مریم خالقی نژاد
پژوهشگر روابط بین‌الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
کشمیر که خود از عدم وجود یک حاکمیت و دولت قطعی در آشوب است در سال های اخیر به عنوان طعمه جدید داعش برای استقرار دولتی نامشروع برامده از داعش قرار گرفته است. گروه تروریستی داعش که در سال 2014 اعلام موجودیت کرد پس از شکست در استقرار حکومت در عراق و سوریه و سپس مناطق مختلف دیگر مانند لیبی، افغانستان و … اکنون در پی نفوذ به کشمیر و استفاده از این هرج و مرج و آشوب در جهت استقرار پایگاه جدید می باشد.
داعش در طول حیات اندک خود بیشتر مناطق آسیب پذیر و درگیر جنگ و یا اختلاف را برای برقراری حکومت و ولایت مد نظر خود بر می گزیند که علی رغم تلاش وافر داعش اما حتی در همین مناطق هم قادر به عملی کردن نیات خود نبوده و نخواهد شد. اگرچه خسارات جانی و مالی فراوانی را برجای می گذارد و خشونت های غیر انسانی زیادی را به عمل رسانده است.
در خصوص کشمیر قابل ذکر است که مردمان این منطقه اکثرا مسلمان هستند. مذهب تشیع در اوایل قرن پنجم هجری به این منطقه وارد شد، اما استحکام و رواج آن با ورود سید بلال شاه و سپس حکومت شاه میریان بوده است. اکنون در میان شیعیان اثنی عشری به دلیل اختلافات بر سر رهبری به دو گروه تقسیم شده اند که رهبری گروه های قدیمی را خاندان انصاری و گروه های جدید را خاندان موسوی در دست داشتند و بعد از دوره ای نیز خود به گروه ها وفرقه های مختلف نیز تقسیم شدند که همین اختلافات باعث عقب ماندگی فرهنگی و اجتماعی در جامعه شیعی کشمیر شده است.
دلایل فراهم شدن زمینه حضور داعش و انتخاب کشمیر به عنوان مقصد بعدی داعش
- از نظر جغرافیایی کشمیر درمنطقه کوهستانی و در یک وقعیت مرزی بسیار مناسب با کشورهای مختلف منطقه قرار دارد.
- سیاسی: در خصوص کشمیر نیز از جهت آشوب داخلی و اختلاف میان هند و پاکستان این مساله منجر به ریشه دوانیدن آن در طول هفتاد سال گذشته شده است و اکنون با بالاگرفتن تنش منجر به فراهم سازی زمینه برای حضور داعش در این هرج و مرج شده است هند با نگاه داخلی بودن مساله کشمیر و پاکستان با منفعت طلبی از این نگاه و فشار به هند زمینه آشوب و بحران سیاسی و از قِبَلِ آن برخی بحران های دیگر اقتصادی و فرهنگی را به وجود اورده اند. با توجه به تضاد منافع دو بازیگر اصلی در کشمیر یعنی پاکستان و هند فضای سیاسی داخلی زمینه تفرقه افکنی و حضور گروه هایی همچون داعش را فراهم آورده است.
همچنین مساله مهم دیگر نگاه حداقلی در سیاستگذاری های کشمیر هند به مسمانان به خصوص شیعیان است همزمان با اعلام عدم استقلال و خودمختاری ایالت جاما و کشمیر و اعزام نیروهای نظامی به این مناطق باعث شد تا وضعیت مسلمانان در اوضاع بحرانی قرار بگیرد و بسیاری از مسلمانان از جمله رهبران آنها بازداشت و مابقی تحت شرایط یک حکومتی نظامی در ترس و بیشتر درون خانه های خود محبوس مانده و یا از آنجا گریخته شوند. بر اساس برخی تخمین ها حدود بیست هزار نفر مسلمان در این منطقه وجود دارد که اکثر خانه های خود را رها کرده و به سمت پاکستان گریخته اند.
- اقتصادی: از نظر اقتصادی طبق آمارهای موجود و رسمی شیعیان در رتبه پایین اقتصادی در این منطقه قرار دارند و همچنین شیعیان از نظر تحصیلات چون از رده مناسبی برخوردار نیستند. لذا شغل های مناسبی هم ندارند و این منجر به نوعی سرخوردگی اجتماعی و انزاوای اجتماعی شده است.
