مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
همچنان که تهاجم نظامیان اوکراینی به شهرهای شرقی، مسکو را بر می انگیزد رویارویی رسانه ای و دیپماتیک و حتی رزمایشی مسکو با ناتو در یک ماه اخیر هم بعد تازه ای به خود گرفته است. در همین راستا برای شناخت بیشتر از رویکرد ناتو نسبت به اروپای شرقی گفتگویی با دکتر مهدي فاخري داشته ایم.
واژگان کلیدی: روسیه و حضور ناتو درشرق اروپا؛ حضور ناتو درشرق اروپا، چشم انداز حضور ناتو درشرق اروپا،روسیه و رویارویی با ناتو درشرق اروپا
مرکز بین المللی مطالعات صلح: ناتو با چه رویکردی به شرق و اروپا نگاه می کند ؟
در چارچوب سیاست های اولیه ناتو بعد ازجنگ سرد ، تصمیم گرفته شد که دامنه ی فعالیت های ناتو به بحث تضمین صلح در کل جهان تسری پیدا بکند. یعنی درهرجایی که منافع کشورهای عضو ناتو چه منافع سیاسی – امنیتی و چه منافع ایدئولوژیک درآن به خطر می افتد ناتو حاضر باشد. روسیه بعد از روی کار آمدن پوتین در حال تبدیل شدن به همان قدرت قبلی است واتحاد روسیه با کشورهای عضو بریکس مثل هند و چین و کشورهای جنوبی و برزیل از لحاظ اقتصادی باعث به وجود آمدن قطب جدیدی می شود که این قطب قدرت ممکن است هم منافع اروپا و هم منافع آمریکا را تحت تاثیر قرار بدهد. دراین چارچوب ناتو در حقیقت ابزار نظامی است که بتواند سیطره ی را تداوم ببخشد.نگرش به شرق اروپا هم تا حدودی در همین زمینه است.مسئله این است که به هر حال علی رغم بحران مالی طبیعی است که کشورهای شرق اروپا بعد از بحث جنگ سرد به سمت غرب گرایش پیدا کنند و در همان زمان مسیر توسعه را طی کنند. لذا این تقاضا در همه ی کشورهای شرق اروپا به صورت داوطلبانه مطرح شده است و این در واقع میل سیاسی بوده است که از نظر سیاسی هم مورد بهره برداری ناتو و کشورهای عضو آن قرار گرفت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر بخواهیم به بحران اوکراین نگاه کنیم ، این بحران چه تاثیری در تبادلات کشورهای اروپای شرقی با ناتو و کشورهای اروپایی – امریکایی داشته است؟
از این نظر که اوکراین دارای سلاح هسته ای بوده اما این سلاح ها را برای جنگ سرد به مسکو واگذار کرده می توان گفت که به لحاظ نظامی یک سر و گردن بالاتر ار بقیه کشورهای اروپای شرقی بوده است. یعنی اگر به شوروی سابق نگاه کنید، خواهید دید که روسیه و اوکراین و قزاقستان کشورهایی بودند که سلاح هسته ای در اختیار داشتند اما آن را واگذار کردند . اما شاید بتوان گفت که به جهت پتانسیل دسترسی به سلاح هسته ای وفناوری هسته ای ،اوکراین حائز اهمیت است. دیگراین که در چار چوب مبادلات نظامی و سیاسی طبیعتا هر کشوری که پیرامون روسیه است اگر بخواهد به غرب نزدیک شود غربی ها از او استقبال می کنند تا اینکه روسیه را تحت فشار قرار بدهند. همین حالت قطعا در ارتباط با بقیه ی قدرت ها مثل چین هم وجود دارد . یعنی به هر حال کشورهای غربی سعی می کنند که در رقابت های امنیتی خودشان به محیط پیرامونی رقیب نزدیک شوند و من فکر میکنم که اوکراین را هم باید در این فضا تجزیه و تحلیل کرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: بحران اوکراین چه تاثیری در تبادلات امنیتی و نظامی کشورهای اروپای شرقی و ناتو و همچنین آمریکا دارد؟
آن دسته از کشورهای اروپایی شرقی که به اتحادیه ی اروپا پیوستند روابطشان با غرب قاعدتا تعریف شده است و مسئله ی اوکراین اتفاقا باعث نزدیکی بیشتر آن ها به غرب می شود. یعنی حتی ممکن است باعث شود که کشورهایی (مثل مجارستان که در داخل خودش نوعی مقاومت نسبت به این موضوع دارد )، تحت فشارهای سیاسی از دو طرف مجبور شود که یک سو را انتخاب کنند واین سو به احتمال زیاد ناتو خواهد بود. نکته ی دیگر این است که فرمول جایگزینی که روسیه پیشنهاد میکند تاکنون نتوانسته است که کشورهای اروپای شرقی را تا حد زیادی متقاعد بکند. شاید به همین دلیل این بحران در اوکراین به وجود آمد. چون روسیه در حال فشار آوردن به این کشورهاست که بین روسیه و کل مجموعه ی غرب یکی را انتخاب بکنند و اگر در مجموع ناتو انتخاب بشود خوب طبیعتا گرایش این کشورها به سمت آمریکا و اروپا خواهد بود. آن هم به جهت امکان دست یابی به توسعه و رفاه ،یعنی بعد اقتصادی این مسئله را ما نمی توانیم از بعد امنیتی آن جدا کنیم . شاید مردم شرق اوکراین هم که در حال بروز گرایشات طرافداری از مسکو هستند بازهم همین ملاحظات اقتصادی را مد نظر دارند . در واقع وقتی قرار می شود که شرق اروپا بین اقتصاد پیشرفته امریکا و اروپا و اقتصاد در حال توسعه ی روسیه که یکی را انتخاب بکنند این گرایش بیشتر به سمت امریکا و اروپا خواهد بود و طبیعتا اکثر مردم شرق اروپا هم از همین فرمول تبعیت کرده اند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگربه تاثیر بحران اوکراین در استراتژی های کلی و رویکردهای نظامی – سیاسی ناتو نگاه کنیم ،این بحران چه تاثیری بر این حوزه ی استراتزی و تاکتیک های ناتو دارد؟
واقعیت این امر این است که هرچند بحراین اوکراین با واکنش های روسیه تشدید شد؛ اما ریشه و اصل مطب ، فشار بیش از حدی بود که اتحادیه ی اروپا به اوکراین برای تصمیم گیری آورد. یعنی این فشار بیرونی باعث بحران درونی در کشور شد و این میتوانست اتفاق نیفتد.
