معصومه محمدی
پژوهشگر حوزه اوراسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح–IPSC
پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین، موضع کشور عربستان سعودی و دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) اساساً جنگ در اوکراین را یک درگیری پیچیده اروپایی دانسته که نیازی به ایستادگی کشورهای عربی در برابر دولت ولادیمیر پوتین نمی داند. اگرچه هیچ دولت عربی – به جز سوریه – صریحاً از حمله روسیه، اشغال و الحاق سرزمین اوکراین حمایت نکرده است، دولتمردان عرب معتقدند که نباید پل‌ها را با مسکو به دلیل این درگیری بسوزانند. بنابراین، در حالی که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تا حد زیادی از قطعنامه‌های مجمع عمومی سازمان ملل در محکومیت تجاوز روسیه به اوکراین حمایت کرده‌اند، هیچ‌یک در اجرای تحریم‌ها علیه مسکو یا سایر سیاست‌ها با هدف فشار بر روسیه به قدرت‌های غربی نپیوستند.
در حالی که جنگ در اوکراین ادامه دارد، برخی تحلیلگران بر این باورند که سعودی ها احتمالاً از فشار غرب برای همسویی در برابر مسکو سرپیچی خواهند کرد. آنها میگویند که برای رهبری در ریاض، حفظ بی طرفی نسبی در خدمت منافع عربستان است و پادشاهی از این جنگ – و واکنشش به آن – برای ارسال پیامی به ایالات متحده استفاده می کند که عربستان سعودی دولت تابع واشنگتن نیست. در این میان به لطف تلاش‌های مجدد غرب برای افزایش قیمت نفت و عدم موفقیت غرب در ایجاد تنش و چالش در روابط میان کشورهای عربی بالاخص عربستان و روسیه و سیاست محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در میانجی‌گری توافقی غافلگیرکننده در ماه سپتامبر برای آزادی اسیران جنگی خارجی که در میدان نبرد در اوکراین دستگیر شده بودند، کانون توجه به روابط رو به رشد عربستان و روسیه بازگشته است. البته شایان ذکر است روابط کرملین با عربستان سعودی و سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) پس از راه اندازی ترتیبات تولید نفت اوپک پلاس در سال 2016 و اولین سفر تاریخی سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، پادشاه عربستان سعودی به مسکو در اکتبر 2017، به طور پیوسته گسترش یافته است.1
سعودی‌ها در سال‌های اخیر به دنبال اجتناب از درگیری در آنچه در ایالات متحده به عنوان «رقابت قدرت‌های بزرگ» از آن یاد می‌شود، هستند. سعودی ها به صراحت اعلام کرده اند که منافع آنها بر حفظ روابط قوی با شریک امنیتی اصلی خود، ایالات متحده متمرکز شده است. شریک شماره یک اقتصادی آنها، چین؛ و شریک اصلی آنها در اوپک پلاس، روسیه است. البته شایان ذکر است صحت و صدق سیاست عربستان را در اولویت بندی شراکت های سیاسی میتوان در مذاکرات اخیر این کشور با چین جستجو کرد.
ریاض از زمانی که پوتین در اواخر فوریه نیروهای خود را به اوکراین فرستاده است، روابط همکاری خود را با روسیه حفظ کرده است. در واقع، در آغاز جنگ، شرکت هلدینگ پادشاهی عربستان سعودی حداقل 500 میلیون دلار در گازپروم، روس نفت و لوک اویل سرمایه گذاری کرد، درست زمانی که غرب این غول های انرژی روسیه را با تحریم مجازات می کرد.
