فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
رئیس جمهور روسیه در آغاز دوره رياست جمهوري خود به همراه هیاتی 300 نفره راهی اسرائیل شد. سفري كه هفتمین سفر خارجی پوتین به عنوان رئیس جمهور جدید روسیه محسوب می شد. وي پس از ملاقات با نخست وزیر اسرائیل اظهار داشت، روابط اسرائیل و روسیه بر مبنای دوستی عمیق است. در این بین برای واکاوی بيشتر روابط خارجی روسيه با اسرائيل و بررسي دامنه همکاری‌ها و چالش ها، پتانسیل ها، ابزارهاي نفوذ و رویکردهای دو کشور به گفتگویی با دكتر سيد رضا مير طاهر پژوهشگر و كارشناس مسائل روسيه پرداخته ایم:
واژگان كليدي: روسيه ، اسرائيل، كرملين، پتانسيل، اهداف، همكاري، تضاد
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهمترين متغيرهاي دخيل و موثر در روابط دوجانبه مسکو- تل آویو را در شرايط كنوني را چه عواملي مي دانيد؟
اگر به گذشته روابط دوجانبه اسرائيل و روسيه بپردازيم، در برهه پيش از فروپاشي شوروي يكي از مهمترين دشواري ها در روابط آن بود كه شوروي به عنوان ابرقدرت شرق تلاش داشت تا بلوكي از كشورها را در چارچوب ايدئولوژي سوسياليستي گردهم آورد. اما اسرائيل از نظر ژئوپلتيكي جز اردوگاه غرب بود و امريكا هم متحد استراتژيك اسرائيل بود. لذا در دوره جنگ سرد روابط گرمي بين دو طرف برقرار نبود. يكي ديگر از مهمترين نقاط اختلاف دو طرف مسكو و تل آويو بحث عدم اجازه شوروي به مهاجرت يهوديان اين كشور به سمت اسرائيل بود. حتي دراين مورد كنگره امريكا لايحه اي براي مجازات شوروي تصويب كرد تا به شوروي فشار آورد و مسكو اجازه مهاجرت يهوديان را به اسرائيل صادركند.
در دوره بعد از جنگ سرد و فروپاشي شوروي مسائل تا حدي زيادي متفاوت شد. روسيه داعيه اي ايدئولوژيكي نداشت و جهان تك قطبي گشت.( هر چند كه اكنون اين تك قطبي در حال گذار به جهاني چند قطبي است). در اين دوران روسيه تلاش كرد تا روابط خود را با رژيم صهونيستي گسترش دهد و ما هم شاهد بروز موج گسترده مهاجرت يهوديان روسيه و شوروي سابق به اسرائيل بوديم.يعني موضوع مهاجرت يهوديان به اسرائيل تا حد زيادي حل شد. از سوي ديگر هم بايد توجه كرد كه اسرائيلي ها هيچ گاه مايل نبوده اند كه روسيه نقش چندان مهمي را در خاورميانه برعهده گيرد. چرا كه اساسا روسيه متحد استراتژيك و طبيعي بسياري از دشمنان اسرائيل بويژه سوريه بوده است. حتي اكنون روسيه به عنوان متحد سوريه با كمك ها هاي خود تلاش دارد كه مانع از فروپاشي سوريه گردد. ما هم همواره شاهد مواضع متفاوت روسيه و اسرائيل در قبال اين مسائل (بويژه در پرونده هسته اي ايران) هستيم و اين اختلاف كاملا عيان و آشكار است. يعني با وجود اصرار اسرائيلي ها در مورد موضع گيري خصمانه روس ها، روسيه با تحريم هاي يكجانبه بر ضد ايران مخالفت مي ورزد و در مقطع كنوني به عنوان سدي در برابر جلوگيري از تشديد فشار بر ضد ايران عمل ميكند. در حالي كه اسرائيلي ها به دنبال تشديد اقدامات بر ضد ايران و انجام اقدامات نظامي بر ضد ايران هستند.
