خط لوله ترانس افغان و نگاه کشور ها به آن
علی رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC
www.peace-ipsc.org
هر چند طرح خط لوله گازی ترانس افغان و مذاكرات اولیه احداث خط لوله گاز تركمنستان-افغانستان-پاكستان-هند از سال 1990 آغاز شده بوداما ناامنی و مناقشات نظامي موجود در افغانستان اجراي آن را به تعویق انداخته بود در این بین با سقوط طالبان این گزینه بار دیگر مطرح شد اما عدم نگاه جدی هند به آن ,وجود گزینه خط لوله صلح و تداوم نامنی در مناطق جنوبی افغانستان باعث شده بود به رغم توافق اولیه در سال 2002همچنان به آینده سپرده شود .در این بین با افزایش تمایل هند در یک سال گذشته به شرکت در این خط لوله که گاه ((TAPI هم خوانده میشود و توجه بیشتر مقامات اسلام آباد ,کابل و عشق آباد به نهایی کردن آن در واقع چندین دور مذاکرات دو یا چند جانبه بین کشور های مسیر خط لوله برگزار شده و به نظر میرسد در آینده نزدیک به واقعیت بپیوندد.در واقع این خط لوله که طولی معادل ١٧٠٠ کیلومتر دارد از منابع گازی ترکمنستان آغاز با گذر از هرات , فراه ,قندهار وهلمند به پاکستان وسپس به هند روانه میشود .خط لوله ای که با صدور 30 ميليارد متر مكعب گاز طبيعي تركمنستان را عملا به قطب مهم صادرات گازی در آسیا تبدیل میکند .
نگاه افغان ها به خط لوله:
عبور خط لوله ترانس افغان از مناطق غربی و جنوبی افغانستان است در این بین مناطق جنوبی این کشور همچنان با مشکلات امنیتی روبرو است در این بین به نظر میرسد کابل با مشارکت در خط لوله فوق اهداف متعددی را پیگیری کند .از یک سو افغانستان هرچند مصرف کننده عمده نمی باشد اما می تواند علاوه بر تامين نيازهاي گازي اقتصاد در حال رشد خود, سالانه 300 تا 500 ميليون دلار نيز حق ترانزيت گازی دریافت کند مبلغی که میتواند کمک عمده به اقتصاد این کشور باشد. گذشته از این با عبور خط لوله از افغانستان وگذر به پاکستان و هند در واقع فرایند تامین امنیت خط لوله منطقه ای میشود و احتمال اینکه پاکستان به واسطه نفع خود از طالبان جنوب افغانستان حمایت کمتری کند وجود دارد.
نگاه هند به خط لوله:
با افزايش 200 درصدي نيازهاي گازي هند تا سال 2015 به دلیل رشد مداوم اقتصادی,جمعیت انبوه و نیاز بیشتر به حامل های انرژی تلاشهاي اين كشور براي واردات گاز در کنار توجه به انرژی های جایگزین نيز شدت يافته است همین امر باعث شده دهلي نو در یک دهه گذشته راه هاي مختلف واردات گاز به هند و از جمله احداث خط لوله گاز تركمنستان-افغانستان-پاكستان-هند ، خط لوله ايران-پاكستان-هند ( يا خط لوله صلح ) خط لوله ميانمار-بنگلادش-هند و همچنين انتقال گاز خاورميانه (قطر و عمان) به هند از طريق خط لوله زيردريا را مورد نظر قراردهد.در این بین با توجه به فشار های امریکا در کنار کشیدن این کشور از خط لوله صلح و واردات گاز از ایران و نگاه دهلی به روابط دوجانبه اقتصادی و سیاسی با واشنگتن , در یک سال گذشته و همزمان با افزایش فشار ها بر ایران دهلی نو نیز به تدریج به خط لوله گازی ترانس افغان متمایل تر شده است در این راستا هر چند هنوز امکان مشارکت هند در خط لوله صلح وجود دارد اما توجه هند به استفاده از کارت های متعدد باعث میشود حتی در صورت رو آوردن به خط لوله صلح امتیازات بیشتری از ایران وپاکستان دریافت کند.
نگاه ترکمنستان به خط لوله:
تركمنستان هم اكنون قرارداد فروش سالانه 30 مليارد متر مكعب گاز به چين 14 ميليارد به ايران و 50 ميليارد متر مكعب به روسيه را بسته است در این بین امضای قرارداد گازی خط لوله ترانس افغان نقش اين كشور در بازار گاز منطقه افزايش خواهد داد و در کنار میلیاردها دلار سود هم بر توان اقتصادی خود افزوده و هم جایگاه ژئوپلتیک ومنطقه ای خود را بالا خواهد برد .در این بین با توجه به فشار های امریکا به ایران این ترکمنستان است که میکوشد تا در رقابت با ایران وخط لوله صلح سهم برابر یا بیشتری از بازار های منطقه ای وبویژه چین وهند را تصاحب کند .
نگاه پاکستان به خط لوله:
پاکستان هر چند در مقایسه با هند نیاز کمتری به گاز در آینده خواهد داشت اما فقر منابع هیدروکربنی و نیاز روبه فزاینده آن باعث افزایش توجه این کشور به خط لوله ترانس افغان شده است دراین راستا توجه به متنوع سازی شریگان گازی ,گذر خط لوله به هند ودریافت حق ترانزیت , پتانسیل استفاده از خط لوله به مثابه اهرم فشار برهند ومخالفت پیاپی و اعمال فشار امریکا در مورد خط لوله صلح اینک پاکستان را بیش از هر زمان دیگری به مشارکت در خط لوله ترانس افقان مشتاق کرده است.
