بحران اوکراین و اعتراضات اقتصادی در اروپا

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

بنیاد کارنگی در تحلیلی نشان می‌دهد تعداد اعتراضات اقتصادی به‌ ویژه اعتراض‌های مربوط به تورم فزاینده سال2022 اروپا در مقایسه با سال‌های گذشته افزایش یافته است. در اکثر اعتراضات شهروندان زیر پرچم اتحادیه های کارگری، انجمن های صنفی، احزاب جناح چپ یا سازمان های طرفدار اصلاحات تجمع کردند تا دولت را وادار به رسیدگی به مشکلاتی نظیر دستمزدهای پایین، نابرابری یا فساد کنند و خواستار راه حل های مانند حمایت اقتصادی بیشتر از طبقه فقیر و کارگر یا مشاغل آنها شدند. ضمن اینکه در گسترده ترین تظاهرات اقتصادی اروپا مانند جمهوری چک، آلمان و مولداوی معترضان زیر پرچم یک حزب یا ائتلاف دست راستی از دولت خواستند موضع خود را در حمایت از اوکراین تغییر دهد(1).

اروپایی ها به دلیل جنگ روسیه و اوکراین شاهد افزایش قیمت انرژی و مواد غذایی بوده اند. این در حالیست که ظاهرا سیاست های اقتصادی نظیر کاهش قیمت گاز طبیعی و تخصیص 576 میلیارد یورو به خانوارها و مشاغل از سپتامبر 2021، برای برخی از معترضان کافی نبوده است. قیمت‌های انرژی تورم را در 19 کشوری که از واحد پول یورو استفاده می‌کنند به 9.9 درصد رسانده که خرید کالاهای مورد نیاز را برای مردم سخت‌تر کرده است.بدین ترتیب بعضی ها چاره ای جز رفتن به خیابان برای اعتراض نمی بینند. به گفته موسسه« Verisk Maplecroft» پیامدهای جنگ در اوکراین به شدت خطر ناآرامی های داخلی در اروپا را افزایش داده است. در حال حاضر تحریم‌ها علیه روسیه به شدت به معیشت مردم آسیب رسانده است، وضعیتی که پوپولیسم را تشدید می‌کند و به یک بحران سیستمی بزرگ‌تر تبدیل می‌شود (2). رهبران اروپایی قویاً از اوکراین حمایت کرده‌اند و به این کشور سلاح ارسال کرده‌اند و متعهد یا مجبور شدند که اقتصاد خود را از نفت و گاز ارزان روسیه کنار بگذارند، اما این وضعیت آسان نبوده و حمایت عمومی را تهدید می‌کند. تحلیگران ادعا می کنند«هیچ راه حل سریعی برای بحران انرژی وجود ندارد و به نظر می رسد تورم سال آینده بدتر از امسال باشد»(3).

• آلمان

اعتراضات علیه تحریم های روسیه و افزایش هزینه ها دیگر محدود به شهرهای بزرگ شرق آلمان نیست بلکه به نواحی دیگر نیز گسترش یافته است. عوامل اجتماعی در کانون اعتراضات قرار دارند و اختلافات بین آلمان شرقی و غربی نیز نقش مهمی ایفا می کند. در آلمان غربی، اکثریت جمعیت از رویکرد دولت در قبال اوکراین حمایت می کنند اما چنین حمایتی هرگز در شرق کشور وجود نداشته است. مردم می گویند که هیچ تلاش جدی برای مذاکرات صلح نمی بینند و همه صحبت ها در مورد تامین سلاح است.در حالی که دولت باید به افزایش قیمت گاز و برق واکنش نشان دهد. تا زمانی که این حمایت به اجرا درنیاید بسیاری از مردم با بیکاری روبرو هستند و شرکت‌ها احتمالاً ورشکست خواهند شد. به گفته تحلیلگران تولیدات آلمانی می توانست از انرژی ارزان روسیه استفاده کند، اما روزهای خوب گذشته اکنون به پایان رسیده است. به هر حال دولت اولاف شولتز 65 میلیارد دلار برای کاهش تورم و بحران انرژی در نظر گرفت.

