دکتر رضا دهقانی
استاد دانشگاه و کارشناس ترکیه
برنامه های توسعه ای ترکیه و برنامه چشم انداز 2023
برنامه ریزی در مقیاس گسترده و فراگیر نخستین بار پس از انقلاب سوسیالیستی در سال 1917 در شوروی آغاز شد و شکل نهایی آن تا سال 1928 به طول انجامید، تجربه شوروی و پاره ای توفیقات که به دست آورده بود از سوی کشورهای در حال توسعه الگو برداری شد.
برنامه 5 ساله ترکیه در سال 1934 آغاز شد که چیزی جز فهرستی از پروژه های مورد نظر نبود اما به هرحال در زمینه زیر ساخت ها ، معدن و صنعت راهنمای مناسبی بود؛ در دهه 1950 حزب دموکرات که قدرت را به دست گرفت نظام برنامه ریزی متمرکز را کنار نهاد اما پس از کودتای 1960 و تدوین قانون اساسی 1961 بار دیگر نظام برنامه ریزی اقتصادی ـ اجتماعی جزو وظایف دولت گردید و در همین سال «سازمان دولتی برنامه ریزی» تأسیس شد که وظیفه آن تهیه برنامه های دراز مدت و میان مدت و نظارت بر اجرای آنها بود این سازمان وابسته به نخست وزیری بود اهداف برنامه های سازمان برنامه ریزی برای بخش عمومی الزامی و برای بخش خصوصی ارشادی بود.[i]
از سال 1961 تا سال 2007 سازمان برنامه ریزی ترکیه اقدام به تهیه نه برنامه پنج ساله کرد. در برنامه هشتم (2001ـ2005) علاوه بر برنامه میان مدت ، برنامه ای استراتژیک حاوی چشم انداز بیست ساله برای افق 2023 که مصادف با یکصدمین سال تأسیس جمهوری ترکیه است را ارایه داد که برنامه نهم (2023ـ 2007) را پوشش می داد، برنامه نهم در واقع مبین سازو کار مقدمات چشم انداز 2023 بود در این برنامه مسأله عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا نیز به عنوان یک موضوع اصلی مورد تأکید قرار گرفت[ii].
افق ترکیه در چشم انداز 2023
ترکیه در سال 2023 چنین کشوری خواهد بود:«یکی از ده اقتصاد برتر جهان، دارای تولید ناخالص داخلی حدود 2 هزار میلیارد دلاری، دارای جمعیت 82 میلیونی، دارای صادرات 500 میلیارد دلاری، دارای نرخ تورم و نرخ بهره ی تک رقمی»[iii]
وظایف استراتژیک ترکیه در سال 2023:
«رسیدن به بالاترین سطح دموکراسی عقیدتی و ارزشی ، اقتصاد رقابتی و دانش محور، سیاست خارجی پیشرو و نوآور، تجدید حیات فرهنگی متناسب با تاریخ قدیمی خود، ایفای نقش اتصال میان شرق و غرب و یکپارچگی بیشتر با سیستم جهانی»[iv]
اهداف و استراتژی های چشم انداز2023
برنامه چشم انداز ترکیه موسوم به برنامه چشم انداز استراتژیک ترکیه 2023 شامل 6 هدف آرمانی است که هریک از اهداف آرمانی، خود دربردارنده چندین هدف استراتژیک است. اهداف آرمانی چشم انداز 2023 عبارتند از:
هدف آرمانی1: نوسازی دولت و حکمرانی خوب و صلح داخلی
هدف آرمانی2: افزایش توان رقابتی بین المللی و ایجاد فرصت های شغلی
هدف آرمانی3: سرمایه گذاری در توسعه ظرفیت انسانی
هدف آرمانی 4: توسعه اجتماعی عادلانه
هدف آرمانی5: ارایه خدمات با کیفیت بالای عمومی
هدف آرمانی6: تنظیم روابط خارجی ـ امنیتی[v]
از آنجایی که تحلیل و بررسی هریک از اهداف آرمانی خود بحثی مبسوط و مکمل طلب می کند که مجال پرداختن به تمامی آنها در جستار حاضر نیست لذا به سبب اهمیت نقش منطقه ای و جهانی ترکیه در آتیه و ضرورت توجه سیاستگذاران و برنامه ریزان کشور به این موضوع در اینجا تنها به هدف آرمانی ششم تحت عنوان تنظیم روابط خارجی ـ امنیتی می پردازیم و گفتگو درخصوص دیگر اهداف را به جستاری دیگر موکول می کنیم.
مجموعه اي از اتفاقات در سيستم جهاني، نظير توسعه هاي جمعیتی ، نزاع قومي، ديپلماسي نفت و آب، ازدياد سلا ح هاي كشتار جمعي و تروريسم ،لاجرم به ميزان زيادي محيط سياسي، امنيتي و خارجي تركيه را تغيير داده و كشور تركيه را متأثر ساخته است. این تغییرات نتیجتا آنكارا را مجبور به تحمل مسئوليت هاي بيشتري به عنوان يك قدرت سياسي، اقتصادي و نظامي منطقه اي در اورآسيا، بالكان و خاورميانه خواهد کرد.
