. (2024). کابلوف: روابط روسیه و طالبان درحال گسترش است.
- RFI فارسی. (2024). طالبان: «اراده سیاسی قوی» داریم تا در راستای منافع مشترک، با روسیه کار کنیم.
- خبرگزاری آنادولو. (2025). مسکو: گروه کاری روسیه و طالبان ایجاد خواهد شد.
- افغانستان اینترنشنال. (2025). سفیر روسیه: طالبان بدون کمک مسکو نمی‌تواند در روابط اقتصادی منطقه‌ای ادغام شود.
- ایندیپندنت فارسی. (2025). استقبال طالبان از اقدام روسیه؛ ذبیح‌الله مجاهد: پوتین سیاست درستی در قبال افغانستان دارد.
- ایراف. (2025). مذاکرات اقتصادی روسیه و طالبان؛ از بازسازی سالنگ تا توسعه راه‌آهن.
- تسنیم. (2025). اعلام آمادگی روسیه برای میانجیگری بین طالبان و پاکستان.