• فرانسه

فرانسه با معرفی سقف قیمت انرژی توانست تورم را زیر 6 درصد نگه دارد که پایین ترین نرخ در اتحادیه اروپا به شمار می آید. با این حال، دولت خود را برای زمستان سخت اعتراضات آماده می‌کند و پوپولیست های چپ‌گرا از نمایش قدرت و راهپیمایی علیه هزینه‌های زندگی خبر می‌دهند. اخیرا بر اساس یک نظرسنجی از هر 20 خانوار تنها یک خانوار می تواند به راحتی هزینه های بالاتر زندگی را تامین نماید. بدین ترتیب اغلب پاسخ دهندگان خواستار بازگشت جنبش «جلیقه زردها» شدند و فراخوان های اتحادیه های کارگری و معلمان بیش از پیش مورد توجه قرار می گیرد. معترضان جنگ افروزی ناتو و اختلال اقتصادی مرتبط با تحریم هایی را که اتحادیه اروپا علیه روسیه اعمال کرده است، محکوم کردند. با این حال دولت بیش از 26 میلیارد دلار برای جبران هزینه افزایش قبوض انرژی خانوار هزینه کرده است و از شرکت‌ها خواسته برنامه‌های خود را برای کاهش مصرف برق با دولت در میان بگذارند.

• بریتانیا

بریتانیایی ها اعتصاب را به تظاهرت خیابانی ترجیح می دهند. از این رو، بریتانیا خشم خود را از افزایش هزینه های زندگی از طریق اعتصاب ابراز کرده است. از تابستان 2022 کارگران بخش حمل و نقل برای روزها فعالیت خود را متوقف کردند که با مرگ ملکه الیزابت دوم وقفه ای کوتاه پیش آمد که مجددا از سر گرفته شد. طبق یک نظر سنجی بیش از 70درصد از مردم بریتانیا می گویند در حال حاضر هزینه زندگی مهم ترین مسئله پیش روی کشورشان است چراکه در صورت نبود یک سیاست کارآمد قرار است این بحران باعث افزایش تعداد خانوارهای فقیر شود. در بریتانیا از هر 5 نفر یک نفر می تواند با افزایش قیمت‌ها به خوبی کنار‌آید و از پس انداز خود برای کمک به پرداخت صورت حساب های خود استفاده نماید. ضمن اینکه در بریتانیا از هر 10 نفر یک نفر وعده های غذایی خود را حذف می کند. از این رو گروه « Don’t Pay U.K» از مردم بریتانیا می خواهد قبوض انرژی را از اول اکتبر پرداخت نکنند. ضمن این که کمپین «دیگر کافیست» با حمایت اتحادیه کارگری مجموعه‌ای از تجمعات و اقدامات را در اواسط اوت آغاز کرد و خواستار پرداخت حقوق، کاهش قیمت، انرژی و غذای ارزان تر، و مالیات بر ثروتمندان شد(4).

• ایتالیا

از همان روزهای آغازین تنش بین روسیه و اوکراین، مردم ایتالیا بر سر تحریم‌ها علیه روسیه و تامین تسلیحات به اوکراین دچار اختلاف شده‌اند. ایتالیا از لحاظ تاریخی روابط نزدیکی با روسیه دارد ضمن اینکه ایتالیا دارای صلح طلبی ریشه داری است. از این رو در ایتالیا اعتراض قابل توجهی صورت نگرفته است. اکنون تنها 43 درصد از مردم با تحریم‌ها علیه روسیه موافق هستند، در حالی که 37 درصد مخالف می باشند. نگرانی در مورد افزایش هزینه های انرژی یکی از عوامل موثر در این رویکرد به شمار می آید. البته تاکنون دولت موفق شده از مصرف‌کنندگان در برابر افزایش شدید قیمت‌ها محافظت کند، اما بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک یا پرمصرف انرژی در حال تعطیلی هستند و یا مجبور شدند حداقل به طور موقت تولید را پس از تعطیلات تابستان متوقف کنند. 

