تحولات صنعت گردشگری در پاکستان

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

پاکستان طیف متنوعی از انتخاب ها را برای انواع مختلف مقاصد توریستی ارائه می دهد. از کوهنوردی، ماهیگیری و پرنده نگری تا بازدید از سایت های مختلف باستان شناسی و مذهبی، ماجراجویان و بازدیدکنندگان زیادی را به جغرافیای پاکستان می کشاند. اگرچه طی سالیان گذشته به دلیل تنش های قومی-مذهبی و همچنین کمبود زیرساخت ها، شمار توریست ها به این کشور کاهش یافته بود، با این حال از سال 2019 تا 2017، دولت اقدامات فوری را برای رونق صنعت گردشگری انجام داد(1). بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد پاکستان در سال 2021، در رتبه 83/117 در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری قرار گرفت. بر اساس گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری(WTTC) در سال 2021، سهم صنعت توریسم در تولید ناخالص داخلی پاکستان به 4/4 درصد از کل تولید ناخالص داخلی در مقایسه با 7/5 درصد در سال 2019 کاهش یافت(2). انواع اصلی گردشگری موجود در پاکستان را می توان به گردشگری ماجراجویانه-ورزشی، گردشگری باستان شناسی و گردشگری مذهبی طبقه بندی کرد:

• گردشگری ماجراجویانه-ورزشی

هیمالیاهای مرتفع، رشته کوه های قره قروم و هندوکش با چمنزارهای وسیع در دامنه و برف و یخ دائمی در ارتفاعات، جنگل‌های مخروطی، دشت گسترده سند که در صحرای بزرگ ادغام می‌شود، خط ساحلی و تالاب‌ها، همگی تنوع قابل توجهی را ارائه می‌دهند تا گردشگران را از سرتاسر جهان به سوی خود جلب نمایند.

میزبانی پاکستان از بلندترین قله های جهان باشگاهی بزرگ را برای کوهنوردان بین المللی ایجاد می کند تا در آنجا به فعالیت بپردازند. این کشور دارای 108 قله بالای 7000 متر و احتمالاً همین تعداد قله بالای 6000 متر است که پنج قله از 14 قله بلند مستقل جهان (هشت هزارتایی) در پاکستان واقع شده است. کمربند شمالی پاکستان به دلیل مناظر باورنکردنی و پتانسیل های ورزش های برفی، اغلب با سوئیس مقایسه می شود. بزرگراه قره قروم که پاکستان را به چین متصل می کند تنها جاده توسعه یافته در جهان است که می توان قله های 8000 متری و تعداد قله های 7000 متری را در طول مسیر آن مشاهده کرد. ضمن اینکه فرودگاه اسکاردو به عنوان فرودگاه بین المللی برای توسعه توریسم ورزشی در منطقه شمالی اعلام شده است(3).

• گردشگری باستان شناسی

پاکستان میزبان شش سایت یونسکو است. باغ‌های قلعه و شالیمار در لاهور، بناهای تاریخی در مکلی، تاتا، قلعه روهتاس و تاکسیلا و مکان های باستانی مانند مونجو دارو و هاراپا از تمدن دره سند و تخت باهی از تمدن گاندهارا در پاکستان میزبان علاقمندان به گردشگری باستان شناسی شناخته می شود. همچنین پاکستان با مکان های تازه کشف شده در خیبر پختونخوا در حال تبدیل شدن به بهشتی برای گردشگری باستان شناسی است. در منطقه خیبر از مناطق قبایلی بیش از صد محوطه باستانی کشف شده است. سال گذشته نیز معبد دو هزار ساله دوره بودایی در دره سوات کشف شد که آن را حتی از معابد بودایی در تاکسیلا قدیمی‌تر می دانند(4).

• گردشگری مذهبی

دولت پاکستان به طور فعال گردشگری مذهبی را ترویج می کند، زیرا یکی از مهم ترین کسب و کارهای درآمدزا در جهان به شمار می آید. در کنار زیارتگاههای مسلمانان، پاکستان مکان مهمی برای زائران سیک و بودایی به شمار می آید. منطقه گندهارا پاکستان که شامل تاکسیلا، مردان و سوات است، برای بودایی‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به ویژه برای بوداییان کره ای که منشأ مذهب خود را از پاکستان می دانند. ارزش بازار گردشگری بودایی 500 میلیون تخمین زده می شود که این امر می تواند موجب رونق اقتصادی بخش های مختلف پاکستان شود.