سه جنگ ايالات متحده با القاعده، افغانستان و عرا ق ، اهميت استراتژيك درياچه خزر، خاورميانه و تركيه را بالا برده است. در حال حاضر فشارهاي مضاعفي از طرف آمريكا در منطقه وجود دارد كه احتمال مي رود در دهه هاي آتي نيز ادامه داشته باشد. با وجود مشكلاتي كه در رابطه دو جانبه آمريكا، تركيه در طول جنگ عراق وجود داشت، احتمالاً حداكثرسازي منافع ملي تركيه از طريق تبديل شدن به عنو ان نماينده و حامي قدرتمند منطقه اي براي همسايگان خود، برگهاي برنده تركيه در آينده خواهند بود همين طور كه اقتصاد تركيه در عرصه بين المللي رقابتي تر مي شود، و تر ك ها مشكلات داخلي اشان را حل و فصل مي كنند، به شدت در نيروي انساني سرمايه گذاري مي كنند که در برابر جمعيت دنياي صنعتي مسن تر یک مزیت محسوب می شود.
آنچه در این فضای جدید و پررقابت برای ترکیه جهت تبدیل شدن به يكي از بزرگترين و قدرتمندترين اقتصادها و مدرن ترين ارتشهاي جهان الزامی است از قرار زیر است:
ـ الزامات عضويت در اتحاديه اروپا و تنظيم روابط خارجي و امنيتي ساخت كمربند صلح و پايداري در منطقه و همسايگي كشور تركيه
ـ مورد تأكيد قراردادن همكاري هاي سازنده و گفتمان ها ي فرهنگي به جاي وطن پرستي افراطي و گرايشهاي چالشي در سياستهاي خارجي و امنيتي كشور تركيه
ـ توسعه همفكري جدي براي بازسازي اعتماد همسايگان در مرزها و انجام يك ميزان سازي که پس از دوره جنگ سرد و سقوط ناگهاني عراق در روابط با قدرتهاي منطقه اي و جهاني موجود ، ديكته شده است، مواردي كه هنوز بطور كامل در برنامه فعلي تركيه انعكاس نيافته است.
ـ صرف انرژي بيشتر روي تقدم ايجاد وابستگي هاي متقابل بر پايه ها ي برابر در اقتصاد، امنيت، فرهنگ، حقوق انساني و روابط مردم با مردم
ـ طراحي مجدد امور خارجه، روابط اقتصادي خارجي، سازمانهاي دفاعي و منابع انساني با توجه به احتياجات و تغييرات جديد
ـ تقويت فرهنگي جهاني به عنوان يك كشور در حال تجارت و در حال سرمايه گذاري[vi]
ـ به دور از اين مسائل انتخاب صدمين سالگرد تأسيس جمهوري بعنوان هدف براي جلب توجه مردم به يك هدف مشترك انگيزشي ضروري است.
جایگاه جهانی ترکیه در سال 2023 و ترکیه چند وجهی
ـ تعریف ترکیه چند وجهی
ترکیه در بین دو محور تجدید ساختار جهانی یعنی جنوب شرقی و شمال غرب همچون تکیه گاهی است که با امریکا و اتحادیه اروپا که کشورهاي اصلی در این دو محور هستند روابط و شراکت سیاسی، امنیتی، اقتصادي، تجاري و اجتماعی دارد؛ از این روابط براي ایجاد رفاه و ثبات براي خود و منطقه استفاده میکند؛ به این منظور خط مشی هاي سیاسی، اقتصادي و تجاري مناسبی اجرا می کند؛ همکاريها و شراکتهاي دوجانبه و چندجانبه منطقه اي ایجاد می کند و با سیاستهاي فعالانه در سازمانهاي بین المللی از این روابط و شراکتها حمایت می کند.
