مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
طی ماه های اخیر ظهور نسخه جدیدی از گروه موسوم به داعش (دولت اسلامی عراق و شام) که اینک خود را دولت اسلامی (IS) می نامند و ابوبکر بغدادی را نیز به عنوان خلیفه جدید مسلمانان معرفی کرده است تبدیل به یکی از مهمترین مسائل روز و بحران های جاری منطقه ای با دارا بودن ابعاد بین المللی و حتی جهانی شده است. این گروه تروریستی پس از آنکه به مدت چند ماه کنترل بخش عمده ای از استان الانبار عراق را در دست داشت در اواخر بهار جاری به ناگاه به سمت شهر مهم و استراتژیک موصل عراق حمله ور شد و در زمانی بسیار کوتاه نه تنها این شهر بلکه شهرهای مهم و قابل توجه دیگری از جمله تکریت، بیجی، زومار، شنگال (سنجار)، جلولا و … را تسخیر نمود و منطقه ای وسیع از شمال غرب سوریه تا 42 کیلومتری مرزهای ایران را در زیر بیرق سیاه خود قرار داد. از آن زمان تاکنون جبهه های مختلف درگیری با داعش از سوی دولت های سوریه، عراق، پیشمرگان حکومت اقلیم کردستان، ائتلاف بین المللی ضد داعش و … با جدیت بیشتری به درگیری با این گروه مشغول شده است اما میزان پیشرفت ها بسیار کُند بوده و مقاومت و ثبات در نزد گروه داعش بسیار زیاد، در همین خصوص و در بررسی آخرین وضعیت مناطق مورد درگیری با داعش و نیز بررسی راز جذابیت این گروه افراطی و تروریستی به سراغ پروفسور نادر انتصار استاد ایرانی دانشگاه آلابامای جنوبی رفته ایم. آنچه در ادامه خواهد آمد بخش نخست از گفتگویی است که با این استاد روابط بین الملل و متخصص مسائل خاورمیانه انجام داده ایم:
واژگان کلیدی: داعش، دولت اسلامی، داعش در عراق، داعش در سوریه، ائتلاف بین المللی ضد داعش، کردها و داعش.
(مرکز بین المللی مطالعات صلح) – به عنوان نخستین سئوال بفرمایید که وضعیت میدانهای نبرد میان داعش در دو کشور عراق و سوریه و در مقابل نیروهای مختلف اعم از ارتش عراق و پیشمرگان کُرد و نیز ارتش سوریه، گریلاهای کُرد، ارتش آزاد و حملات هوایی جنگنده های ائتلاف چگونه بوده است؟
پروفسور انتصار: در کل باید گفت که موقعیت یا شکست گروه هایی نظیر داعش با توجه به خصوصیات، میزان نفوذ و توانمندی های پنهانشان را نمی توان در کوتاه مدت ارزیابی کرد. چرا که داعش ممکن است یک روز در منطقه ای شکست بخورد ولی چندی بعد دوباره در همان منطقه ظهور کند کما اینکه اگر اخبار چند هفته اخیر را بررسی کنیم می بینیم که در باز پس گیری منطقه و پالایشگاه بیجی توسط ارتش عراق بارها اعلام شد ارتش این کشور وارد شهر شده است و آنجا را باز پس گرفته است اما هربار می دیدیم که جنگ همچنان ادامه داشته است. ولی اگر بخواهیم عملکرد داعش را از زمان قدرت گیری قابل توجهش (بهار امسال تا به امروز) را بررسی کنیم، می توان گفت که آن گروه در مقابل ارتش عراق و سوریه بسیار بیشتر از آنچه که انتظار می رفت مقاومت کرده و می کند به عبارت دیگر وقتی شهر موصل و یا متعاقب آن تکریت و سنجار (شنگال) سقوط کردند انتظار می رفت در فاصله کوتاهی ارتش عراق و نیز نیروهای پیشمرگ بتوانند با سازماندهی مجدد هرچه سریع تر مواضع پیشین را از آن خود کنند اما این امر اتفاق نیافتاده است. همچنین پس از آنکه آمریکا توانستت برخی کشورهای غربی و منطقه را با خود تحت عنوان ائتلاف ضد داعش همراه سازد شاهد آن هستیم هر روز حملاتی هوایی در نقاط مختلف در دو کشور سوریه و عراق به وقوع می پیوندد اما عملاً این حملات هوایی جنگنده های ائتلاف تنها صدمات و ضرباتی محدود بر داعش وارد کرده اند و نتوانسته اند منجر به شکنندگی و شکست داعش در نقطه ای شوند شاید در بهترین حالت گفت این حملات نقش بازدارنده و کند کننده سرعت حملات داعش را بازی کرده است علت این مساله این است که این حملات بدون همراهی و پشتیبانی نیروهای زمینی نمی توانند در دراز مدت موثر باشند و اگر ائتلاف مذکور دنبال شکست داعش است می بایست نیروهای زمینی قابل توجهی را نیز سازماندهی کند در حال حاضر آمریکایی ها این نیروهای زمینی را پیشمرگان کرد، ارتش عراق و نیروهای میانه روی مخالف بشار اسد قرار داده اند که در عمل چندان موفق نبوده اند. همچنین در جبهه شمالی در عراق باید گفت که پیشمرگان کُرد عراقی هم چندان موفقیتی در مقابله با داعش از خود نشان نداده اند چرا که هنوز شهر بزرگ شنگال (سنجار) در دست داعش است و کردها تنها توانسته اند که شهر کوچک زومار را باز پس گیرند البته تسخیر مجدد سد موصل بسیار مهم بود اما در کل این گروه نتوانسته اند انتظارات اولیه ای که از آنها می رفت را به خوبی برآورده کنند. و در پایان باید گفت جبهه شمالی در سوریه یعنی در کردستان سوریه تنها نقطه ای بوده است که پیشروی داعش با مشکلات اساسی مواجه شده است و آنگونه که این گروه توانست در عراق و سوریه پیش برود در آنجا چنین شرایطی را نداشته است و در مقایسه با همه گروه هایی که اینک با داعش در حال جنگ هستند شاید بتوان گفت که برخی از گریلاهای کُرد در سوریه بیشتر از گروه های دیگر مقاومت کرده و حتی داعش را نیز به عقب نشینی واداشته اند.
