فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
قرنطینه تاریخی طولانی در جلوگیری از شیوع و گسترش بیماری‌ها دارد.قرنطينه از واژه «كاران تن» فرانسوي گرفته شده ، ودر زبان فارسي ، اصطلاح « حصار بهداشتي » وبه معني برقراري سيستم نظارت بهداشتي بر اماكن ظهور بيماري، وبستن تمامي راه هاي ورود احتمالي بيماري است . منظور قرنطينه گذراندن دوره بيست ويك روزه براي جلوگيري از انتشار وسرايت بيماري هاي واگير مي باشد .
قرنطينه در تمدن هاي كهن و باستاني برای جلوگیری ازبيماري در اثر تأثير أجنه و ديوان بر فرد ايجاد مي شده است. به محض ظهور شیوع بيماري خطرناك در يكي از شهرها ، از رفتن به آن شهر خودداري كرده و با بستن دروازه هاي شهر از ورود افراد غريبه به شهرجلوگيري می کردند. همچنین كشتي هايي را كه از مناطق آلوده به بيماري حركت مي کردند را در يك دوره چهل روزه همراه با محموله تجارتي ، مسافرين وخدمه در محلي مجزا ومحصور ودور از بندر تا پایان بیماری نگهداری می شدند.
اقدامات قرنطينه اي از قرن چهاردهم در ساير كشورها مرسوم و قوانين بسيار شديدي وضع گرديد كه تمرد از اين قوانين مستلزم مجازات هاي سنگين شده و براي اجراي قوانين مذكور افراد مخصوصي نيز تعيين گرديدند. قرنطينه تا نيمه نوزدهم اساس و پايه علمي كافي نداشت تا اين كه در اين ايام عوامل بيماري زا وراه سرايت آن ها كشف گرديد .
مفهوم مدرن قرنطینه به قرن پانزدهم بر می گردد، زمانی که ونیز با یکی از شیوع های مکرر مرگ سیاه که در قرن چهاردهم میلادی آسیا و اروپا را ویران کرده بود، دست و پنجه نرم می کرد . مرگ سیاه (طاعون عالم گیر) تا 500 سال بعد، همچنان به حملات خود ادامه می داد.
شهرنشینی و تنظیم بهداشت عمومی در اواخر قرن 18 و 19 به آرامی منجر به قرنطینه سیستماتیک شد. در طول شیوع تب زرد در سال 1793 در فیلادلفیا ، این شهر را قرنطینه کردند، اما شیوع مکرر تب زرد ، وبا و آبله در قرن نوزدهم سرانجام باعث شد دولت فدرال مسئولیت قرنطینه را به عهده بگیرد.
شیوع بیماری عالم گیر آنفلوانزا اسپانیایی در سال 1918 آنقدر گسترده بود که در بعضی از نقاط به جای قرنطینه کردن بیماران، افراد سالم را برای مصون ماندن از بیمار شدن، قرنطینه می کردند، این روش با اصطلاح”جداسازی محافظتی” مشهور شد. اما با همه نتایج مثبت و منفی قرنطینه، مفهوم قرنطینه همیشه در چالش با مسائل مربوط به حقوق بشر است. این بسیار مهم است که آزادی فردی در کنار سلامت عمومی تعادل خود را حفظ کند.
سازمان ملل همواره بر لزوم تناسب اقدامات محدود کننده نسبت به وخامت شرایط و اقدامات مبتنی بر شواهد منطقی تاکید کرده است. در اساسنامه سازمان ملل اشاره می شود که این موضوع باید در تطابق با “اصول سیراکوزا “باشد که در سال 1984 تصویب شده است.
برخی کارشناسان روش سخت گیری قرنطینه را راهکاری مؤثر در کنترل شیوع بیماریهای عفونی می‌دانند، و برخی دیگر انجام این کار رادر دنیای امروزی ممکن نمی دانند .دو شیوه برای مبارزه با همه‌گیری‌ها وجود دارد:
الف) روش باستانی: این روش از دوران مرگ سیاه برجای مانده، بستن مرزها ، قرنطینه کشتی‌ها و محبوس کردن شهروندان در شهرها.
