خروج دشوار طرفین از باتلاق
علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد مطالعات اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح
پرداختن به بحران اوکراین و حمایت تمام عیار از این کشور در تقابل با روسیه هم چنان اولویت اساسی اتحادیه اروپا در کنار پیگیری راهبرد استقلال و خودمختاری دفاعی و امنیتی می باشد و سلسله اقدامات رهبران قاره سبز حکایت اهتمام و اراده تمام عیار در نزاع محور یورآتلانتیکی با مسکو می باشد؛ همزمان در عین اقدامات متنوع و متکثر برای پایان بخشیدن به این نزاع فرسایشی و هزینه مند در هر دو بعد انسانی و مادی؛ حملات هوایی؛ موشکی و پهپادی طرفین سیر صعودی طی می نماید.
رهبران اروپایی در روزهای اخیر تصمیمات جدیدی در وضع تحریم های جدید و حذف محدویت طولی حملات موشکی اوکراین به عمق خاک روسیه اتخاذ نموند در همین راستا در تاریخ ۲۶ مه، فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، اعلام کرد که آلمان، ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه تمام محدودیت‌های مربوط به تحویل سلاح به اوکراین را لغو کرده‌اند که در واکنش به این تصمیم دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، گفت که تصمیم احتمالی کشورهای اروپایی برای لغو محدودیت‌های مربوط به طیف سلاح‌های عرضه شده به اوکراین با تمایل مسکو برای دستیابی به یک توافق سیاسی در تضاد است و این تصمیمات احتمالی، اگر واقعاً گرفته شده باشند، کاملاً مغایر با آرمان‌های ما برای دستیابی به یک توافق سیاسی هستند.
همزمان وزارت دفاع هلند از تحویل آخرین سری از ۲۴ فروند جنگنده اف-۱۶ وعده داده شده به اوکراین خبر داد. روزنامه اوکراینی پراودا نوشت آخرین جنگنده‌های اف-16 هلندی که به مقصد اوکراین در نظر گرفته شده بودند، روز دوشنبه پایگاه هوایی ولکل در جنوب این کشور را به مقصد بلژیک ترک کردند تا در آنجا برای تحویل آماده شوند. روبن برکلمانس، وزیر دفاع هلند، که در مراسم عزیمت هواپیمای اف-۱۶ حضور داشت؛ گفت جنگنده‌های اف-۱۶ به دلیل حملات هوایی روزانه روسیه برای اوکراین از اهمیت حیاتی برخوردارند. آنها به ما اجازه می‌دهند تا تجاوز روسیه را از خود دور نگه داریم. همچنین وزارت دفاع هلند تأکید می‌کند که انتقال جنگنده‌های اف-۱۶ به معنای پایان مشارکت این کشور در ائتلاف جت‌های جنگنده نیست، ائتلافی که به همراه دانمارک و ایالات متحده رهبری آن را بر عهده دارد. در عین حال این کشوردر حفظ آمادگی رزمی جت‌های جنگنده مشارکت می‌کند و آموزش خلبانی را در مرکز آموزش اروپایی F-16 (EFTC) در رومانی سازماندهی می‌کند.
