مركز بين المللي مطالعات صلح -IPSC
رجب طیب اردوغان اخيرا در راس هیاتی بلند پایه به تهران آمد و مورد استقبال مقامات کشورمان قرار گرفت. از نگاه بسياري سفر نخست‌وزیر ترکیه به ایران می‌تواند آغازگر دور جدیدی در روابط تهران-استانبول در دولت جدید ایران باشد. روابطي كه در سالهاي اخير با نوسان هايي همراه بوده است. در واقع سیاست های آنکارا طی سال های گذشته به خصوص در تحولات سوریه باعث از میان رفتن اعتماد میان آنکارا و ایران شده است. در اين حال با توجه به كاهش تنش در حوزه روابط دو كشور و سفر اخير اردوغان به تهران گفتگويي با سيامك كاكايي انجام داده ايم.
واژگان كليدي: روابط ايران و تركيه، رقابت ايران و تركيه، چالش هاي روابط ايران و تركيه، همكاري هاي ايران و تركيه
مركز بين المللي مطالعات صلح: در شرايط كنوني روابط ايران و تركيه داراي چند بعد اهميت است؟
از نگاه تركيه و رفت آمدهاي مقامات ايران و تركيه اي در سطح عالي نشان دهنده اراده سياسي دو كشور براي توسعه روابط است سفر اردوغان به تهران و انجام توافقاتي كه بيشتر سيري اقتصادي داشته بيانگر اين تاكيد است كه ايران و تركيه در مسير همكاريها سرمايه گذاري و تجارت حركت مي كنند. چنانچه بحث از سي ميليارد دلار مبادله تجاري وجود دارد و چشم اندازي براي افزايش اين مناسبات مبني بر ظرفيت هاي دو كشور تعريف شده است. در ماه هاي گذشته ما شاهد شكلي از بازبيني در ديپلماسي تركيه در قبال همسايگاني چون ايران و عراق بوده ايم و پيش بيني ميگردد اين روابط در مسير بهبود بيشتري بويژه در بخش اقتصاد حركت كند. البته مذاكرات در عرصه سياسي در نگاه هايي كه دو كشور در حوزه مسائل منطقه اي دارند بي تاثير نخواهد بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر به سفر اردوغان به تهران پس از اختلاف نظرهاي يك ساله اخير نگاهي داشته باشيم چه عوامل داخلي، منطقه اي و بين المللي موجب شده كه نگاه تركيه به ايران منعطف تر شود؟
به نظر ميرسد چند دسته از عوامل در اين سطح موثر بوده است. نخست روابط تركيه با همسايه خود سوريه كه در دو سال اخير دستخوش كشمكش عميقي شده و به دليل نگاه براندازانه تركيه به سوريه موجب تفاوت در ديدگاه هاي منطقه اي تركيه با ايران هم شده است. در اين حال چون چارچوب كلي كه تركيه در مورد سوريه به فرجام مورد نظر آنكارا نرسيد تركيه از ايجاد اجماع بين اللمللي در مورد سوريه حمايت ميكند. اوضاع در داخل تركيه هم نسبت به سياست تركيه در سوريه بي تاثير نبود و منجر بر ايجاد نه نوعي عقب نشيني يا تغيير اساسي در تركيه بلكه نوعي سكون در ديپلماسي تركيه نسبت به سوريه شد . اين امر از مسائلي است كه نگاه بازيگران ديگر در مورد سوريه را هم مورد توجه قرار ميدهد. مساله سوم سياست خارجي تركيه در خاورميانه و اهداف بلند پروازانه اي كه در آغاز انقلاب هاي عربي داشت و تحولات در مصر و تحولات بعدي به فرجام لازم نرسيد و اين نگرش در سياست خارجي تركيه ايجاد شد كه اين سياست دچار نوعي بن بست شده است و لذا نوعي بازگشت به صحنه ديپلماسي و تغيير مورد نياز بود تا تغييري ايجاد گردد. مساله ديگر ايران بود. يعني تغيير دولت در ايران اگر چه عامل عمده و اساسي محسوب نميشود و سياست خارجي ايران تغيير اساسي نكرده است ما در نوع خود تغييراتي را ايجاد كرده است. عرصه داخلي تركيه هم در يك سال اخير سال پر تنشي بوده است .