ب)روش مدرن: تسلیم دربرابر قدرت عوامل بیماری‌زا ؛ یعنی اذعان به توقف‌ناپذیر بودن ویروس و استفاده از مداخلات قرن بیستمی برای کاهش بیماری مانند واکسن‌های جدید، آنتی‌بیوتیک‌ها، تجهیزات بیمارستانی و غربالگری افراد بیمار.
برخی کارشناسان بهداشتی معتقدند محدودیت‌های مسافرتی می‌تواند موجب وحشت و درماندگی و مرگ بیشتر، هجوم مردم به بیمارستان‌ها و تشدید ناشی از آلودگی شود. مرزهای بسته مانع از رسیدن داروهای حیاتی، و بسته‌شدن کارخانه‌ها و فروشگاه‌ها باعث قطع درآمد و رکورد اقتصادی می شود. همچنین، قرنطینه می‌تواند نژادپرستی و تنش را بین گروه‌های اجتماعی رواج دهد.
روش های مختلف قرنطینه، با بیماری های شناخته شده می تواند کاملا مدیریت و انتخاب شود. لکن شیوع ویروسی به نام کرونا که هیچ گونه سابقه ای در جهان نداشته ،حتی اکثر سیاست‌‌مدارها و مدیران جهانی را با چالشی جدید ،جدی در مدیریت روبه‌رو کرده است. بسیاری از مدیران زمان زیادی را برای مقابله و پیشگیری ویروس جدید از دست داده اند.لذا تصمیم گیری ها در زمان و نوع شیوع معنا پیدا می کند.عدم رعایت قوانین حقوق بشر و نقض حریم شخصی در این برهه از زمان در بسیاری از کشورها برای ایجاد سلامت عمومی قانونی شده است.
یکی از این موارد نقض که ناشی از قرنطینه همگانی برای مناطقی که وضعیت وخیم تری دارند ، برداشتن محدودیت‌های دسترسی به داده‌های حوزه حریم شخصی توسط قانون‌گذاران برای مقامات بهداشتی ، بمنظور نظارت بهتربر شیوع ویروس است. این امر برخی از دولت‌ها را بر آن داشته تا از داده‌های مکانی گوشی‌های هوشمند برای ردیابی گسترش ویروس کرونا و تصمیم‌گیری برای قرنطینه مناطق بهره ببرند.
کشورهایی که تاکنون براساس شیوع به مقامات اجازه دارند افراد قرنطینه‌شده را از طریق گوشی‌های هوشمندشان ردیابی کنند. هنگ‌کنگ ، انگلستان، چین ، کره جنوبی ، سنگاپور،آلمان،ایتالیا ، ایرلند، ایران و بعضی از ایالات در آمریکا است. گرچه تغییرات لحاظ شده در کشورهای مختلف، متفاوت اما در کل دارای روندی مشابه است. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده که نظارت بر سلامت عمومی می‌تواند دولت‌ها را در ابتدای شیوع آگاه ساخته و اجازه اتخاذ سیاست‌های موثر را دهد.
در سنگاپور از بلوتوث برای ردیابی افرادی که با آنها در ارتباط بوده، و همچنین از داده‌های مکانی برای بررسی حرکات افراد در قرنطینه و اطمینان از ماندن افراد آلوده در قرنطینه استفاده می شود. در هنگ کنگ، مقامات پیش از ردیابی و نظارت بر این افراد از آنها رضایت گرفته‌اند. آنها معتقدند حفاظت از جان افراد به هنگام یک شیوع مانند ویروس کرونا، مهم‌تر از حریم شخصی آنها است.
سنگاپور هم با کمک بلوتوث به سایر دستگاه‌ها وصل شده و افرادی را که در ۳۰ دقیقه گذشته در فاصله دو متری فرد بوده‌اند، شناسایی می‌کند. نصب و استفاده از نرم‌افزار” ردیابی با هم” اختیاری است، اما دولت سنگاپور شهروندانش را به استفاده از آن به عنوان بخشی از سلامت عمومی کشور، تشویق می‌کند. البته اگر رضایت ندهند ممکن است به دلیل نقض لایحه بیماریهای عفونی سنگاپور ،تحت پیگرد قانونی قرار بگیرند.
