مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بيشتر پناهندگان سوري به اردن و لبنان روي آورده اند. چنانکه از هر پنج نفر ساکن لبنان، يک نفر پناهنده سوري است. همچنين بيش از 1.6 ميليون نفر هم به ترکيه پناه برده اند. آنها در کشورهاي مقصد با گستره اي از مشکلات از جمله اقتصادي، اجتماعي، سياسي – امنيتي و زيست محيطي روبرو هستند و مورد استفاده کشور ها و گروههای سیاسی مختلف هستند. گفتگوی زیر به بررسی وضعیت و تقسیم بندی آوارگان و پناهندگان سوری پرداخته است.
واژگان کلیدی: پناهندگان سوری، رویکرد گروه ها به پناهندگان سوری، بهره گیری گروه ها و کشورها از پناهندگان سوری، کشورها وپناهندگان سوری
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه گروه هایی بیشترین نفوذ را به ویژه در بین آوارگان سوریه در منطقه داشته اند؟
معمولا موضوع آوارگی در کشورهای مختلف مورد استفاده دو طرف است. به طور طبیعی این افراد وقتی خارج شوند شرایط مناسبی را ندارند و به طور طبیعی عمدتا افرادی هستند که به دلیل وقوع جنگ و مشکلانی که بر آنها وارد شده خانه، کاشانه و امکانات زندگی خود را به طور کامل از دست داده و خارج شده‌اند. لذا به طور طبیعی گرایش آنها به گروه های مخالف سیاسی دولت مرکزی بیشتر است. اگر نگوییم در بحث هماهنگی و همراهی با جریانات مسلحانه همکاری در بین آنها بیشتر است ولی به نظر می‌آید که کشورهایی مثل ترکیه، اردن که از آنها دارند بهره برداری می‌کنند و هم به نوعی هدایتی آنها را برای یارگیری بین اقشار جوان این آواره ها، حضور در گروهای مورد نظر خود، گروه های مسلح، آموزش و اعزام برای مقابله با دولت مرکزی بر عهده دارند. ولی در عین حال این احتمال که دولت های مرکزی بتوانند با نفوذ در بین آوارگان افرادی را به کار بگیرند که بتوانند از آخرین وضعیت درون مراکز پناهندگی و نوع ارتباطاتی اینها با طرف بیرونی اطلاع بگیرند نیز وجود داشته باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به حجم گسترده آوارگان در ترکیه، اردن و لبنان دولت های این کشورها تا چه حد توانسته‌اند از این آوارگان به عنوان ابزاری برای چانه زنی، فشار مختلف ضد ائتلاف اسد استفاده کنند؟
معمولا آوارگان در هر کشوری به ویژه در شرایط جنگی مورد بهره برداری کشورهای میزبان قرار می‌گیرند. یعنی در خوش بینانه‌ترین حدس این است که کشورهای میزبان در بهره برداری سیاسی آوارگان را مورد استفاده و بهره برداری قرار می‌دهند. در واقع این موضوع را در خارج از کشورهای هم جوار سوریه و اروپا در موضوعاتی مثل موضوعات انتخاباتی مورد بهره برداری قرار می‌دهند. به طور مثال در کانادا وقتی موضوعات انتخاباتی شکل می‌گیرد یکی از موضوعات مورد توجه کاندیدها و نامزدهای مربوطه این است که تا چه بتوانند به وضعیت این آوارگان رسیدگی کنند و آنها را تحت پوشش قرار دهند و یا حتی تا چه حد اجازه ورود به آن کشور را می‌دهند. اما به نظر من شرایط از این بدتر است و استفاده از بقیه آوارگان در کشورهای مختلف حتی در حوزه های مهم‌تر از مسائل سیاسی و یا در امور امنیتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. یعنی برای جابه جایی اخبار ، معلومات ، دریافت کمک های اقتصادی از نهادهای بین المللی و از نهادهای مرتبط با موضوع آوارگان معمولا از برگه آوارگان استفاده می‌کنند. گرچه تبعات اجتماعی این موضوع تا حد زیادی می‌تواند در اقتصاد این کشورها تاثیر مستقیم داشته باشد اما در عین حال در مسائل مربوط سوء استفاده از برخی اقشار آوارگان از جمله سوءاستفاده از کودکان، زنان و از جوانان برای بکارگیری آنها در مسائل مختلف سیاسی و امنیتی هم می‌تواند این مسئله موثر و مورد استفاده قرار بگیرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت پناهندگان خارجی کشور، اصولا در شرایط کنونی میزان حضور مخالفان اسد در بین آوارگان سوری چه مقدار است؟
