کارشناس افغانستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
رئیس جمهوری ترکیه در سفری به افغانستان وارد کابل شد .ترکیه یکی از حامیان مهم افغانستان در مبارزه با تروریسم و بازسازی ویرانی‌های سه دهه جنگ در این کشور شمرده میشود. این کشور ۳۹۳ سرباز در افغانستان دارد، همچنین از سالها پیش به این سو ترکیه در تلاش بهبود روابط بین افغانستان و پاکستان بوده و تا حال چند دور مذاکرات سه جانبه بین رهبران سه کشور در آنکارا برگزار شده است. در همین راستا گفتگویی با پیر محمد ملازهی داشته ایم:
واژگان کلیدی: اردوغان، افغانستان، ترکیه، احمد زی، روابط ترکیه و افغانستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح: رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در دیدارش با اشرف غنی احمدزی رئیس جمهوری افغانستان، موافقتنامه همکاری طولانی مدت امضا کرد.آقای احمدزی بعد از امضا این موافقتنامه به خبرنگاران گفت که مناسبات افغانستان و ترکیه حسنه است و همکاری و کمک این کشور با افغانستان در سالهای گذشته نیز قابل توجه بوده‌است.مهمترین اهداف اردوغان از سفر به افغانستان چیست؟
ترکیه ظاهرا طرح های عمرانی زیادی را در افغانستان اجرا کرده و میکند. این طرح ها در بخش دولتی و خصوصی در حوزه هایی چون جاده سازی و کارهای هتل سازی و.. مد نظراست. بخش خصوصی ترکیه و بخش دولتی ترکیه در افغانستان فعال است و اهداف خاص سیاسی و اقتصادی مد نظراست. در این حال چیزی که ترکیه را در موقعیت نسبتا مناسبی قرار داده است آن است که بقیه کشورهای که در افغانستان حضور دارند از آن امکانات و ظرفیت هایی که افغانستان نتوانسته اند بهره برداری کنند اما به نظر میرسد ترک ها به خوبی توانسته اند در این زمینه فعال باشند و بهره برداری مناسبی از شرایط افغانستان داشته باشند. گذشته از این ترکیه عضو ناتو است و ناتو در افغانستان حضور داشته و دارد. بخشی از نیروهای ترکیه در دفاع از دولت مرکزی حضور داشته اند. گذشته از این نیز باید توجه داشت که ترک ها نوعی ناسیونالیسم ترک و یا پان ترکسیم را که از قبل در ترکیه به عنوان ایدئولوژی مطرح است در ممالکی ترک زبان مانند ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، آذربایجان و… مد نظر دارند. آنها به ترکهای افغانستان بویژه ازبک ها (که تقریبا در میان ترک تبارها ی افغانستان از نظر موقعیت و جمعیتی از موقعیت برتر برخودار هستند) توجه میکند. چنانچه عبدالرشید دوستم در افغانستان وقتی به مشکل می خورد به ترکیه می رفت و حتی در آنجا توانست فعال گردد و نیروهای خود را در داخل افغانستان سازماندهی کنند و اکنون نیز به عنوان معاون احمد زی در سطح سیاسی مطرح شده است .در هر حال فضا اکنون برای ترکها آماده است تا در بخش هایی که فرصت های مناسبی برای آینده است سرمایه گذاری کنند. یعنی ترکها به نوعی برنامه ریزی میکنند و در کارهایی حضور دارند که در آینده سود ده است. گذشته از این ترک ها به بازار افغانستان هم توجه میکنند. با توجه به اینکه ترکیه در حال تبدیل به کشوری صنعتی است و طبیعتا به دنبال بازار است و افغانستان هم به عنوان بازاری برای این کشور است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: رجب طیب اردوغان، رییس جمهور جدید ترکیه در حالی به کابل سفر می کند که در ۵۶ سال گذشته نخستن رییس جمهور ترک است که به افغانستان سفر می کند. اهمیت این سفر چیست؟
اهمیت این سفر را باید به انتظارات ترکها از افغانستان و همچنین انتظارات افغانستان از ترکیه مرتبط دانست. حقیقت این است که اردوغان تفکری نوعثمانی گری در ترکیه دارد. ترک ها معتقد هستند که الگویی جدیدی از قدرت اسلامی را مطرح می کنند که این امر از ظرفیتی برخوردار است که دمکراسی لیبرال غربی را با ارزشهای غربی تطبیق دهد و نوعی دمکراسی را ایجاد کند که با ارزشهای اسلامی هماهنگ باشد و راه را برای توسعه کشورهای اسلامی همراه کند. در واقع این ادعای ترکها هر چند چالش برانگیز است اما تجربه ای برای توسعه اقتصادی ترکیه و حزب عدالت و توسعه به دست داده و تا حدی موفق بوده است. یعنی تا حدی اقتصاد ترکیه را سر و سامان داده است و ترک ها اندک اندک در حال تبدیل به کشوری هستند که حداقل صنایع و کوچک را جذب و امکانات سرمایه گذاری را ایجاد میکنند. در این حال به نظر میرسد افغانستان هم به دنبال این رویکرد است و تیمی که در افغانستان