علاوه بر مکان‌های مذهبی بودایی، پاکستان دارای تعدادی مکان مذهبی متعلق به سیک‌ها از جمله کریدور کرتارپور، همچنین عبادتگاههای متعدد دیگری در حسن ابدال و نانکانا صاحب، پنجه صاحب است. این مکان ها در بین پیروان مذهب سیک بسیار مورد احترام هستند. همچنین مقدس ترین مکان سیک ها، زادگاه بابا گورو ناناک، در پاکستان واقع شده است. بیش از سیصد معبد هندو در پاکستان از جمله معبد کاتاسراج که طبق اساطیر هندو از زمان مهابهاراتا وجود داشته است می تواند پیروان مذهب هندو را در سراسر جهان جذب کند(5). زائران هندی زیادی هر ساله از این مکان ها دیدن می کنند و البته با کاهش تنش ها بین دو کشور می توان تعداد این توریست ها را افزایش داد. همچنین یک نظرسنجی نشان داد که 83 درصد از هشت میلیون دیاسپورای سیک که خارج از هند زندگی می کنند به بازدید از پاکستان علاقه نشان داده اند که می تواند برای اقتصاد پاکستان بسیار سودآور باشد زیرا این مکان ها می توانند به اندازه معبد طلایی در آمریتسار هند زائران را جذب کنند.

همچنین در پاکستان زیارتگاه های صوفیان مانند داتا دربار، زیارتگاه عبدالله شاه قاضی، گلرا شریف، همراه با زیارتگاه های متعدد دیگری در مولتان قرار دارد که مسلمانان را از سراسر جهان به خود جذب می کند. این زیارتگاه ها برای بازدیدکنندگان از ترکیه و سایر کشورهای خاورمیانه که تصوف در آن ها برجسته است، باز است(6).از سوی دیگر، کلیسای سنت اندرو و کلیسای جامع قلب مقدس در لاهور، کلیسای جامع تثلیث در کراچی، و خانه اسقف در مولتان از پربازدیدترین مکان‌های گردشگران و مردم محلی هستند. البته شهرهای بزرگ کراچی، لاهور و اسلام آباد نیز مقاصد پیشرو برای سفرهای کاری به شمار می آیند.

آنچه که مشخص است در سال های اخیر دولت پاکستان اهمیت ویژه ای به بخش توریسم داده به طوری که سمینارها و ایونت های متعددی در سطح بین المللی برای ارتقای ظرفیت های گردشگری کشور برگزار شده است. ویدیوهای توسط ولاگرهای بین المللی باعث رشد گردشگری در این کشور شده است و سازمان های معتبر بین المللی نیز در برجسته کردن پتانسیل گردشگری پاکستان مشارکت داشته اند. از سال 2016 رسانه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های توریستی درباره مهمان‌نوازی، مناظر خیره‌کننده، غذا و فرهنگ پاکستان تبلیغات وسیعی انجام دادند. بدین ترتیب انجمن کوله گردهای بریتانیا، پاکستان را به عنوان سومین مقصد بالقوه جهان برای ماجراجویی سال 2020 اعلام کرد و مجله پرخواننده کوند ناست(Conde Nast)، پاکستان را به عنوان کشوری که ماجراجویان باید از آن دیدن کنند، اعلام کرد.

با توجه به اینکه صنعت توریسم ارتباط زیادی با سایر صنایع در اقتصاد ملی دارد که درآمدهای غیرمستقیم عمده ای را ایجاد می کند و همچنین سرمایه گذاری خارجی، فرصت های تجاری، سرمایه گذاری در بخش خصوصی، توسعه محلی و زیرساخت های عمومی را افزایش می دهد(7)کارشناسان و مقامات دولتی پاکستان بر این باورند باید تلاش های همه جانبه ای برای تقویت بخش توریسم و جذب نه تنها گردشگران محلی، بلکه مردم از سراسر جهان انجام شود(8). در این راستا دولت باید یک استراتژی جامع گردشگری مبتنی بر دارایی‌های گردشگری فعلی و مکان‌های گردشگری بالقوه ایجاد کند که شامل ترویج و نگهداری مکان‌های گردشگری باشد. علاوه بر این طراحی مجدد وزارت گردشگری برای ترویج توریسم در پاکستان ضروری به نظر می رسد. 

