حسن هاني زاده
عربستان و قطر به عنوان دو كشور عضو شوراي همكاري خليج فارس، عضو اتحاديه عرب و سازمان همكاريي اسلامي در طول چهار دهه گذشته به دليل وجود رقابت هاي طولاني بين دو كشور همواره داراي رقابت هاي تگناتنگي بوده و گاهي روابط بين آنها به حدي قطع روابط يا حتي جنگ بين دو كشور كشيده شده است. درگيري مرزي بين عربستان و قطر و همچنين وجود برخي مشكلات و اختلاف نظرهاي مرزي هم موجب شده روابط دو كشور برخلاف روابط ساير كشورهاي حوزه همكاري خليج فارس روابطي قابل قبول نباشد و دو كشور همديگر را رقيب بدانند.
عربستان به عنوان بزرگترين كشور عضو شوراي همكاري خليج فارس همواره تلاش داشته است نقش فرماندهي مديريت جريان هاي سياسي جنوب خليج فارس را بر عهده داشته باشد ولي بلند پروازي هاي قطر و اينكه قطر خود را ثروتمند ترين كشور حوزه خليج فارس ميداند و تلاش براي كاهش نقش عربستان در منطقه موجب چالش بوده است. در جريان حوادث سوريه (از 15 مارس 2011 ) عربستان و قطر به گونه تاكتيكي اختلافات خود را كنار گذاشتند و با شركت تركيه مثلث تخريب را بر ضد سوريه ايجاد كردند تا در يك فرايند زماني شش ماه نظام سوريه را سرنگون كند. حتي امريكايي ها فريب عربستان را خوردند و تلاش كردند تا نظام سوريه را سرنگون كنند، اما بعد مشخص شد كه بندر بن سلطان و همچنين رابرت فورد سفير امريكا در دمشق در توطئه هاي مشتركي سعي كرده اند كه دستگاه هاي امنيتي و اطلاعاتي امريكا را فريب و اعلام كنند كه سوريه در شش ماه سقوط خواهد كرد. اما اين بحران سه سال ادامه يافت لذا امريكايي ها در نگاه خود به سوريه تغيير نگرشي ايجاد كردند و اين امر موجب بروز اختلافاتي بين قطر و عربستان شد. در اين حال شيخ حمد بن خليقه آل ثاني امير سابق قطر هم نتوانست اقداماتي براي سرنگوني نظام سوريه انجام دهد و از قدرت كنار گذاشته شد و فرزند وي شيخ تميم به قدرت رسيد. در اين دوره اختلاف از آنجا شروع شد كه عربستان و قطر نتوانستند به نقطه مشتركي در آينده سوريه برسند.
دامنه اختلاف
بعد از جريان ها و تحولات در مصر اختلاف قطر و عربستان شدت بيشتري گرفت. زيرا قطر به گونه سنتي از اخوان المسلمين در مصر حمايت كرد، در حالي كه عربستان در بركناري اخوان المسلين از قدرت نقش برجسته اي داشت و تلاش كرد تا نظاميان را بر ضد اخوان المسلمين در مصر تحريك كنند. اين امر رخ داد و نظاميان مصري با كمك عربستان بر ضد اخوان كودتا كردند و اين نقطه آغاز اختلاف بيشتر قطر و عربستان بود . اخيرا اختلاف دو بازيگر در حوزه سوريه، لبنان ، مصر بيشتر و حتي ممكن است به سمت قطع رابطه سوق يابد. امري است كه مقامات قطري هم به آن اشاره كرده اند. همچنين وجود برخي شخصيت هاي مصري در قطر موجب تشديد اختلاف عربستان و قطر شده است.