تظاهراتي كه در سال گذشه بزگزار شد و بحران مالي و پرونده فساد در اين كشور موجب شد مطالبات داخلي نسبت به دولت افزايش پيدا كند و بر تغيير سياست خارجي تاثير گذارد. مخالفان و احزاب مخالف سياست خارجي تركيه را به نقد كشيده اند. در واقع مجموعه اين عوامل سبب شده است تا با توجه به در پيش بودن انتخابات در تركيه اين كشور به تجديد روابط با همسايگان و ايران به عنوان بازيگري بين المللي برآيد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: از نگاه برخي سفر اردوغان به تهران در زمانی صورت می گیرد که شرایط سیاسی، اقتصادی و امنیتی ترکیه به هیچ وجه به سود اردوغان و حزب عدالت و توسعه نیست. اهداف داخلي اردوغان و حزب عدالت و توسعه در ترکیه شرایط سیاسی، اجتماعی ترکیه از سفر اردوغان به تهران چگونه است؟
در واقع دولت تركيه تلاش كرده تا سطوح چالش در روابط منطقه اي خود را در آستانه انتخابات را كاهش دهد و فرونشستن سطوح چالشي منجر به كاهش انتقاد از سوي مخالفان خواهد شد. اردوغان هم نيم نگاهي به انتخابات رياست جمهوري دارد و تلاش ميكند نشان دهد سياست خارجي فعالي دارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر به چهار ضلع قدرت منطقه اي در خاورميانه يعني ايران، تركيه، عربستان و مصر نگاهي داشته باشيم روابط ايران و تركيه با قطب هاي ديگر منطقه اي با تحولاتي همراه بوده است. در اين حال آيا اين سفر مي تواند موجب ايجاد نوعي قطب بندي جديد در سطح منطقه اي يا آغاز دور جديدي از رقابت هاي منطقه اي در خاورميانه باشد؟
نه به اين شكل صورت نمي پذيرد. نگاه تركيه به ايران مبتني بر نگاهي استراتژيك بوده است و تاكيد اوغلو در اين برقراري روابط پايدار بوده است. در اين حال در موضوع قطب بندي ها نه به شكل آشكارتر ولي نافرجامي در ديپلماسي تركيه در منطقه بر بازگشت اين كشور به تنظيم روابط با ايران بي تاثير نبوده است به دليل آنكه افزوده چالشها و افزايش كشورهاي دوست به كشورهاي غير دوست به نفع ديپلماسي تركيه در مسير انتخابات نخواهد بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: ایران بعد از روسیه دومین منبع وارداتي گاز ترکیه می باشد. حجم مبادلات تجاری ایران و ترکیه در سال جاری 20 میلیارد دلار بود و بنا به گفته مقامات سیاسی دو کشور این میزان تا سال 2015 به 30 میلیارد دلار افزایش خواهد یافت. از این رو به نظر می رسد روابط آنکارا-تهران به رغم اختلاف نظر سیاسی دو کشور در موضوعات مختلف به خصوص تحولات جاری سوریه همچنان به دلیل منافع مشترک اقتصادی ادامه یابد. در اين حال آيا ميتوان گفت مهمترين مولفه كنوني روابط مولفه اقتصاد است؟
ايران و تركيه اقتضائات همسايگي داشته و اين اقتضائات حكم ميكند كه روابط پايداري داشته باشند. لذا ما شاهد فراز و فرود در روابط ايران و تركيه نيستيم. در يك دهه اخير ما شاهد صعود روابط اقتصادي بوده ايم. از سوي ديگر در سايه توسعه مناسبات در آينده نزديك ما شاهد سفر روحاني به تركيه خواهيم بود كه ميتواند به تنظيم بهتر روابط دو كشور بيانجامد. اين فضا دو كشور را به سمت رايزني بيشتر حتي در مورد مسائل منطقه اي سوق ميدهند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: چشم انداز پیش روی روابط آنکارا- تهران چگونه است؟
در عرصه اقتصادي تاكيد بر گسترش وجود دارد و توافقات مناسبي صورت گرفته است. چرا كه اين امر نيازي دو طرفه است و روند رشد را طي كرده و خواهد كرد. در حوزه منطقه اي سياست ايران و تركيه همسان و همسو نيست لذا اختلاف نظر و اختلاف رويه همچنان در مورد نگاه به خاورميانه وجود دارد. از سوي ديگر تاكيدي در مورد ملاحضات به نگاه كشور ديگر وجود دارد و اين امر موجب شده تا چشم انداز روابط دو كشور بهتر باشد.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