• اتریش

در این کشور قیمت‌های برق، گاز و آب همگی در حال افزایش هستند، اگرچه در این مرحله مشخص نیست که آیا این به معنای افزایش متوسط یا سه برابر شدن قیمت است. در حالی که تورم حدود10درصد تخمین زده می شود احزاب حاکم همبستگی با اوکراین و اتحاد با تصمیمات اتحادیه اروپا را در پیش گرفتند. اما صداهای مخالف در حال افزایش است.اما دولت پای تحریم ها ایستاده است از سوی دیگر 26 درصد موافق لغو همه تحریم ها، 12 درصد خواهان کاهش تحریم ها ؛39 درصد خواهان باقی ماندن تحریم های فعلی و 20 درصد نیز موافق تشدید تحریم ها هستند.

• هلند

در هلند، با افزایش قیمت انرژی، نرخ تورم به 12 درصد رسید. بر اساس شاخص قیمت انرژی خانگی، در ماه اوت هزینه برق در آمستردام 22 درصد افزایش یافت. با این وجود، حمایت از اوکراین همچنان بالاست. بر اساس نظرسنجی IPSOS در اواخر ماه اوت، از هر پنج هلندی دو نفر موافق تحریم گاز روسیه هستند،- حتی اگر این امر منجر به افزایش بیشتر قیمت ها شود- و یک پنجم مخالف هستند. برای مبارزه با افزایش قیمت انرژی، دولت بسته حمایتی1300 یورویی برای خانوارهای کم درآمد در نظر گرفته است و مالیات بر ارزش افزوده انرژی از 21 درصد به 9 درصد کاهش یافت.

• سوئیس

این کشور علیرغم افزایش قیمت انرژی تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه را پذیرفت، اما اجازه ارسال سلاح‌های تولید سوئیس به اوکراین یا هواپیماهای ناتو برای پرواز بر فراز حریم هوایی این کشور را نداد. در پایان ماه اوت، تامین کنندگان انرژی اعلام کردند که قیمت برق در سال 2023 حدود 30 درصد افزایش می یابد و ممکن است در مناطق خاصی حتی گران تر شود. عرضه گاز سوئیس نیز ممکن است در زمستان کم شود، زیرا این کشور کاملاً به واردات از کشورهای همسایه وابسته است. در سوئیس تاکنون هیچ اعتراض قابل توجهی صورت نگرفته است و انتظار هم نمی رود انجام شود(5).

بدین ترتیب در کشورهای مختلف اروپایی نیز اعتراضات اقتصادی تداوم داشته است از جمله در رومانی، معترضان برای ابراز ناراحتی از افزایش هزینه های زندگی، بوق زدند و بر طبل کوبیدند؛ در بروکسل بلژیک افزایش قیمت مواد غذایی، افزایش قبوض انرژی و ناامیدی از سیاستمداران و کارفرمایان، هزاران نفر را به خیابان ها کشاند؛ نرخ تورم 16.1 درصدی لهستانی ها را تحت فشار قرار دهد. علیرغم اینکه دولت کمک هزینه ای را در نظر گرفته اما شهروندان کماکان نگران هستند اما اعتراضات گسترده ای علیه رویکرد دولت صورت نگرفته است. به هر حال عموم مردم و احزاب اصلی مخالف، طرفدار تحریم های شدید علیه روسیه و حمایت از اوکراین هستند(6). 

خیابان های پراگ جمهوری چک نیز شاهد حضور 70000 نفر در اعتراض به هزینه های بالای انرژی و خواهان پایان تحریم ها علیه روسیه بودند. در میان جمعیت، صداهای ضد ناتو زیادی شنیده شد و مقامات دولتی معترضین را به طرفداری از روسیه متهم کردند. تورم در این کشور17.2٪  حتی بالاتر از لهستان بوده است. دولت سوئد نیز اعلام کرد که 23 میلیارد دلار نقدینگی برای کمک به شرکت‌های انرژی در خرید عرضه ارائه خواهد کرد(7)؛ دولت مجارستان به دلیل جنگ در اوکراین و بحران انسانی ناشی از آن، وضعیت اضطراری جدیدی را وضع کرد(8)؛ در مجارستان هزاران معلمان و دانش آموزان خواهان افزایش دستمزد معلمان و مهار تورم فزاینده ای شدند که درآمد را کاهش می دهد. افزایش شدید قیمت های انرژی عامل اصلی اعتراضات بوده است؛ در مولداوی نیز همزمان با تشدید بحران اقتصادی و قیمت بالای انرژی تظاهرات علیه دولت تداوم پیدا کرده است(9).

