جنبه هاي حقوقي خلع سلاح سوريه و ورود به کنوانسیون منع سلاح های شیمیایی گفتگو با دكتر اسعد اردلان

مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC

سوریه اخيرا اسناد الحاق به کنوانسیون منع سلاح های شیمیایی را به دبیرکل سازمان ملل متحد به عنوان امین معاهده ارائه کرد. همچنين سوریه اعلام آمادگی کرده است تا مفاد کنوانسیون را به طور موقت و پیش از لازم الاجرا شدن کنوانسیون برای این کشور، اجرا کند .سوریه یکصد و نودمین کشوری خواهد بود که به کنوانسیون منع سلاح های شیمیایی مصوب سال 1993 خواهد پیوست. این معاهده خلع سلاحی، بزرگ ترین کنوانسیون در نوع خود در جهان است و سازمان منع سلاح های شیمیایی که به منظور اجرای این کنوانسیون تشکیل شده، در مدت 17 سال فعالیت موفق شده است بیش از 80 درصد از ذخایر سلاح های شیمیایی در جهان از جمله بخش قابل توجهی از زرادخانه های شیمیایی آمریکا و روسیه را نابود کند. در همين راستا براي بررسي بيشتر جنبه هاي حقوقي خلع سلاح شيميايي سوريه گفتگويي با دكتر علي اردلان کارشناس حقوق بین الملل داشته ايم.

واژگان كليدي: سوريه، کنوانسیون منع سلاح های شیمیایی سوريه، سلاح های شیمیایی سوريه، خلع سلاح شیمیایی سوريه، حمله نظامي به سوريه، جنبه هاي حقوقي خلع سلاح سوريه

مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به درخواست سوریه برای الحاق به کنوانسیون منع سلاح های شیمیایی در شرايط كنوني وضعيت حقوقي  پذيرش عضويت سوريه در اين كنوانسيون چيست؟

پذيرش عضويت سوريه به گونه اي است كه حتما بايد در اين سازمان عضو گردد و اين امر مستلزم ارائه اسناد به كنوانسيون است. در كنوانسيون موادي است كه شامل مواد تعهدات و ضمائم است كه بسيار مفصل است. در بخش ضمائم تعيين كرده كه كشورهاي عضو كنوانسيون بايد چه كارهايي كنند كه به عضويت در آيند. اما شرط اصلي ورود پذيرش تعهدات كنوانسيون است.  در اين حال كنوانسيون مدتي را در قبال اعضا قرار ميدهد تا سلاح هاي خود را منهدم كند اگر ميزان سلاح ها كم باشد مدتي 5 ساله و اگر  سلاح هاي زياد باشد مدت ده ساله است خود سازمان هم كمك ميكند تا سلاح ها از بين برود.  سوريه مدت ها  دعوت به پذيرش كنوانسيون ميشد اما امتناع ميكرد.

مركز بين المللي مطالعات صلح: بشار اسد گفته است سوریه جنگ‌افزارهای شیمیایی خود را نابود خواهد کرد، اما این کار یک سال طول می‌کشد و یک میلیارد دلار هزینه بر‌می‌دارد.آيا ورود كامل سوريه به كنوانسيون مستلزم خلع سلاح كامل است؟

زماني كه دولت سوريه براي خلع سلاح اعلام كرده است نشان ميدهد كه سلاح هاي بسياري در اختيار ندارد. چرا كه با وجود اينكه روسيه و امريكا قبل از كنوانسيون با قراردادي بسته بودند، اما هنوز نتوانسته اند تسليحات خود را به گونه كامل منهدم كنند. چرا كه اين سلاح ها بسيار زياد است و نياز به زمان زيادي دارد. تبعا نابودي سلاح ها هزينه بردار است و با توجه به كمبود بودجه دولت سوريه انتطار مي رود اين  هزينه از سازمان و يا كشورهايي كه سوريه را وادار به خلع سلاح كرده اند گرفته شود.

مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا با عضویت سوریه در کنوانسیون 1993 خلع سلاح شیمیایی، سوریه مجبور است تن به بازرسی های سازمان ملل بدهد؟

بله. در تهديدات كنوانسيون آمده است كه تمام كشورها تحت هر شرايطي بايد آمده باشند تا در ظرف 72 ساعت  بازرسان سازمان  را  بپذيرند. بازرسي در اين سازمان وجود دارد كه به آن بازرسي اعتراضي يا اتهامي گفته مي شود. يعني اتهامي به كشوري كه داراي اين سلاح است زده شده و كشور بايد بلافاصله امكان بازرسي بازرسان را مهيا كند. يعني كشوري نمي تواند از تعهدات  استنكاف كند و اگر چنين كند بايد از كنوانسيون بيرون بيايد كه خود مستلزم مشكلات فراواني است.

مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا كنوانسيون مي تواند پرونده سوريه را به شوراي امنيت سازمان ملل متحد ارجاع دهد؟

 نيازي به ارجاع پرونده به شوراي امنيت  نيست. خود كنوانسيون ساز وكارهايي دارد كه در واقع  به حل مساله بپردازد تا اين امر به شوراي امنيت نرود. تا كشوري عضو سازمان نشود سازمان با آن طرفيتي ندارد. كنوانسيون شيوه هاي تعهد آور را بيان ميكند و  سيستم نظارت دائمي را برقرار ميكند و كشورها را وادار ميكند كه در فرايند گفتگو ها با سازمان همكاري كنند. در نتيجه كشورها در داخل سازمان مسائل خود را حل ميكند. در فاصله عمر بيست ساله سازمان تاكنون سابقه اي دال بر اينكه سازمان كشوري را  به شوراي امنيت فرستاده باشد نبوده است.  اما طبيعتا گزارشي به شوراي امنيت و مجمع عمومي خواهد داد.  اما اگر ببيند كشوري استنكاف ميكند و تعهدات را انجام  نمي دهد كنوانسيون مي تواند گزارش دهد.