دقیقا مشخص نیست که بخواهیم تقسیم بندی کنیم که آن‌هایی که به خارج از کشور رفته اند تا چه اندازه اعتقاد برای مبارزه مسلحانه به دولت دارند و تا چه اندازه این اعتقاد وجود ندارد. چه آنکه در بیرون در شرایط واقع هم خیلی مشخص نیست. اما یک جریانی را مخالفین سوریه آن‌هایی که اعتقادی به مواضع مسلحانه ندارند و اصطلاحا مخالفین دموکراتیک آقای بشار اسد در دولت سوریه هستند. آنها در قاهره جمع شده اند و تشکیلاتی به نام کنگره قاهره را درست کرده اند . همچنین بخشی در استانبول و ترکیه هستند و طرفدار جنگ مسلحانه هستند. حال اگر بخواهیم تقسیم بندی شود که افراد پناهنده در آن گروه تا چه حد تمایل به این گروه یا گروه های مختلف دارند فکر نمی کنم تا به طور دقیق این مسئله ارزیابی یا آمارگیری شده باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه آمریکا و یا بازیگران بین المللی دیگر به این آوارگان چگونه است و تا چه حدی از این آوارگان به عنوان اهرم فشار بر روی سوریه و سایر بازگیران منطقه استفاده می کنند؟
یکی از نتایج و محصولات جنگ مسئله آوارگی است. طبیعی است که در بسیاری از جنگ ها رخ می دهد. مشخص است که وقتی جنگ داخلی رخ داد افراد که شرایط و آینده خود را در خطر دیدند اقدام به جابه جایی می کنند. اما ممکن است آنها مورد سوءاستفاده قرار گیرند و گروه های مخالف طرف های ذینفع مسائل سوریه حتما به طور طبیعی از آوارگان در ابعاد مختلف بهره برداری خواهند کرد. لذا استفاده ابزاری توسط قدرت ها و بهره برداری از جوانان این ها برای بکارگیری در اهداف نظامی، امنیتی و اهداف حتی اقتصادی کاملا طبیعی است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به نظر شما چه عواملی می تواند در کاهش و یا برگشت آوارگان سوری در داخل و یا خارج کشور موثر باشد؟
بیشترین مسئله ای که باید بر روی آن تمرکز شود این است که مشکلات آوارگان که به آن زیاد اشاره ای نمی شود. به هر حال این بخش از اقشار که توسط دولت به کار گرفته و یا سوء استفاده شوند و یا محصول شرایط بسیار شکننده و سخت و ناگواری هستند که غیر قابل توصیف است. از نظر اجتماعی مشکلات بسیار عدیده ای دارند که قابل توصیف نیست مثلا تبعات مسئله آوارگی کشورهای منطقه مثلا مسئله دمشق و سوریه این مشکلات می تواند سال ها گریبان گیر بخش عمده مردم سوریه مثل عدم تحصیل کودکان عقب ماندگی های فرهنگی و آموزشی، بیکاری جوانان که عامل فساد و به کارگیری آنها یا سوء استفاده از آنها در کشورهای مختلف و یا گروه های مختلف شود. ناملایمت های اخلاقی و ناهنجاری های روانی که خانواده آنها به ان دچار می شوند. مشکلات بهداشت و درمان و دارو می تواند سال ها بعد ادامه پیدا کند. برخی این وضعیت را به عنوان نسل سوخته و ضایع شده نامیده اند. پس از پایان جنگ مثلا ما از موضع جنگ جهانی دوم به این طرف در بسیاری از کشورها هم چنان آثار این مسائل وجود دارد همان گونه که در ایران نیز می بینیم که بعد از دوران دفاع مقدس و جنگ هشت سال هنوز آثار و تبعات مربوط به آوارگی داریم. در این راستا مسئله بازگشت آوارگان به معنای بازگشت به آرامش و ثبات است. به محض این که ثبات در سوریه ایجاد شود آوارگان اقدام به بازگشت می کنند. آنها در آن کشورها در شرایط سخت زندگی می کنند طبیعی است که ترجیح می دهند به محض برقراری ثبات و آرامش به خانه و کاشانه خود برگردند. چنانچه شما در جریان درگیری بین کردهای سوریه و داعش در مناطق کوبانی و… شاهد بودیم که حدود شصت هزار نفر آواره به مرکز کشور و ترکیه مهاجرت کردند ولی به محض اینکه کوبانی بازپس گرفته شد برگشتند. بنابراین یکی از مسائلی که بازگست کمک می کند موضوع برقراری ثبات و آرامش و آتش بس است. همچنین ایجاد زوایایی از گفتگو و مذاکره صلح به فضای نسبتا آرام کمک میکند تا آنها برگردند.