در خصوص همکاری های اقتصادی و انرژی میان ریاض و مسکو باید به این نکته اشاره کنیم که پس از آنکه کارتل اوپک پلاس به رهبری عربستان و روسیه برنامه های خود را برای کاهش تولید نفت اعلام کرد. عربستان سعودی، بزرگترین تولیدکننده نفت جهان، معتقد است که این تصمیم صرفاً در مورد منافع مالی و تجاری این کشور و همچنین ثبات بازار بوده است. با این حال، عربستان سعودی و دیگر رهبران خلیج فارس درخواست رهبران ایالات متحده و اتحادیه اروپا برای افزایش تولید نفت به منظور کاهش فشار بر اقتصاد جهانی و کمک به مهار تورم را رد کردند. در عوض، آنها از دولت‌های غربی به دلیل اولویت‌بندی اهداف انتقال آب و هوا و انرژی به بهای سرمایه‌گذاری در تولید سوخت‌های فسیلی جدید انتقاد کردند. (از آن زمان تاکنون، فقط قطر و امارات متحده عربی به درخواست های آلمان و فرانسه برای حمایت از افزایش تولید و ارسال گاز طبیعی مایع به اروپا پاسخ مثبت داده اند.)2
چنین می توان برداشت کرد که با ادامه تقویت روابط عربستان سعودی با روسیه – حتی اگر مبتنی بر راحتی و فرصت طلبی باشد – باعث افزایش تنش بین ریاض و واشنگتن خواهد شد. لفاظی های تند قانونگذاران آمریکایی در مورد کاهش روابط امنیتی واشنگتن با ریاض و حمایت از قانون موسوم به “NOPEC” نشان می دهد که چگونه وجهه و شهرت عربستان سعودی در واشنگتن در سال جاری به ویژه پس از آخرین تحولات اوپک پلاس آسیب دیده است.
حمله روسیه در اوکراین سیاست ریاض را در کانون توجه قرار داده و آنها را تحت فشار قرار داده تا طرف‌هایی را انتخاب کنند، از آنجایی که دوشاخه شرق و غرب با افزایش رقابت قدرت های بزرگ شتاب می گیرد، حفظ نزدیکی با ایالات متحده و روسیه برای عربستان سعودی چالش برانگیز بوده است. با این حال، ریاض به وضوح نشان داده است که به دنبال هدف خود که هدایت چشم‌انداز ژئوپلیتیکی در حال تغییر جهان است، ادامه خواهد داد. اگرچه همکاری عربستان با روس ها در زمینه انرژی، سرمایه گذاری و سایر حوزه ها حتی با وجود جنگ میان اوکراین و روسیه ادامه داشته است، عربستان سعودی سعی دارد خود را به عنوان یک میانجی مفید در جهت ایجاد صلح و پایان دادن به این منازعه بزرگ که اثرات و پیامدهای آن شامل تمامی کشورها حتی کشورهای عربی نیز شده است معرفی کند.3
در پایان چنین میتوان نتیجه گرفت که اگر چه توافق تولید نفت عربستان سعودی با روسیه در ابتدا فرصت‌طلبانه و در جهت حفظ منافع خود بوده است ، اما اکنون پایه و اساس آن را در روابط گسترده‌تری میتوان یافت که هدفی چون کاهش نفوذ ایالات متحده در خاورمیانه را به دنبال داشته است. این در حالیست که روسیه علاوه بر همکاری های استراتژیک با عربستان سعودی با بسیاری از قدرت ها در خاورمیانه رابطه دارد و تنها قدرتی است که می تواند با همه از جمله اسرائیل، ایران، سوریه و حتی حماس و حزب الله مقابله کند.
در حال حاضر، شراکت روسیه و عربستان در حال پیشرفت است و طبق گزارش ها، آرامکوی دولتی سعودی در پروژه گاز طبیعی مایع روسیه در قطب شمال سرمایه گذاری کرده است و صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه انتظار دارد در عرضه اولیه سهام آرامکو سعودی سرمایه گذاری کند. اتحاد و همکاری های میان مسکو و ریاض اگر چه با یک اتحاد استراتژیک در مورد انرژی آغاز شده است بلکه می‌تواند به چیزهای دیگر از جمله،مسائل نظامی،خرید کالاهای نظامی،سرمایه گذاری دو طرفه نیز گسترش یابد. این بیشتر یک رابطه سیاسی استراتژیک است که با اصلاحات انرژی آغاز شده است.
واژگان کلیدی: تاثیرات, جنگ, اوکراین , روابط, ریاض,مسکو,,عربستان و روسیه,معصومه محمدی
1https://www.cnbc.com/2018/03/05/saudi-russia-oil-deal-leads-to-bigger-russia-role-in-middle-east.html
2 https://www.aljazeera.com/news/2022/10/24/analysis-russia-ukraine-war-view-from-saudi-arabia
3https://www.reuters.com/article/us-russia-saudi-terror-idUSKBN1CA1QU
