کارشناس ارشد مسائل ترکیه
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
روابط ايران و تركيه در سالهاي اخير با فراز و نشيب هايي روبرو بوده است، اما در ماه هاي گذشته اين روابط وارد ابعاد نويني شده است. گفتگو ي زير به بررسي روابط اخیر دو كشور از تحریم‌های واشنگتن تا همكاري هاي منطقه اي پرداخته است.
واژگان كليدي: ایران، ترکیه، روابط، تحریم، واشنگتن، تهران
مركز بين المللي مطالعات صلح:بررسی وضعیت کنونی رابطه ایران و ترکیه در چه جایگاهی قرار دارد و چه چشم اندازی به روابط دو کشور حاکم است؟
ایران و ترکیه تا قبل از ۲۰۰۲ نسبت به هم راهبردی پشت به هم داشته‌اند از ۲۰۰۲ و تا زمان کودتای ۲۰۱۶ ترکیه رابطه دوکشور سینوسی بوده است ولی اکنون تهران و آنکارا طلایی‌ترین دوران روابط خود در تاریخ را سپری می‌کنند، حمایت ایران از اردوغان در زمان کودتا، حجم روابط اقتصادی دو کشور، دیپلماسی ورزشی، اقتصاد نرم رسانه‌ای، پروژه‌های مشترک توریستی و فرهنگی و فعالیت مؤسسات فرهنگی و اجتماعی دو کشور در خاک همدیگر، بحران‌های موجود در سوریه، عراق، فلسطین، مصر، یمن، رفراندوم اقلیم کردستان عراق نقطه عطفی در تاریخ روابط دو کشور محسوب می‌شود که باعث شد سطح روابط از سطح بیشتر اقتصادی و دیپلماتیک به سطح همکاری‌های نظامی کم سابقه نیز افزایش یابد، رفتارهای گریز از مرکز کردی در عراق و سوریه و مشکلات موجود در افریقا، تهران و آنکارا را به بالاترین سطح مناسبات دیپلماتیک، نظامی، سیاسی و اقتصادی رسانده است، نحوا بازسازی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی پسابحران سوریه و عراق مهمترین دلیل برای همکاری همه جانبه ایران و ترکیه است، چرا که هر دو کشور معتقد هستند ابزارهای جدید اقتصادی امنیتی و هویت سیاسی غیر شکننده برای بازسازی سوریه و عراق نیازمند است.
مركز بين المللي مطالعات صلح:ایران و ترکیه با چه چالش‌هایی در روابط خود روبرو هستند؟
ایران با مسئله عمده‌ای در عرصه سیاست خارجی چون پرونده هسته‌ای، تحریم‌های یک‌جانبه امریکا و برخی مشکلات با جهان عرب روبروست و ترکیه باوجود تلاش بی‌وقفه برای عضویت در اتحادیه اروپا با موضوع عدم فرزندخواندگی در این اتحادیه روبروست، موضوعی که بی‌اعتمادی ترکیه به اروپا را فراهم ساخت و در قانون اساسی جدید خود پس از انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی حتی وزارت امور اتحادیه اروپایی را دولت اردوغان منحل اعلام کرد. به نظر نگارنده بعد از سفر تاریخی سرلشگرمحمد باقری به آنکارا و همچنین سفر ژنرال خلوصی اکار رئیس سابق ستاد مشترک ارتش ترکیه (که در کودتای ۱۶ ژوئیه 2016 توسط کودتاچیان گروگان گرفته شده بود) و وزیر دفاع ملی ترکیه به تهران یک ملاقات بی‌سابقه به خاطر عضویت آنکارا در ناتو و ماهیت و نقش ترکیه در ناتو بود، زیرا که مذاکرات رسمی ژنرال آکار با سرلشگر باقری اولین دیدار رسمی یک مقام عالی‌رتبه نظامی ترکیه از زمان عضویت آن‌ها در ناتو با کشوری خارج از مجموعه ناتو بود. با این مذاکرات در سطح مقامات عالی‌رتبه نظامی پس سطح روابط فعلی دو کشور از سطح مناسبات دیپلماتیک، اقتصادی، فرهنگی و …به سطح دیپلماسی نظامی، اتحاد استراتژیک و همکاری‌های راهبردی نزدیک شده است، در کل رابطه ایران و ترکیه با همه سوظن‌ها در پرتو زمان از سطح مسئله همکاری‌های تاریخی به مسئله همکاری‌های اقتصادی و درنهایت به مسئله همکاری‌های نظامی تبدیل‌شده است، یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌ها در روابط ایران و ترکیه، عدم حضور مشترک در سازمان‌ها و پیمان‌های منطقه‌ای مشترک به‌استثنای اکو بود، ولی اکنون برگزاری نشست‌هایی مانند سوچی، آستانه، استانبول، تهران، نشست سه جانبه ترکیه، ایران و جمهوری آذربایجان باعث شده است دو کشور به نحوه نشست‌های چندجانبه، ائتلاف‌ها، راهبردها و سازوکارهای منطقه‌ای برای فهم بیشتر تحولات و رفع سوظن‌ها در محیط خاورمیانه به تعامل متقابل روی آورند
مركز بين المللي مطالعات صلح:ترکیه چه استراتژی در قبال تحریم‌های امریکا در قبال ایران اتخاذ خواهد کرد و چرا ترکیه از نظر شما مخالف تحریم‌های امریکا در قبال ایران است؟
