رویکرد روسی کرملین به ایران

دکتر میرقاسم مومنی

کارشناس مسائل روسیه

گذشته ی روابط ایران و روسیه و متغیرهایی دخیل

روسیه در زمان شوروی سابق همیشه به عنوان یک تهدید برای کشور ایران بوده است. در رژیم قبل و بعد از انقلاب اسلامی با توجه به جنگ سردی که بین غرب و شرق بوده، روسیه سعی کرد تا منافع خود را در ایران حفظ و در کودتاهای مختلف با دخالت هایی از طریق احزاب کمونیست در ایران جایگاه خود را در مقابله با غرب، در ایران تثبیت کند. ایران محل تلاقی قدرت های غرب و شرق بوده است. روسیه فعلی، وارث اتحادیه ی جماهیر شوروی سابق بوده است به همین جهت به عنوان میراث دار شوروی سابق سعی کرده در تعامل با ایران، سیاست های خود را در منطقه در حوزه روابط سیاسی، روابط نظامی، روابط اقتصادی و فرهنگی بین ایران و روسیه پیش برند. روس ها بعد از فروپاشی شورروی با توجه به مشکلات سیاسی و اقتصادی و انزوای پس از فروپاشی، به دنبال بازسازی و حضور در جامعه ی بین المللی و جهانی بودند و ایران به عنوان کشوری که می توانست نقش مهمی ایفا کند، در این موضوع نقش آفرینی کرد.

بعد از فروپاشی شوروی در خصوص حوزه ی نیروگاه بوشهر قراردادی منعقد شد و روس ها حضور پررنگی در ایران داشتند. در این دوران توسعه ی روابط اقتصادی، واردات و صادرات و حضور ایران در بازار روسیه مد نظر بود. همچنین حضور کارشناسان روسیه در پروژه های مختلف ایران و حضور کارشناسان ایرانی در روسیه در توسعه ی روابط موثر بود و در حقیقت توازنی بین روابط ایران با غرب و شرق ایجاد شد. به طور کلی در طول دهه ی گذشته شاهد این بودیم که ایران و روسیه علی رغم مشکلات اقتصادی پیش آمده، همیشه سعی کرده اند روابط خود را با یکدیگر حفظ کنند. این امر تا کنون ادامه داشته است. اخیرا هم شاهد توسعه ی روابط هستیم و به تازگی یک قرارداد 20 میلیارد دلاری نفت و انرژی و نفت و گاز با روسیه در دولت تدبیر و امید منعقد شده که امیدواریم از این پتانسیل در توسعه ی اقتصادی کشور و نزدیکی روابط دو کشور استفاده شود.

مخالفان و موافقان داخلی روسیه برای افزایش و یا کاهش روابط با ایران

در داخل روسیه ما دو طیف داشته ایم. یک طیف ناسیونالیست برآن بوده اند که روسیه باید با ایران توسعه ی روابط داشته باشد و ایران به عنوان پایگاه مهمی برای روسیه است. آنها برای حضور در خلیج فارس به دنبال امتیازات بودند. در همین راستا در زمان آقای پوتین روابط بیشتر شد و سعی کرد روابط با ایران را حفظ کند. طیف دیگر غرب گراها هستند. آنها بر این نظرند که روسیه می تواند جهت حل مشکلات داخلی اقتصادی، امنیتی خود با امتیازگیری از غرب، روابط خود با ایران را کاهش دهد و ایران می تواند ترمزی برای روابط ایران با غرب و امریکا باشد. در همین راستا این طیف به دنبال آن بود که روابط با غرب در کنار روابط با ایران باشد و از ایران در معاملات سیاسی، امنیتی و نظامی استفاده کند و امتیازاتی از جهان غرب و امریکا بگیرد.

نگاه روسیه به پرونده ی هسته ای ایران در چند سال گذشته

روسیه سیاست دوگانه ای را نسبت به پرونده ی ایران داشته است. در اولین نگاه به عنوان یک پروژه اقتصادی به این پرونده نگاه می کرد. نیروگاه بوشهر هزینه ها و تاخیر در زمان ها پروژه ی اقتصادی خوبی برای روسیه بود. روس ها از این پروژه سودهای اقتصادی کلانی بردند و 10 برابر مقدار مشخص شده ی پروژه از ایران پول گرفتند. دوم این که از پروژه ی نیروگاه بوشهر به عنوان برگ برنده در مقابل غرب و امریکا در معاملات سیاسی خود استفاده و امتیازگیری هایی از غرب داشته باشند. دراین راستا روس ها همیشه سعی کرده اند براساس منافع خودشان اقدام کنند. آنها در زمان اخذ امتیاز از غرب ،گاه به قطع نامه های ایرانی و تحریم ها رای ممتنع می دادند، گاهی نظر مثبت می دادند و گاهی مخالف واقع می شدند. یعنی براساس منافع و شرایط زمانی روسیه در از امتیازها و دریافت ها استفاده می کرد. متاسفانه روسیه از پرونده ی هسته ای ایران به عنوان یک ابزار امتیازگیری و رقابتی در برابر غرب و امریکا استفاده کرده است.