از سوی دیگر برخی تصمیمات منجر به مشکل آفرینی اقتصادی شده است، تصمیم کمیسیون امنیت ملی پاکستان جهت قطع روابط دیپلماتیک خود و مناسبات تجاری با هند منجر به دامن بیشتر زدن برخی اختلافات شد. دولت ملی پاکستان با این تصمیم فاز دوم کریدور اقتصادی کرتارپور را متوقف ساخت و انجام تبادلات اقتصادی را نیز در گذرگاه مرزی دو کشور متوقف ساخت و این ضربه شدیدی برای اوضاع اقتصادی بود.
داعش به مناطق کشمیر که تحت نظر هند است نگاه بیشتری دارد از جهت تعداد بیشتر مسلمانان نسبت به مسلمانان در پاکستان و اقلیت شیعه هند که در وضعیت بد اقتصادی هستند و این گروه تروریستی می تواند تهدیدهای مختلفی را در این منطقه دامن بزند. چراکه با وعده های دروغین خود مانند عراق و سوریه برخی جوانان که زمینه های اجتماعی و اقتصادی مناسبی را ندارند به خود جذب کند. هند نیز از جهت مشکلاتی که اقلیت مسلمان دارند ممکن است زمینه این چنین گرایشاتی بیش از پیش برای گرویدن به این گروه تروریستی فراهم گردد.
بنابراین اوضاع اقتصادی منطقه کشمیر بالاخص منطقه مسلمان نشین کشمیر در هند یکی از زمینه هایی را برای حضور نامشروع داعش در این منطقه فراهم نموده است.
- موقعیت فرهنگی و مذهبی کشمیر
در کشمیر هند به جهت قراراگرفتن در کشور هندوستان فرهنگ های مختلفی به خصوص با محورهای عمده هندو و مسلمان وجود دارد. این در حالی است که هندوستان بیشتر تمایل به کارگیری و گسترش و رواج فرهنگ هندو و در مرتبه پاینتر قرار دادن اقلیت های نه چندادن کم مانند مسلمانان را دارد.
در یک جمع بندی تنش سیاسی هفتاد ساله هند و کشمیر منجر به ایجاد اختلافات عمیق دیگری و هرج و مرج های ناشی از آن بالاخص بحران اقتصادی در این مناطق گردیده است و هرگاه در منطقه ای شرایط باعث بحران خیز شدن آن گردد، زمینه برای نفوذ سایر بازیگران فراهم می شود که امروزه گروه های تروریستی نیز در پی فرصت طلبی برای حضور در همین مناطق مسلمان نشین هستند. در خصوص داعش در کشمیر به نظر می رسد با توجه به رانده شدن داعش از دیگر مناطق و وجود فضای بحرانی کشمیر این گروه نامشروع بخواهد اقدامات خود را در این منطقه افزایش دهد. اما از جهت واکنش دو کشور هند و پاکستان در دهه های اخیر در خصوص داعش به نظر می رسد اگر داعش بخواهد به فعالیت در این منطقه بپردازد اقدامات مقابله با آن به مانند دیگر مکانها صورت خواهد گرفت. این امر تا حدی ایجابی است که دو کشور هند و پاکستان به خطرات حضور داعش در این منطقه اگاه تر شوند که حضور داعش برابر است با مداخله فرصت طلبانه برخی کشورهای غربی و عربی و ادعای حضور به بهانه مداخله با داعش و سرانجام سهیم شدن در کشمیر و یا حمایت از یکی از کشورها و فشار بر کشور دیگر شود که این امر کشمیر را به مانند یک مستعمره در می آورد که زیر نظر کشورهای دیگر به حیات خود ادامه می دهد چه بسا بحران شعله ور تر گردد.
همچنین این مساله دستاویز مناسبی می باشد برای حضور کشورهایی که می خواهند با هر دو بازیگر اصلی در این منطقه در ارتباط باشند بدین صورت که نه از روابطشان با هند کاسته شود و نه روابطشان با پاکستان کمرنگ کردد.
اما اگر دوکشور پاکستان و هند اختلافات دیرینه خود را بر سر دیگر موارد کنار بگذارند و اهمیت و اولویت را به امنیت کشمیر بدهند انتظار می رود این گروه تروریستی زودتر از هر منطقه دیگر از کشمیر رخت ببندد و خارج شود.
واژگان کلیدی: بحران، کشمیر ، داعش، هند، پاکستان،مریم خالقی نژاد