(مرکز بین المللی مطالعات صلح) -راز قدرت قابل توجه داعش که همزمان در چند جبهه مختلف با نیروهای مختلفی در حال جنگیدن است، اما هنوز نشانه های از بروز تزلزل و یا شکست جدی در آن دیده نمی شود، چیست؟ به عبارتی دیگر منابع قدرت داعش در کجا هستند؟
پروفسور انتصار: از نظر مالی داعش توانسته است که در چند سال اخیر کمک های زیادی را از افراد و گروهها و حتتی برخی دوُل عربی در حاشیه جنوبی خلیج فارس بدست آورد. تا اندازه ای هم داعش از طریق قاچاق مواد خام و کنترل برخی بانک ها توانسته است که درآمدها و پول های مورد نیازش را تامین کند. از نظر نظامی، داعش تعداد قابل توجهی از اعضای سابق ارتش بعثی عراقی را جذب خود کرده است این افراد هم به نوبه خود هم تجاربشان را در اختیار دیگر داوطلبان جوان داعش قرار می دهند و هم در عملیات های مختلف از توان بالا و سوابقشان استفاده کرده و تاکتیک های موثر جنگی در اختیار داعش قرار می دهند چگونگی سقوط موصل و تکریت در عراق نمونه بارزی است از توانمندی این افراد. همچنین هنوز مرز کشورهای همجوار سوریه بر روی فعالان عضو داعش و نیز نیروهای خواهان الحاق به این گروه باز است و آنها از این طریق توانسته اند که کمک های لازم را از طریق همسایگان سوریه، از جمله ترکیه به راحتی بدست آورند.
(مرکز بین المللی مطالعات صلح) – نکته حائز اهمیت دیگر افزایش حمایت از داعش و گسترش نفوذ این گروه خشن و رادیکال در نقاط مختلف جهان است از حلقه یاران ملا عمر در پاکستان گرفته، تا دیگر نیروهای مخالف اسد در سوریه، از سنی های عراق گرفته تا برخی از اسلامگرایان ترکیه ای، و حتی شهروندانی از اروپا و آمریکا اعم از کسانی که اصالتاً خاورمیانه ای تبار هستند و یا برخی که اصالتا غربی بوده اند، علت جاذبه داعش در میان این گروهها چیست؟
پروفسور انتصار: علت جاذبه داعش برای افراد و گروه های مختلف متفاوت است. تعداد زیادی که از کشورهای عربی، ترکیه و یا حتی کشورهای آسیای میانه به داعش می پیوندند سلفی و گرایشات نزدیک به سلفسیم داشته و دارند که از نظر تفکری و عملی مرتجع ترین و نامنعطف ترین برداشت ممکن از اسلام را دارند این افراد تصور می کنند که داعش قادر است یکبار دیگر یک خلافت اسلامی بزرگ و قوی را در دنیا ایجاد کند. برخی از داوطلبان هم در زمان جنگ های افغانستان علیه نیروهای آمریکا و ائتلاف به کسب تجربه دست زده اند و بدین ترتیب تجربه جنگی خود را دوباره در سرزمینی جدید و در میان گروهی دیگر که مدعی مبارزه با کفار و مشرکین است جستجو می کنند. گروهی هم از افرادی شکیل شده اند که از نظر اقتصادی بسیار تحت فشار بوده و دارای مشکلات جدی معیشتی هستند. آنهایی که از کشورهای غربی به داعش می پیوندند عمدتاً کسانی هستند که در حاشیه جوامع خود زندگی می کنند و هیچ وقت نتوانسته اند خود را جذب جامعه و کشورهایی که در آنها زندگی می کنند بکنند یعنی این ها یا خود از افراد طرد شده از جامعه غربی می دانند یا اینکه نتوانسته اند با فرهنگ و ویژگی های جوامع غربی تطبیق پیدا کنند و همواره بیگانه با آن باقی مانده اند.
گفتگو از اردشیر پشنگ