نگاه امنیتی و ژئوپلتیک روس ها به ایران در چند سال گذشته

روس ها به ایران به عنوان کشوری حساس با موقعیت استراتژیک مناسب که در خاورمیانه و مرتبط با افغانستان، آسیای میانه، قفقاز، ترکیه، عراق و خلیج فارس و در واقع پل ارتباطی در منطقه نگاه می کنند. روس ها نقش امنیتی ایران را حائز اهمیت دانسته و ایران را به عنوان کشوری مهم که می تواند ارتباطات خوبی در منطقه ایجاد کند می بینند. نگاه آنها در این راستا است که ایران کشور قدرتمندی است و در افغانستان، عراق و خاورمیانه نفوذ بسیار قابل توجهی دارد و هرگونه امنیت و ثبات در منطقه آسیا، قفقاز، عراق و خاورمیانه بدون نظر ایران غیرممکن است. به همین دلیل سعی کرده اند در مسائل امنیتی و نظامی نگاه ایران را مد نظر داشته باشند و به نوعی شرایط و ملاحظات ایران را لحاظ کنند. این امر در گذشته در جریان اشغال عراق و افغانستان توسط روسیه لحاظ شده بود.

مذاکرات هسته ای و تاثیر در نوع نگاه روسیه به ایران

مذاکرات هسته ای ایران و غرب مسئله ای است که روس ها آن را پیگیری می کنند. در این راستا روس ها هیچ گاه حاضر نیستند رابطه ی ایران و امریکا حسنه گردد و رابطه ای ایجاد شود. چون هرگونه رابطه ی مستقیم ایران با امریکا و اروپا به منافع روسیه که ( که به صورت یک جانبه در بازار هسته ای ایران حضور دارد) لطمه زده و به منافع روسیه آسیب می زند. همچنین روس ها نمی خواهند بازار خوب و بکر بخش هواپیمایی، نظامی، هسته ای و نیروگاهی در ایران، را از دست دهند. چرا که با توجه به کیفیت کالاهای غربی در صورت توسعه روابط ایران با امریکا و اروپا و قطع تحریم ها، روسیه از این بازار محروم خواهد شد . آنها اکنون برخی از کالاها را به قیمت هایی خیلی بالاتر به بهانه ی تحریم ها به ما می دهند. به همین دلیل روس ها حاضر نیستند پرونده ی هسته ای ایران و تحریم های ایران حل شود.

سمت و سویی کنونی و آینده ی روابط ایران و روسیه

روابط ایران و روسیه براساس تقابل و همکاری های دوجانبه و حل مشکلات است. آینده این روابط بستگی به حل مشکلات گذشته در پروژه های انرژی، امنیت و سیاست های منطقه ای و همچنین چگونگی توسعه روابط اقتصادی، صنعتی و کشاورزی (واردات گندم و کالاهای دیگر ) و.. است. گذشته از این اتحاد مشترک در مسائل بین المللی و منطقه ای، مانند بحران سوریه و افغانستان در مقابل کشورهای غربی و حقوق بشر مهم است.در این راستا اگر روس ها به تعهدات خود عمل کنند، روسیه و ایران می توانند با هم همکاری خوبی در همه ی زمینه های سیاسی، نظامی، امنیتی و اقتصادی داشته باشند. در واقع روس ها استاد استفاده از فرصت ها هستند. در طول تاریخ نشان داده اند که از هر فرصتی بهره برداری می کنند. بنابراین باید روس ها را مدیریت کنیم. روس ها قدرتی هستند که اگر مدیریت نشوند، مخرب و اگر مدیریت شوند قابل استفاده هستند و می توانند مفید واقع شوند. لذا ایران باید مقتدرانه و به صورت یکدست و واحد با روس ها وارد مذاکره شود و صرفا امتیازدهی یک جانبه به روس ها نداشته باشیم.

واژگان کلیدی: رویکرد روسیه به ایران ، نگاه روسیه به ایران ، روابط روسیه و ایران، مخالفان و موافقان داخلی روابط روسیه با ایران ، روسیه و پرونده ی هسته ای ایران