به نظرم مشکلات اخیر ایران و ترکیه با امریکا، راهبرد منافع استراتژیک اقتصادی آنکارا-تهران را تقویت می‌نماید نماید. از طرفی به دنبال تشکیل شورای همکاری استراتژیک در روابط دو کشور در سال ۲۰۱۳، اخیراً مرکز تجارت جهانی ترکیه از سوی وزیر اقتصاد ترکیه در تهران به منظور تحقق برنامه‌های تأمین کالاهای ضروری، تجارت، صنایع وامور زیربنایی گشایش یافت، وزیر اقتصاد ترکیه در این خصوص گفت 120 کالای جدید در لیست تجارت ترجیحی اضافه شده است و دیگر دو کشور دنبال این نیستند روابط اقتصادی‌شان فقط به واردات محدود باشد، اساساً معتقدم، ترکیه کشوری محوری در فرایند حل و فصل، تحریم هاو اختلافات میان ایران و امریکا در پرونده هسته‌ای می‌باشد. و به شانزده دلیل از نظر من مخالف تحریم‌های امریکا بر علیه ایران است.۱) روابط ترکیه و امریکا بیشتر حول مناسبات امنیتی، نظامی و راهبردی است روابط دو کشور از عمق اقتصادی زیادی برخوردار نیست و این با برنامه‌های اقتصادی اردوغان تا سالر ۲۰۲۳ همخوانی ندارد.2) از نظر استراتژیست های آنکارا، امریکا بر علیه ایران کودتای اقتصادی راه اندازی کرده است، و این بر قدرت جذب توریست ایرانی از سوی ترکیه تأثیر منفی دارد و توانایی خرید گردشگران ایرانی را کاهش می‌دهد.3) افزایش هزینه استراتژی کمربند امنیتی در محیط پیرامونی ترکیه.4) با تضعیف ایران، نقش روسها در منطقه افزایش پیدا خواهد کرد.5) ایران در زمینه انرژی دومین شریک تجاری ترکیه (پس از روسیه) محسوب می‌شود.6) ترکیه سالهاست تلاش دارد با ایجاد سیاست‌های مستقل سعی دارد از وضعیت”متحد استراتژیک” امریکا خارج شود.7) بادرنظرگرفتن بازارهای ایران و وابستگی شدید به انرژی ایران، به ویژه گاز طبیعی، آنکارا برای جلوگیری از تیرگی روابط خود با ایران، اقدامی را انجام نمی‌دهد که به تهران برای حمایت از حزب کارگران کردستان بهانه دهد.8) کاهش فشار بر ترکیه در مورد توسعه توانمندی تسلیحات هسته‌ای .9) گسترش نفوذدر آسیای مرکزی و قفقاز از طریق ایران و جلوگیری از نقش افرینی عمده روسیه در عراق و سوریه،10) در زمان اوباما با تحریم فرایند بانکی نقل و انتقالات وجوه مربوط به ایران ممنوع شده بود و ترکیه برای این تحریم‌ها فرمول تجارت طلا را ابداع کرده بود، حال با تحریم شدن طلا، دلار، صنایع اتومبیل سازی، معادن و سنگهای قیمتی در زمان ترامپ، ترکیه به مشکل بزرگی برای تجارت با ایران مخصوصاً در حوزه نفت و گاز از طریق پرداخت بوسیله هالک بانک بر می‌خورد.11) منابع انرژی قبرس و اسرائیل بیش از آنکه برای آنکارا بهره‌ای داشته باشد، باید مسیر سیاسی طولانی را طی کنند بنابراین ترکیه نمی‌تواند به منابع ایران پشت کند، حال آنکه آنکارا منابع انرژی آذربایجان را به مشتریان اروپایی اختصاص می‌دهد.12) ترکیه از پیوستن ایران به کنفرانس‌های ژنو و مذاکرات بحران‌های خاورمیانه حمایت می‌کند و به ناکارامد بودن مذاکرات بدون حضور ایران تاکید دارد.13) ترکیه در مخالفت با امریکا به بند پنجم معاهده واشنگتن درباب دفاع دسته جمعی ناتو و به منشور سازمان ملل تاکید دارد.14) سند سیاست امنیت ملی ترکیه، ایران را از فهرست تهدیدهای خارجی‌اش خارج ساخته و گفتگو، همکاری و روابط مثبت برحسن همجواری با تهران را کاملاً تثبیت شده کرده است.15) ترکیه معتقد است تحریم‌ها گزینه ملایم دیپلماتیک را به خطر می‌اندازد و منجر به افزایش هزینه‌های اقتصاد نظام بین الملل می‌شود.16) ترکیه ایران هسته‌ای از منظر ترامپ را یک تهدید وجودی نمی‌داند و ایران هسته‌ای را از منظر دوست یا دشمن نمی‌بیند، بلکه ایران را همسایه‌ای می‌بیند که باید مدیریت شود، در بحران‌های خاورمیانه نیز آنکارا، تهران را تهدید و دشمن قلمداد نمی‌کند بلکه بعنوان یک رقیب منطقه‌ای به ان نگاه می‌کند. از طرفی امریکا می‌داند که بدون همراهی ایران و ترکیه قادر به حل مشکلات، منازعات، بحران‌های خاورمیانه، کشورهای مجازی، فرقه‌ها و…موجود در خاورمیانه نیست. سینان اولگن دیپلمات برجسته ترکیه در خصوص تحریم‌های امریکا می‌گوید:”دیپلماسی، با توجه به وخامت اوضاعی که با ترامپ داریم ترکیه نیازمند یک دیپلماسی بسیار هوشمندانه و حساس می‌باشد.”همانگونه که صدات ارگین هم ۸ آگوست در روزنامه حریت گفت:”اردوغان نیز برخلاف گذشته در برابر امریکا با زبان دیپلماسی سخن می‌گوید و ما در نشست با ترامپ به دنبال استفاده مجدد از این معافیت‌ها هستیم، ایران شریک ماست و به تعهدات خود در خصوص برجام پایبند بوده است که به نظر می‌رسد دلایل ما کافیست .