اكنون اختلافات و مشكلات عربستان با قطر بعدي رسانه اي به خود گرفته است. در گذشته اين اختلافات و مشكلات بين دو كشور پنهاني بود و هر دو كشور تلاش مي كردند تا اين اختلافات به بيرون درز نكند، اما اخيرا با توجه به وضعيت مصر و اينكه قطر و رسانه هاي قطري بر ضد دولت نظامي مصر جريان سازي ميكند و اين رويكرد با سياست هاي عربستان همخواني ندارد اختلافات بين دوحه و رياض آشكار شده است. به علاوه حضور دو گردان كماندويي عربستان در بحرين براي سركوب مردم بحرين به نوعي هم تهديدي براي امنيت ملي قطر كه همسايه بحرين است تلقي ميگردد. همچنين عربستان سعودي در سركوب شيعيان حوثي يمن نقش دارد و در مقابل قطر مايل نيست عربستان نقشي در يمن داشته باشد. در بحران عراق و لبنان هم دو كشور داراي اختلاف نظرهايي هستند. با اين وجود دو كشور تمايلي براي قطع روابط داشته باشند. همچنين هر چند تندرو ها در عربستان تلاش ميكنند قطر را در حوزه شوراي همكاريي خليج فارس منزوي كنند اما تلاش مي شود اين روابط حفظ شود.
رويكرد رياض
قدرت ديپلماسي عربستان با كشورهاي مختلف چون پاكستان، ژاپن و ساير كشورهاي منطقه چون مصر بيش از قطر است. در اين حالت قطري ها تلاش مي كنند كه نقش بازدارنده اي براي عربستان در لبنان، مصر، سوريه و عراق ايفا كنند و در مقابل سياست هاي عربستان ايستادگي كنند و شرايطي را فراهم تا نقش تاثير گذار عربستان در لبنان و يمن و.. مصر و.. ساير مناطق كاهش يابد. ظرفيت هاي قطر كمتر از عربستان است، اما چون قطري ها داراي ابزارهاي رسانه اي و پترو دلار است تلاش ميكند با اين دو ابزار عربستان را منزوي كنند.
نگاه امريكا
با توجه وجود اختلاف اخير بين امريكا و عربستان قطري ها تلاش مي كنند از اين موضوع استفاده و در زمان اختلافات امريكا و عربستان آنرا تشديد كنند. يعني با توجه به وجود اختلاف بين امريكا و عربستان و اينكه بندر بن سلطان رئيس سازمان اطلاعات عربستان در واشنگتن ممنوع الخروج شده امريكايي ها از سياست هاي امنيتي عربستان در منطقه خشنود نيستند و سعي مي كنند با قطر نوعي همخواني داشته باشند و قطر را بر ضد عربستان تقويت كنند.
آينده روابط:
دو كشو قطر و عربستان از سالهاي گذشته با هم اختلاف داشته و اختلاف آن ها هم در حوزه مصر پررنگ تر شده است . قطر تلاش مي كند اسلام گرايان وابسته به اخوان را تقويت كند، اما عربستان از شكل گيري مجدد اخوان در ساختار قدرت مصر بيمناك است، دو كشور رقابت هاي خود را ادامه خواهند داد و اين امر ممكن است تا حدي به كاهش روابط منجر گرد. در اين حال برخي كشورها مانند امارات و بحرين تلاش ميكنند ميان بين دو كشور نوعي سازش ايجاد كنند، چرا كه وجود اختلاف ميان قطر و عربستان بر كشورهاي حوزه خليج فارس تاثير خواهد گذارد و نقش كشورهاي عضو شورا را كاهش خواهد داد. در اين بين با وجود اختلاف قطر و عربستان در آينده قطر ممكن است به سمت ايران متمايل گردد و تلاش كند تا ظرفيت هاي خود را به همكاري با ايران افزايش دهد و نقش عربستان را كاهش دهد. لذا به نظر ميرسد سياست هاي قطر به سمت همگرايي با جمهوري اسلامي پيش خواهد رفت، ضمن آنكه ممكن است از شوراي همكاري خليح فارس خارج گردد و آنها به اتفاق پادشاهي عمان و كويت يك مجموعه خارج از چارچوب شوراي همكاريي خليج فارس تشكيل دهند.
واژگان كليدي: اختلافات منطقه اي عربستان و قطر، چالشهاي منطقه اي عربستان و قطر، تنشهاي قطر و عربستان، روابط قطر و عربستان، اختلافات عربستان و قطر