حاکم است به دنبال ایجاد الگویی حکومتی همخوان با دمکراسی غربی و ارزش های اسامی است. در این بین نوعی هماهنگی در اهداف بین تیم حاکم افغانستان و ترکیه وجود دارد. اما باید توجه داشت که افغانستان داری شرایط متفاوتی از ترکیه است و افغانستان با طالبان درگیر است . این گروه رادیکال از نظر فکری جناح رادیکال دیوبندی شبه قاره هند با جریانات جهادی و وهابی پیوند خورده است. بنابراین الگویی که دولت کنونی افغانستان از کانال ترکیه می خواهد خیلی همخوان با کشور نیست. ترکیه ادعا دارد و معتقد است بقیه الگوهای قدرت در دنیا اسلام نتوانسته اند دنیای اسلام را با جهان مدرن تطبیق دهند. از نگاه آنان کشورهای اسلامی نتوانسته اند مدرنیته را هضم کنند و این موجب عقب ماندگی در بسیاری از زمینه ها شده است . ترکها معتقدند که فرمولی را کشف کرده ایم که این فرمول ارزشهای اسلامی را محترم می دارد و با دنیای مدرن هم میتواند سازگار باشد. از جمله دمکراسی یک نوع سازوکار است. در این بین باید توجه داشت که تا چه اندازه ترکیه و افغانستان میتوانند دیدگاه مشترک داشته باشند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: ترکیه در بخش تعلیم و آموزش نظامی و غیرنظامی از سالهای گذشته به افغانستان کمک کرده است. مدارس افغان – ترک در افغانستان، سالانه زمینه کسب آموزش را برای صدها دانش‌آموز زیرنظر اساتید ترک فراهم کرده است. ترکیه، در کنار در زمینه آموزش افغانستان، سالانه ده‌ها محصل برای کسب دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری به دانشگاه‌های ترکیه دعوت کرده است. این امر تا چه حدی نفوذ ترکیه را در افغانستان بالا برده است؟
واقعیت آن است که فضای فرهنگی افغانستان بعد از طالبان فضای فرهنگی بسیار مساعد برای کشورهای که برای نفوذ خود در افغانستان بلند مدت فکر میکنند.البته این فضا برای ایران با توجه به اشتراکات تاریخ فرهنگی و زبانی و مذهبی برای ایران مساعد تر بود و دو کشور ایران و افغانستان قبلا یک کشور بودند. ولی ظاهرا ترکها در این زمینه از ایران موفق تر عمل کرده اند و با وجود مساعد بودن فضا برای ایران (در حالی که افغانستان دارای اقلیت کوچک ترک زبان است ولی زبان فارسی زبان دوم افغانستان است و همه افغان ها این زبان را درک کرده و به آن شعر می نویسند و کتاب می نویسند) اما ترک ها می خواهند این تجربه را در افغانستان هم بنیان نهند. یعنی مدارسی در حال ایجاد شدن است که هم با دیدگاه ها اسلامی همخوانی دارد و هم دکتر و مهندس و.. تربیت میکند. در این راستا ترکها سرمایه گذاری در افغانستان را بلند مدت می بیندد و احتمالا هم نتیجه می گیرند. این مدارس مورد حمایت است و تحصیل کردگان بورس داده میشود و آنان نقش مهمی در آینده می توانند بازی کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آقای اردوغان تاکید کرد که نتایج نشست ترکیه، پاکستان و افغانستان با گذشت زمان مشخص خواهد شد. او افزود که ترکیه تلاش دارد تا اداره سرمایه گذاری این کشور فعالیت خود را در افغانستان آغاز کند و علاوه بر آن برای محصولات زراعتی افغانستان در ترکیه بازاریابی شود. در این حال آینده نقش ترکیه درافغانستان به چه عواملی بستگی دارد؟
به نظر میرسد مناسبات سه جانبه ای مد نظر ترک ها است در پاسخ به طرح کشورهای فارسی زبان و همکاری ایران، افغانستان و تاجیکستان مطرح شد. چنانچه تلویزیون مشترک مد نظر بود. ترکها در پاسخ به این امر مساله همکاری ترکیه افغانستان و پاکستان را مطرح کردند. اما این امر از برخی جهات زمینه های کمتری دارد تا طرحی که افغانستان و تاجیکستان دارد. در واقع سه کشور ایران، تاجیکستان و افغانستان در یک حوزه تمدنی قرار دارند در حالی که ترکها و پاکستانی ها دارای مسائل جداگانه ای هستند . به علاوه نظام در پاکستان در مجموع نظامی است که با افغانستان اختلاف نظر دارد و مشکلات جدید برسر خط مرزی دیورند دارد. این امر تردیدها را در افغانستان درمورد پاکستان زیاد کرده و بعید است ترکها میانجی گردند و طرحی را به پیش برند که در پاسخ به طرح کشورهای فارسی زبان باشد و هم بتواند توجه افغانستان و پاکستان را جذب کند و تنش ها را کاهش دهد. تحلیل نهایی ترکها این است که نوعی پیوند بین افغانستان و پاکستان با کشورهای عربی با ترکیه ایجاد کنند و بیشتر رهبری در ذهن در دنیا اسلام هم هست اما امکانات این امر را ندارند.