یعنی اگر بسیج توده های مردمی و شاید به نوعی تحت تاثیر قرار دادن روشنفکران جامعه ی اوکراین از طرف اروپایی ها اتفاق نمی افتاد این بحران حداقل شدت و حدت فعلی را نداشت. من فکر میکنم که همین مسئله در داخل اتحادیه ی اروپا وغرب واکنش هایی را ایجاد کند. یعنی به هر حال اگر مداخله در امور داخلی کشورها خوب نیست از سوی هیچ کس خوب نیست و این برای روسیه مذموم و برای اتحادیه اروپا پسندیده نیست. از طرف دیگر در برابر قول حمایت هایی که غرب اعم از حمایت های مالی و حمایت های سیاسی و نظامی به کیف داده بود در صورتی که حکومت کیف نتواند استقلال و تمامیت ارضی خودش را حفظ کند و نتواند الگوی الحاق به اتحادیه ی اروپا را با سرعت معین پیگیری کند طبیعتا در داخل اتحادیه ی اروپا و در داخل ناتو صداهای مخالف بلند خواهد شد. کما اینکه الان هم بلند شده و در هفته ی گذشته صدر اعظم سابق آلمان به این مسئله انتقاد کرد که چرااتحادیه ی اروپا این فشار را روی اوکراین آورده و چرا ناتو این را دنبال میکند . در داخل اتحادیه اروپا آلمان نقش بسیار موثری در خاتمه ی جنگ سرد و نزدیکی شرق و غرب و ازبین رفتن نزاع ها و رقابت های ایدئولوژیک داشت. آلمانی ها با سرمایه گذاری در شرق اروپا ودر اتحادیه ی جماهیر شوروی توانستند یخ روابط را آب کنند والان هم موضع آلمان (که در واقع قوی ترین اقتصاد اروپا هم هست ) خیلی در جهت سرکوب کردن روسیه و یا حمایت بی قید وشرط از کیف نیست و میخواهد که شرایط را بسنجد وبعد عمل کند تا پیامد نامطلوبی را به دنبال داشته باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: بحران اوکراین چه تاثیری بر بودجه های نظامی اعضای ناتو دارد؟
به هر حال اگر این مسئله تداوم پیدا بکند رقابت های تسلیحاتی افزایش پیدا می کند و طبیعی است که بودجه ی ناتو هم به همین دلیل زیادتر شود . ولی نکته ای که باید در نظر گرفت این است که آیا شرایط اقتصادی جهان که تازه یکسال است که در حال سعی برای برای پشت سر گذاشتن مشکلات اقتصادی جهان است اجازه ی این کار را می دهد یا نه . کاهش بودجه ی دفاعی امریکا ودر بعضی از کشورهای اتحادیه مثل انگلیس و فرانسه اثر مستقیم بحران مالی است و ممکن است که همین اثر مانع از این بشود که اعضای ناتو بتوانند بودجه ی مورد نظر را به قدری افزایش بدهند که احیانا روسیه را تحت الشعاع این تصمیمات خودشان قرار بدهند. یعنی ناتو شاید بر خلاف قرن بیستم که دستش باز بود وسعی میکرد به هر نحوی شده پروژه های خودش را دنبال بکند ولی الان با محدودیت های بودجه ای مواجه است و حتی کاربرد بودجه هم در موارد الویت داری هست که ممکن است درحال حاضر بحث اوکراین در مقابل روسیه جزو آن نباشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: باتوجه به بحران اوکراین چشم انداز حضور ناتو درشرق اروپا به خصوص مناطقی مثل دریای سیاه و دریای بالتیک چگونه خواهد بود؟
من فکر میکنم که هرچند این جنگ لفظی ادامه دارد و هرچند که بحث تحریم و اقدامات تلافی جویانه و این گونه بحث ها مطرح است؛ اما به هر حال موضع سختی که روسیه اتخاذ کرده سبب شود که در بلند مدت به سمت کاهش تنش و دست یابی به توافق پیش روند. به هر حال واکنش روسیه قبلا در گرجستان و الان در اوکراین نشان داده است که روسیه در ارتباط با دریای سیاه و بالتیک حاضر به کوتاه آمدن نیست و من فکر میکنم غربی ها هم متوجه این موضوع شده اند. در واقع در بحرانی که آغاز شده هر دوطرف سعی میکنند که دست بالاتری داشته باشند.اما من بعید میدانم که این مسئله حادتر از شرایطی فعلی شود و منجر به مواجهه و رو در رویی مستقیم گردد.