جدا از اين در روند صلح اعراب و اسرائيل روسيه به عنوان يكي از اعضاي كميته چهار جانبه (كه در واقع عهده دار روند صلح در منطقه خاورميانه است) با اقدامات و مواضع اسرائيلي ها در مورد صلح به شدت مخالفت كرده است و ما حتي شاهد ملاقات مقامات روسي با مقامات سوريه، تشكيلات خود گردان و حماس در اين حوزه بوده ايم. اين امر از ديدگاه اسرائيل چندان مثبت نيست. به طور كلي به نظر ميرسد كه منافع روسيه و اسرائيل در منطقه خاورميانه در يك راستا قرار ندارد. يعني هر چند ما شاهد آن بوده ايم كه پوتين رئيس جمهور روسيه سفري را به اسرائيل داشته است، ولي اين سفر بيشتر از آنكه سفري دال بر افزايش همكاري ها بوده باشد سفري دال بر تشريح مواضع و انجام برخي از توصيه ها به اسرائيل بوده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش و نفوذ روسيه در جامعه اسرائيل با توجه به عامل يهوديان روس تبار را چگونه ارزيابي ميكنيد؟
در واقع با توجه به مهاجرت بيش از يك ميليون نفر از يهوديان شوروي سابق به فلسطين اشغالي ما شاهد به وجود آمدن يك طيف قدرتمند در جامعه اسرائيل از يهوديان روس تبار بوده ايم كه نوعي خرده فرهنگ در داخل فرهنگ كلي جامعه اسرائيل ايجاد كرده و با حفظ رسوم و آداب خود تاحدي گرايشهاي روس گرايانه هم خواهند داشت. از جمله مي توان به وزير خارجه افراطي اسرائيل آویگدور لیبرمن (كه از مهاجران مولداوي است) و همچنين خيلي ديگر از مقامات اسرائيل كه روس تبار هستند اشاره كرد. در واق اين مساله باعث افزايش مراودات بويژه در بعد فرهنگي بين روسيه و اسرائيل شده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آيا مي توان گفت روسيه به نوعي به دنبال تقویت مناسبات با تل آویو و شکل‌دهی محور منطقه‌ای روسیه- اسرائیل- یونان- قبرس (در منطقه مديترانه ) است؟
نه. به نظر نمي رسد چنين امري مورد نظر روسيه باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اسرائیل با توجه به نقش روسیه در تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی درمورد سوريه چه خواسته هاي مهمي از كرملين دارد؟
در ابتداي بحران سوريه اسرائيلي ها ادعا ميكردند كه ديدگاه خاصي نسبت به مسائل ندارند، اما با ادامه بحران در سوريه به تدريج مواضع تندي بر ضد دولت اسد اتخاذ كرد و اعلام كرد آنچه در سوريه وجود دارد جنبشي دمكراسي طلبانه است و بايستي اين جنبش ادامه داشته باشد. مي توان حدث زد كه اسرائيل به همراه كشورهاي غربي و عربي هدف واحدي را در سوريه دنبال ميكنند. به نظر ميرسد اين هدف واحد فروپاشي رژيم سوريه باشد. البته اين مساله كاملا با مواضع روسيه در سوريه در تضاد قرار دارد. به همين خاطر روس ها چه از نظر سياسي و ديپلماتيك در عرصه شوراي امنيت و چه در عرصه تسليحات و اقتصادي به پشتيباني از سوريه ادامه مي دهند. به نظر ميرسد كه اسرائيلي ها دريافته اند بهترين گزينه موجود آن است كه با وجود تهديدات و ابهاماتي كه در مورد آينده سوريه به سرنگوني دولت بشار اسد مايل باشند تا زنجيره مقاومت در منطقه دچار فروپاشي شده و با تنها ماندن حزب اله در لبنان هم اقدامات هماهنگي را بر ضد حزب اله سامان دهند و هم ايران را در انزوا قرار دهند. اما اين مواضع اسرائيل دقيقا با مواضع روسيه در تعارض قرار دارد. روسيه بعد از شكست در پرونده ليبي با ثبات قدم كامل به دنبال آن است كه به هيچ عنوان وضعيت در سوريه (عدم تغييرات بنيادي در سوريه) تغيير نيابد. جدا از اين ادامه در اختيار داشتن پايگاه دريايي روسيه در بند طرطوس براي روس ها اهميت استراتژيك و مهمي دارد و منافع درياي روسيه را حفظ مي كند. در اين حال از دست رفتن اين پايگاه باعث ميشود تا روسيه در مديترانه به شدت دچار ضعف و تنگنا شود و اين امر تا حد زيادي موجب كاهش قدرت دريايي روسيه خواهد شد و بر قدرت روسيه در صحنه بين المللي تاثير بسيار دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مقامات اسرائیلی پیش از سفر پوتین به طور ضمنی ابراز امیدواری کرده بودند که بتوانند از این فرصت برای جلب حمایت کرملین از تلاش ها علیه برنامه های هسته ای ایران استفاده کنند. در اين حال نقش متغير ايران و پرونده هسته اي آن در روابط كنوني اسرائيل و روسيه چيست؟