از سوی دیگر با افزایش نگرانی‌ها در مورد ناامنی انرژی، آلمان، ایتالیا، اتریش و هلند اعلام کرده‌اند که به نیروگاه‌های تعطیل شده با سوخت زغال‌سنگ اجازه می‌دهند دوباره بازگشایی شوند یا فعالیت‌های خود را طولانی تر کنند. اما طرفداران سبز استدلال می کنند که تکیه بر سوخت های فسیلی برای روشن نگه داشتن برق حتی در کوتاه مدت بحران قیمت انرژی را بدتر می کند و باعث افزایش گازهای گلخانه ای می شود(10). به هر حال کشورهای اروپایی برای جلوگیری از افزایش اعتراضات و تورم، سه سیاست از جمله کاهش مالیات بر ارزش افزوده، سقف قیمت در قبوض انرژی، و اقدامات جدید برای ارزان تر یا رایگان کردن حمل و نقل عمومی را در دستور کار قرار دادند(11).

چشم انداز

شکی نیست روسیه با بحران انرژی و تورم فزاینده ناشی از آن توانست تاثیرات موثری در بی ثباتی سیاسی-اقتصادی اروپا به وجود آورد. اعتراضات اقتصادی با افزایش نگرانی‌های رو به رشد در میان رهبران اروپایی بر این نکته تاکید می‌کند که سراسر اروپا بخصوص اروپای شرقی آمادگی ظهور نهادهای مخالف با معیارهای قابل قبول برای صلح و ثبات را دارد. این شرایط تا زمانی که احزاب سیاسی اروپایی اقدامات ساختاری را برای ائتلاف اقتصادی-تجاری و ژئواکونومیکی در مناطق تحت نفوذ خود نهادینه نکنند می تواند نگرانی های امنیتی از تبعات استراتژی انرژی روسیه را افزایش دهد در غیر این صورت کشمکش دائمی با روسیه تنها یک مصلحت برای سیاست های انتخاباتی آنان در نظر گرفته می شود. از این رو انتظار می رود شراکت تاکتیکی اروپا و ایالات متحده امریکا در مواجه با سیاست های روسیه به تشدید فعالیت جریانهای راست افراطی در اروپا منتهی شود.

واژگان کلیدی: اروپا, روسیه, انرژی, اعتراضات, اوکراین, اقتصاد, مریم وریج کاظمی

1-https://carnegieendowment.org/2022/12/08/economic-anger-dominated-global-protests-in-2022-pub-88587

2-https://www.globaltimes.cn/page/202210/1276862.shtml

3-https://apnews.com/article/russia-ukraine-inflation-british-politics-government-and-economy-fb9ddb3506fc645d7bc331ce956e4b19

4-https://www.japantimes.co.jp/news/2022/08/26/world/europe-energy-poverty-protest

5-https://worldcrunch.com/business-finance/energy-price-protests-in-europe

6-https://www.euronews.com/my-europe/2022/09/21/thousands-protest-in-brussels-against-cost-of-living-crisis

7-https://www.nytimes.com/2022/09/04/world/europe/europe-economy-ukraine-war.html

8- https://monitor.civicus.org/updates/2022/11/11/economic-crisis-teachers-conditions-spark-mass-protests-fidesz-government-continues-its-battle-eu-funds

9- https://www.reuters.com/world/europe/hungarys-orban-pledges-preserve-economic-stability-crisis-looms-2022-10-23/

10-https://www.context.news/climate-justice/heat-or-eat-winter-protests-loom-as-energy-poverty-sweeps-europe

11-https://www.euractiv.com/section/politics/news/cost-of-living-crisis-set-to-prompt-social-unrest-across-europe-poll-finds/