هفته گذشته، رهبران گروه چهارجانبه اروپایی (بریتانیا، فرانسه، آلمان، لهستان) به کیف سفر کردند و از آنجا به روسیه اولتیماتوم دادند که از دوشنبه، ۱۲ مه، جنگ در زمین، دریا و هوا را متوقف کند، در غیر این صورت بسته‌های تحریمی جدید و بسیار شدیدتری را تصویب خواهند کرد و می توان گفت این اولین اقدام سیاست خارجی صدراعظم جدید، فریدریش مرتس بود. وی این اقدام را مهم‌ترین ابتکار دیپلماتیک در ماه‌های اخیر و شاید در سال‌های اخیر توصیف کرده و افزود که آلمان می‌خواهد مسئولیت رهبری اروپا را بر عهده بگیرد. البته پوتین حتی به رهبران اروپایی پاسخی نداد. روز بعد، وی به طور غیرمنتظره‌ای پیشنهاد از سرگیری مذاکرات مستقیم بین روسیه و اوکراین در استانبول در ۱۵ مه را مطرح کرد. در این زمینه کرملین یک هیئت نمایندگی به رهبری رئیس اتحادیه نویسندگان، مدینسکی، مورخ جنجالی که نقش مهمی در ترویج نظریه وحدت مردم اوکراین و روسیه ایفا کرد، به استانبول فرستاد و باید گفت که انتصاب مدینسکی به عنوان سرپرست هیئت روسی در مذاکرات، به مفهوم تلاش برای از سرگیری و ادامه مذاکرات مارس 2022 در هفته‌های اول جنگ می باشد البته از دیدگاه اروپایی ها سندی که روسیه به عنوان توافق استانبول ارائه کرده حداقل بحث‌برانگیز است چرا که اوکراینی‌ها ادعا می‌کنند که در سال ۲۰۲۲ هیچ سندی را امضا نکرده و مفادی که پوتین به آنها استناد می‌کند، شرایطی برای تسلیم اوکراین در مارس ۲۰۲۲، زمانی که نیروهای روسی در دروازه‌های پایتخت بودند که توسط کی‌یف رد شده بود. البته در مذاکرات استانبول پس از یک ساعت و چهل دقیقه بحث، تنها توافق حاصل شده، تبادل متقابل ۱۰۰۰ زندانی بود.
واقعیت این است که پس از رد طرح صلح ۲۲ ماده‌ای روسیه که با مخالفت فرستاده ترامپ، استیو ویتکاف مواجه شد دیگر کرملین علاقه ای به استقبال از وی نشان نداده و به نظر می‌رسید تنها راه خروج از این بن‌بست، یک تماس تلفنی جدید بین ترامپ و پوتین بود؛ تماسی که روز دوشنبه، 19 اردیبهشت ماه، برگزار شد و دو ساعت به طول انجامید. به گفته آقای پوتین، گفتگو با ترامپ به هیچ وجه موضع روسیه را تغییر نداده است، بنابراین، آتش‌بس حتی برای ۳۰ روز تنها پس از پذیرش شرایط خاص امکان‌پذیر است لذا دیپلماسی ترامپ، نه تنها نتیجه‌ای نداشته، بلکه ایالات متحده را در موقعیتی متزلزل، به‌ویژه در قبال متحدان سنتی، قرار داده است و در نتیجه در روزهای اخیر شاهد تغییر موضع ترامپ نسبت به مواضع روسیه و تهدید خطرناک فروپاشی این کشور و حتی حملات لفظی غیر متعارف به رئیس کاخ کرملین هستیم امری که می تواند تا حدودی از اختلافات دو سوی آتلانتیک در منازعه قرن با روسیه کاسته و موجب تقویت روحیه زلنسکی در تداوم جنگ می باشد.
در مجموع باید اذعان نمود که کمتر کسی پیش بینی می نمود که جنگ در اوکراین به تقابل فرسایشی محور ناتو و روسیه با صدها میلیارد دلار خسارت و صدها هزار تلفات انسانی تبدیل شده که خروج از آن بمراتب سخت و طاقت فرساتر از ادامه آن می باشد. شاید تمرکز طرفین درگیری بر خواسته های حداکثری دسترسی به راه حل ممکن را دشوار نموده است. به هر حال از طرفی تداوم حمایت اروپا از اوکراین یک هدف مهم یعنی عدم خروج موفق روسیه از این جنگ و به زعم شان پیشگیری از تکرار چنین رویدادهایی برای دیگر کشورهای قاره سبز دنبال می نماید و از سوی دیگر کرملین هدف مهم محو همیشگی سایه فرایند توسعه ناتو به شرق و تامین امنیت پایدار و دائمی در دستور کار دارد و کلام آخر این که بهترین رویکرد برای کشورهای خارج از این کارزار حفظ بیطرفی فعال و بنوعی بهره گیری از امتیازات چند وجهی در کنار پرهیز از ایجاد هزینه جانبداری غیر محاسبه شده می باشد.