ـ دلایل وجود ترکیه چندوجهی
ترکیه یکی از کشورهایی است که در تجدید ساختار جهانی عامل توازن به حساب می آیند این کشور در جایگاه جهانی خود به عنوان تکیه گاه بین دو محور اصلی شمرده می شود. اگر ترکیه با تمام عوامل اقتصادي، امنیتی و سیاسی براي خود جایگاه کاملی در یکی از این محورها ایجاد کند و روابط خود با محور دیگر را به حداقل برساند، ایجاد توازن جهانی مشکل تر شده و ترکیه احتمالاً از هر دو محور عقب کشیده شده و به صحنه چالشها تبدیل می شود. این امر در منطقه نیز عدم ثبات ایجاد خواهد کرد از دیدگاه ترکیه کشورهاي نزدیک منطقه اهمیت زیادي دارند. ترکیه باید با حفظ اولویت هاي خود، با کشورهاي منطقه شراکت و روابط برقرار سازد. در حالی که همزمان از نظر سیاسی، امنیتی، تجاري و اقتصادي به سیاستها و استراتژيهاي دو محور نیز توجه دارد همکاري صرف با دو محور بدون توجه به اولویت ها و روابط و شراکت منطقه اي تعادل روابط ترکیه با کشورهاي منطقه را برهم می زند. این امر اجراي سیاستهاي منطقهاي دو محور را محدود ساخته و خود به بی ثباتی منجر می شود.[vii]
جایگاه سیاسی ـ جهانی ترکیه چندوجهی با چهار عامل اصلی ساخته می شود:
ـ ایجاد همگرایی با اتحادیه اروپا: به معناي رابطه متحدالشکل بین اتحادیه گمركها و عضویت کامل در اتحادیه اروپاست. معیارهاي اتحادیه اروپا با توجه به هنجارهاي کنونی همواره راهنماي ترکیه بوده است هدف سیاسی از همگرایی ترکیه با اتحادیه اروپا، عضویت کامل است. با وجود این حتی اگر عضویت کامل حاصل نشود، سایر اَشکال همگرایی ایجاد شده با اتحادیه اروپا باعث محدود ساختن پیش بینی هاي کلی جایگاه جهانی ترکیه نشده و یا مانع آنها نمی شود.
ـ همکاري استراتژیک منطقه اي با ایالات متحده: ترکیه نباید یک شریک کامل سیاسی یا به عبارت دیگر، استراتژیک، محور جنوب شرقی که توسط امریکا ایجاد می شود، باشد. رابطه سیاسی ترکیه با امریکا باید بر مبناي همکاریهاي استراتژیک در حیطه اجتماعی، انرژي، تجارت، امنیت و منطقه اي باشد.
ـ دیپلماسی ارزشها با منطقه: ترکیه باید بر اساس دیپلماسی ارزشها با کشورهاي منطقه ارتباط داشته باشد. به خاطر تفاوتهاي مذهبی ترکیه نمی تواند الگوي سیاسی کاملی براي کشورهاي منطقه باشد اما می تواند در مورد ارزشهاي معاصر همانند دموکراسی و حقوق بشر، نهادهاي دموکراتیک، هنجارهاي قانونی بین المللی، تساوي زن و مرد، حقوق زنان و غیره نمونه باشد. ترکیه می تواند این ارزش ها را از طریق دیپلماسی ارزشها به کشورهاي منطقه انتقال دهد.
ـ سازندگی سیاسی منطقه اي و جهانی با سازمانهاي بین المللی: ترکیه باید در مسائل منطقه اي و جهانی در سازمانهاي بین المللی که عضو آنها است سیاستگذاري و مداخله کند. ترکیه باید مشارکت خود در نهادهاي بین المللی را افزایش دهد، بنیانگزار و رهبر نهادهاي منطقه اي باشد و در پیکره هاي مدیریتی نقش داشته باشد.[viii]
واژگان کلیدی:سند چشم انداز 2023 ترکیه،سند چشم انداز ترکیه ، سند چشم انداز 2023، دولت ترکیه
پی نوشت ها
[i].مجمع تشخيص مصلحت نظام مركز تحقيقات استراتژيك: چشم انداز استراتژيك تركيه كد گزارش: 11 87 041تهيه كننده: دكتر حميدرضا برادران شركاءگروه پژوهشي اقتصادي آبان 87، ص3
[ii].مجمع تشخیص مصلحت نظام مرکز تحقیقات استراتژیک: شاخصهاي اصلی و جایگاه جهانی ترکیه درسال 2023 میلادي کدگزارش5 86 1 04 تهيه كننده: دكتر حميدرضا برادران شركاءگروه پژوهشي اقتصادي شهریور86،ص 8
[iii]. T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI HİMAYESİNDE, Türkiye’nin Stratejik Vizyonu 2023 Projesi ( 2008 – 2023, Türkiye ),s.1
[iv]. Ferhat Arslan: The Tourism Policy of European Union and an evaluation about tourism strategy 2023 of Turket, The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 31 Volume: 7 Issue: 31,s.12
[v]. T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI HİMAYESİNDE, Türkiye’nin Stratejik Vizyonu 2023 Projesi ( 2008 – 2023, Türkiye ),s.5
[vi]. Republic of Turkey Prime Ministry, Investment Support and Promotion Agency of Turkey: Turkey Vision 2023,pp.32-33
[vii].مجمع تشخیص مصلحت نظام مرکز تحقیقات استراتژیک: شاخصهاي اصلی و جایگاه جهانی ترکیه درسال 2023 میلادي کدگزارش5 86 1 04 تهيه كننده: دكتر حميدرضا برادران شركاءگروه پژوهشي اقتصادي شهریور86، ص 21
[viii]. Republic of Turkey Prime Ministry, Investment Support and Promotion Agency of Turkey: Turkey Vision 2023,p.18