امروزه پاکستان به توریست ها از 50 کشور ویزای ورودی ارائه می کند، در حالی که شهروندان 175 کشور دیگر می توانند به صورت آنلاین برای ویزا درخواست دهند. به هر حال در حال حاضر پاکستان شاهد سریع ترین نرخ رشد در ورود گردشگران در سطح جهان است و گفته می شود که گردشگری باید بخشی حیاتی از استراتژی رشد پاکستان در نظر گرفته شود. با این حال، اگرچه به نظر می رسد بخش گردشگری پاکستان در حال رشد است، اما پیشرفت کلی اقتصادی و اجتماعی این کشور آنچنان که ممکن است برای ارتقاء آن مثمر ثمر نبوده است(9).علیرغم رشد صنعت گردشگری داخلی، بسیاری از مقاصد پرطرفدار توریستی فاقد امکانات رفاهی مدرن مانند اینترنت پرسرعت و خدمات بانکی و حتی در برخی مناطق حتی یک واحد بهداشتی اولیه مناسب هستند. حتی زیرساخت‌های با کیفیت از جمله فرودگاه‌ها، دسترسی به جاده‌ها، حمل‌ونقل جاده‌ای، خطوط راه‌آهن، خدمات، رستوران‌ها، امکانات اقامتی (هتل‌ها، متل‌ها) و راهنمایان تور و آژانس‌های محلی توسعه کمی داشته اند(10). علاوه بر این، کشور برای چندین سال تحت سلطه گروههای افراطی و خشن قرار داشت و این شرایط باعث ضربه شدیدی به زیرساخت های گردشگری کشور گردید و باعث شد توریست ها پاکستان را ناامن تصور کنند(11). 

جمع بندی

اگرچه صنعت توریسم پاکستان نسبت به سال های گذشته رشد داشته است اما به دلیل شرایط نابسامان اقتصادی-امنیتی و سیل های ویرانگر اکثر زیرساخت ها بخصوص جاده ها و خطوط راه آهن آسیب های جدی را متحمل شدند و دولت حتی برای بهبود کیفیت زندگی شهروندانش تحت فشار است. علاوه بر این با به دست گرفتن قدرت توسط طالبان در افغانستان و ورود هزاران پناهجو نیازمند همچنین رشد خشونت های سازمان یافته در نواحی مرزی که بیشترین سایت های گردشگری در آنجا قرار دارند، تلاش دولت در جهت ایجاد محیطی آرام و امن برای ورود گردشگران بین المللی تا حد زیادی با موانع متعدد مواجه خواهد شد.

کلید واژگان: توریسم، پاکستان، اقتصاد، امنیت، گردشگری، مذهب، مریم وریج کاظمی

1- Choudhry Umer Sultan,2022,Development Strategies in the Tourism Sector in Pakistan According to the Sustainable Tourism Potential and Factors. Affecting Tourism,, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4091533

2-https://iips.com.pk/strategies-to-recover-tourism-in-pakistan/

3- https://www.pakistantoday.com.pk/2022/07/27/pakistans-tourism-potential-highlighted-in-myanmar

4-https://invest.gov.pk/tourism-and-hospitality

5-Hafeez ullah Khan,2022, Analyzing the potential of tourism in Pakistan,https://www.globalvillagespace.com/analyzing-the-potential-of-tourism-in-pakistan

6-https://www.paradigmshift.com.pk/author/muhammad-hamza-tanvir/

7- Muhammad Irshad Arshad,Muhammad Anwar Iqbal,Muhammad Shahbaz,2017, Pakistan tourism industry and challenges: a review, https://doi.org/10.1080/10941665.2017.1410192

8-http://www.xinhuanet.com/english/asiapacific/2021-08/10/c_1310119374.htm

9- Khan J,2022, Pakistan’s Tourism Industry: Full of potential, but still lagging behind,, DOI: 10.21203/rs.3.rs-1261735/v1

10-https://www.graana.com/blog/tourism-in-pakistan-tourist-attractions-challenges-and-potential/

11-https://www.dawn.com/news/1632305