در ایتالیا، شرکت مخابراتی ودافون داده‌های مکانی را برای تحلیل قرنطینه در اختیار مقامات ایتالیا قرار داده است.
مقررات عمومی حفاظت از داده اتحادیه اروپا ، به طور کلی رضایت را برای استفاده از اطلاعات شخصی ضروری می‌داند، اما این اطلاعات می‌توانند هنگام همه‌گیری‌ها بدون نیاز به رضایت در اختیار مقامات بهداشتی قرار گیرند. در آلمان نیز سلامت شهروندان اولویت نخست این کشور بوده و قوانین حفاظت از حریم شخصی مانعی در مقابل اقدامات لازم برای کنترل این همه‌گیری نخواهد بود.
ایرلند نیزاعلام کرده که شیوع ویروس کرونا «چالشی بی‌سابقه» بوده و نیاز به «روش تنظیمی فراخور» نیاز دارد. و استفاده از داده های حریم شخصی را، به هنگام همه‌گیری محتمل دانست.انگلستان نیز اخیرا با یک شرکت موبایل برای استفاده از داده‌های مکانی برای ردیابی افراد مذاکره کرده‌است.
ایالات متحده قانون فدرال حریم شخصی ندارد. اما بسیاری از ایالات قوانین تنظیمی خود را برای نظارت بر نحوه استفاده شرکت‌های فناوری از داده‌های مردم دارند. دولت ایران هنوز در رابطه با استفاده از داده‌های مکانی کاربران تصمیمی اتخاذ نکرده است. البته وزارت بهداشت در حال حاضر سامانه ای به نام ” سلامت “برای غربالگری افراد طراحی کرده است.
چشم انداز
درمان بیماری ناشی از ویروس کرونا در سطح فردی مسئله‌ای پزشکی است، لکن در حیطه‌ی دانش پزشکان، نیاز به دانش جامع چند وجهی ،چون ارتقای سلامت، بهداشت عمومی، بهداشت محیط، بهداشت حرفه‌ای و علوم پایه‌ای چون فیزیک، ریاضی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و اقتصاد، نمونه علوم و متخصصانی دارد تا بتواند کرونا را مدیریت کند.
ایتالیا نمونه ای است که مدیریت آن در مقابله با بحران کرونا با دو چالش، تصمیم‌گیری‌های کلان از جنس داده روبه‌رو شد. الف) کمبود داده: کمبود ظرفیت‌های اپیدمیولوژیکی و عدم توانایی سیستماتیک در ضبط اوج‌گیری ویروس در برخی از بیمارستان‌ها
ب) دقت داده : عدم وجود داده‌ی یکپارچه و دقیق در داخل و بین کشورها
اما باوجود تمام چالش‌ها و عدم قطعیت‌های موجود، ایتالیا به دو جنبه از بحران اهمیت خاص داد:اول اینکه زمان زیادی برای تلف کردن وجود ندارد، چون ویروس با ساختاری نمایی رشد و گسترش پیدا می‌کند. دوم راهکار مؤثر در برابر ویروس، نیازمند عملکردی شبیه به جنگ است و تمامی منابع انسانی و غیر انسانی در سریع ترین بازده زمانی باید مدیریت شوند.
لذا بنظر می رسدسیستم سلامت کشورها باهم متفاوت است .کشورهایی که ساختاری غیر متمرکز دارند، هر منطقه تصمیم‌های منحصربه‌فردی برای مقابله با ویروس کرونا اتخاذ می کنند. کشورهای پیشرفته‌ای چون آمریکا و ایتالیا نیز در مواجهه با کرونا چون دارای اماکن اسکان پناهجویان در آفریقا، آسیا و خاورمیانه هستند از آسیب‌پذیری بیشتری برخوردارند و بایستی از سیستم ساختاری غیر متمرکز استفاده کنند، چون اماکن فوق از دسترسی به ساده‌ترین وسایل بهداشتی نظیر آب و صابون محروم هستند و این ویروس به سرعت در میان آنها منتشر خواهد شد .
واژگان کلیدی: بیوتروریسم، چین، توسعه اقتصادی، کروناویروس، کاتالیزر، گسترش، یکپارچگی، صلح جهانی،