مركز بين المللي مطالعات صلح: بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد روز جمعه اول شهریور، گفت «حمله شیميایی» در سوریه می تواند «جنایت علیه بشریت» باشد.در اين حال آيا بودن سلاح شيميايي در دست مخالفان تعهدات حقوقي براي دولت سوريه هم دارد؟

دولت سوريه اكنون با دو مشكل روبرو است يكي مشكل سلاح هاي شيميايي و دوم اتهام هايي كه بان كي مون در مورد جنايت عليه بشريت و جنايت جنگي و.. زده است.  اينكه چه كسي مسبب اين حمله است ميتواند بعد از پايان جنگ و يا در حين جنگ توسط ديوان بين المللي كيفري رسيدگي شود. يعني اكنون هم اگر گزارشاتي به ديوان رسد كه دولت سوريه مرتكب جنايت جنگي و جنايت عليه بشريت شده است يا گروه هاي معارض هم  اينگونه عمل كرده طبعا ديوان بين المللي كيفري مي تواند وارد بحران شده و افرادي را كه مظنون به ماجرا  هستند را با كيفرخواست صادر شده به محاكمه كشاند.

براي اثبات در دست بودن سلاح هاي شيميايي توسط مخالفان بايد بازرسان كنوانسيون منع سلاح هاي شيميايي به سوريه روند  و ثابت كنند. البته شائبه هايي در مورد ارسال سلاح ها از از بيرون سوريه وجود دارد تا بدان وسيله دولت سوريه را از نظر افكار بين المللي متهم كنند، اما طبيعتا گروه هاي حقيقت ياب مخصوصا بازرسان سازمان كه خبره هستند از روي نوع مواد و سوابق دولت سوريه و كشورهايي كه معارضان را حمايت ميكند مي توانند به حقيقت ماجرا پي ببرد. در اين حال هر كس  از اين امر استفاده كرده باشد مشمول پيگيرد قرار مي گيرد. در اين حال از نظر سازمان كنوانسيون منع سلاح شيميايي دولت ها هستند كه بايد پاسخگوي اين امر باشند ولي از نظر ديوان كيفري بين المللي افراد هم پاسخگو هستند. يعني اگر مشخص شود كه گروه هاي مسلح  سلاح را بكار برده اند ديوان بين المللي كيفري مي تواند بدان رسيدگي كند.

مركز بين المللي مطالعات صلح: در گزارش اخير سازمان ملل مشخص نشده است  استفاده كننده سلاح كيست. در اين حال آيا ملاحضات سياسي در اين رويكرد نقش دارد؟

 معمولا در برخي از گزارش هايي كه ابتدا داده مي شود عامل مشخص نمي شود چرا كه ممكن است اشتباهاتي رخ دهد. همچنين در برخي زمان ها هم ملاحضات سياسي باعث مي شود تا از متهم نام برده نشود. مثلا در زمان جنگ ايران و عراق از عراق نام نبردند و از طرفين مي خواستند متعهد باشند.

مركز بين المللي مطالعات صلح: در صورت پذيرش كامل سوريه در كنوانسيون منع سلاح هاي شيميايي آيا عدم صدور مجوز برای بازرسان سازمان ملل برای بازدید می تواند به معنای مشروعیت برای مداخله نظامی در سوریه تلقی شود؟

در يوگسلامي و كوزوز كه سلاح شيميايي استفاده نشده بود ولي حمله رخ داد. ممكن است موارد ديگري نقض صلح بين المللي يا تهديد عليه صلح و امنيت بين الملي تلقي گردد و دستاويز حمله باشد. حتما الزامي نيست كه سلاح شيميايي بوده و يا نقض تعهدات كنوانسيوني باشد. مي تواند گفته شود كه قواعد آمره حقوق بين الملل نقض شده است. اما در شرايط كنوني در پرونده شيميايي سوريه  آرامشي حاكم شده كه همه طرف ها از اين حالت آتش بس سود مي برند.

مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به سخنان اخير پوتين در مورد سلاح هاي هسته اي اسرائيل آيا خلع سلاح شيميايي سوريه پيامدهايي بر وضعيت هسته اي اسرائيل دارد؟

وقتي در منطقه اي چند كشور مسلح به سلاحي هستند خلع سلاح يك كشور گامي به سمت  عاري كردن منطقه است اما مساله اسرائيل شامل اين موارد نمي شود. اگر كل خاوميانه هم خلع سلاح  شوند نه اسرائيلي ها حاضر به خلع سلاح هستند و نه طرفي به آنها فشار مي آورد. اتفاقا سوريه يكي از دلايل براي عدم عضويت در كنوانسيون منع سلاح هاي شيميايي را سلاح شيميايي اسرائيل مي دانست و سلاح خود را به عنوان سلاحي بازدارنده در اختيار داشت. در منطقه اسرائيل تنها كشوري كه سلاح كشتار جمعي دارد. يعني هر چند خلع سلاح سوريه فضايي را براي پرسش از اسرائيل ايجاد مي كند و مي تواند افكار عمومي جهاني را تهييج كند اما الزام حقوقي و فشار بين المللي بر اسرائيل ايجاد نمي كند.

گفتگو از فرزاد رمضاني بونش