مساله پرونده هسته اي ايران از ديدگاه اسرائيل از مهمترين موارد امنيت ملي رژيم صهيونيستي به شمار ميرود. آنها ادعا ميكنند كه در صورت ناتواني كشورهاي غربي يا 5+1درمورد بازدارندگي ايران از فعاليت هسته اي به اقدامات نظامي بر ضد ايران مبادرت مي ورزند و جلو ايران را خواهند گرفت. طبيعي است كه اين رويكرد اسرائيل به هيچ عنوان با مواضع روسيه همخواني ندارد. از ديگاه روس ها مساله هسته اي ايران انبايد از راه گفتگو حل گردد. در حالي كه اسرائيلي ها برخلاف اين نظر هستند. در اين حال بايد توجه داشت كه لابي اسرائيلي در روسيه در گذشته توانسته است در زمينه محدود كردن روابط ايران و روسيه (بويژه در بعد تسليحاتي) گام هاي موثري بردارد. چنانچه عدم فروش سامانه اس 300 از سوي روسيه به ايران تا حد زيادي به دليل فشارهاي اسرائيل و لابي اسرائيل بر مقامات كرملين بوده است. اما در نگاهي كلي روسيه هيچ گاه حاضر نخواهد شد كه منافع ملي خود را به خاطر مصالح اسرائيل از دست دهد. چرا كه اكنون و به طور مشخص يكي از منافع روسيه حفظ روابط گسترده با ايران است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: دامنه همکاری‌های اقتصادی و نظامي بین روسیه و اسراییل را چگونه ارزيابي ميكنيد؟
البته روسيه و اسرائيل در زمينه هاي مختلف روابطي دارند و روابط روسيه و اسرائيل از زمان شكل گيري روسيه به عنوان كشوري مستقل رو به گسترش بوده است. هر دوطرف منافع مشتركي را در برخي از حوزه ها داشته اند. به همين دليل هم ما شاهد توسعه روابط اسرائيل و روسيه در ابعاد اقتصادي هستيم. در كنار آن هم با توجه به پيشرفت هاي تكنولوژيكي اسرائيل در زمينه فناوري هايي نظامي روس ها مايل هستند از اين دستاورها بويژه در زمينه بخش هايي مانند الكترونيك هوايي و هواپيماهاي بدون سرنشين استفاده كنند. همچنين تكنولوژي هاي لازم اسرائيلي را براي توليد تسليحات جنگي در اختيار گيرند. چنانچه ما شاهد فروش بخشي از تسليحات اسرائيلي به روسيه از جمله هواپيماهاي بدون سرنشين بوده ايم. جدا از اين روابط گردشگري و اقتصادي بين دو طرف وجود دارد و به نظر ميرسد اين روابط رو به گسترش باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چشم انداز روابط كرملين تل آويورا چگونه مورد بررسي قرار ميدهيد؟
با وجود نكات اختلاف در حوزه سياسي روابط اسرائيل و روسيه به دليل مصالح مشترك و منافع مشتركي كه طرفها از آن برخوردارند هستند فعلا با چالش ها و محدوديت هاي گسترده و جدي مواجه نيست. به نظر ميرسد كه اين روابط در آينده اگر نگوييم با توسعه در برخي از حوزه ها حداقل در وضعيت موجود ادامه خواهد داشت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا همكاري بلندمدت راهبردی استراتژيكي روسیه و اسراییل در كوتاه مدت و بلند مدت امکان دارد؟
به نظر نمي رسد همكاري استراتژيك بين اسرائيل و روسيه در عرصه هاي سياسي و نظامي تحقق يابد و مطمح نظر باشد. دليل اين امر آن است كه اسرئيل به عنوان عضو مهمي از اردوگاه غرب منافع راهبردی و استراتژيكي چندان يكساني با روس ها ندارد كه بخواهد همپيماني استراتژيك با مسكو داشته باشند. هر چند اسرائيلي ها همواره تلاش كرده اند كه از ابزارهاي نفوذ خود براي تاثيرگذاري بر تصميمات مقامات روسيه در زمينه هايي مانند ايران و سوريه استفاده كنند.
