احزاب كردي همسو و راديكال غير همسو در ترکیه

اسداله سليماني

كارشناس مسائل تركيه

مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC

حزب کارگران کردستان يا پ ك ك:كودتاهاي سال‌هاي 1960، 1970 و 1980 میلادی كردها را نيز همانند ساير اقشار جامعه تركيه تحت تاثير قرار داد و تا سال 1983 میلادی كه سال انتقال قدرت به غير نظاميان بود اعتراض‌هایي در گوشه و كنار كشور بلند شد. ولی به دليل سركوب شديد آن‌ها و قدرت دولت مركزي چندان مهم جلوه نكردند. تا اين برهه احزاب كوچكي مثل حزب دمكرات كردستان تركيه، سازمان آزاديبخش ملي كردستان، حزب سوسياليست كردستان، حزب پيشرو كارگري كردستان و حزب اسلامي كردستان كه اكثراً داراي انديشه‌هاي چپي و ماركسيستي بودند تشكيل شده و پس از مدتي تمامي اين احزاب منحل و رهبران آن‌ها اعدام و يا تبعيد شده و يا فراري گرديدند. در سال 1976، گروه‌های چپ‌گرای متعددی در میان فعالان کرد پایه‌ریزی شد که از آن جمله می‌توان حزب کاوه، حزب دمکرات، و گروه چپ‌گرایی که مجله «رزگاری» افکار و عقاید آن‌ها را تبلیغ می‌کرد اشاره کرد. این‌ها در برخورد با مخالفین خود از سلاح نیز استفاده ‌کردند. اما برجسته‌ترین و مؤثرترین سازمان چپ‌گرای کردی در دهه 1970، که در اوج فعالیت های چپی در ترکیه ظهور کرد، حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) بود. حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک^[1]) پرسابقه‌ترین، با نفوذترین، موفق‌ترین، خشن‌ترین و افراطی‌‌ترین جریان کردی ترکیه است. این حزب بر اساس ایدئولوژی مارکسیسم ـ لنینیسم و با هدایت و حمایت سرویس اطلاعاتی شوروی^[2] سابق (کا.گ.ب) در سال 1974 میلادی پایه گذاری و تاسیس گردیده است. این گروه در سال 1975 میلادی به طور مخفی با تبلیغات سیاسی مردم را علیهدولت ترکیه تحریک می‌کردند. آنها در 27 نوامبر1978 میلادی در روستای فیس کنگره‌ای تشکیل و حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) را رسماًبنیانگذاری کردند.

حزب سوسیالیت کردستان: این حزب یکی دیگر از احزاب رادیکال کردستان ترکیه است که در کردستان عراق هم فعالیت دارد و فعالیتش در ترکیه بصورت غیر قانونی انجام می­پذیرد. رهبر این حزب کمال بورکای است. از دید این گروه بحران کردها در ترکیه بدلیل عدم پذیرش مشکل کردها از سوی دولت ترکیه است. این حزب مدتی با پ.ک.ک ائتلاف نمود ولی بعدا جدا شد و تاکید کرد که اقدامات پ.ک.ک علیه منافع کردها می‌باشد. این حزب از برقراری نظام فدرالی در ترکیه بر اساس اصل مساوات و عدالت حمایت و معتقدند نظام فدارالیسم باعث می‌شود اکراد به حقوق خود برسند و صلح و آرامش به ترکیه برگردد.

جنبش شمال کردستان: این جنبش با هدف ایجاد یک حکومت فدرال در کردستان ترکیه در سال ۲۰۰۴ میلادی در آلمان اعلام موجودیت کرد. موسس و رهبر این جریان احمد زکی اوکچو یکی از فعالان کرد تحت تعقیب است. این جنبش در حال حاضر در کردستان ترکیه بسیار شناخته شده نیست و در پی عضو گیری می باشد. اعتقاد این حزب این است که مساله پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا باید با مساله کردها پیوند داد تا بتوان امتیازاتی چون فدرال شدن را از ترکیه گرفت. به اعتقاد این جنبش در یک دهه گذشته ترکیه تنها علیه آرمان‌های کردها قدم برداشته و کردها را تحت فشار قرار داده است. ترکیه از آلمان خواسته است تا از فعالیت این جنبش در این کشور جلوگیری نماید.

حزب آزادی بخش انقلابی: این حزب رادیکال دارای گرایش چپ است و هدفش تجزیه ترکیه و استقلال کردها می‌باشد. این حزب فعالیت‌های مسلحانه علیه حکومت ترکیه دارد و اداره اطلاعات و امنیت ترکیه اعلام کرده که این حزب در پی ترور مقامات عالیرتبه نظامی می‌باشد. این حزب با پ.ک.ک همکاری دارد و تعدادی از نیروهای این حزب توسط پ.ک.ک آموزش نظامی دیده‌اند.

جریان‌های کردی در ترکیه همسو با دولت حزب عدالت و توسعه

قبل از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه جریان‌های رسمی و قانونی کرد در ترکیه بسیار کم بودند. در قوانین و مکاتبات اداری نیز نامی از اکراد به چشم نمی‌خورد. ولی در نهایت سیاست کرد ستیزی در این کشور شکست خورد. و ترکیه مجبور است واقعیت کردها را به رسمیت بشناسد. به همین دلیل امروز حل مسئله اکراد، از معضلات اصلی امنیت ملی ترکیه است که ریشة آن، به همان سیاست هویت‌زدایی قومی و انکار اکراد باز می‌گردد.

اکراد ترکیه بعد از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه توانستند در سایه فضای نسبتاً باز سیاسی و فرهنگی ایجاد شده وضعیت بهتری پیدا کنند. این مسئله دورنمایی از امید را در روند حل مناقشه کرد، ترک در اذهان مردم و تحلیل‌گران این کشور ایجاد کرد. در انتخابات سال 2002 میلادی 29/27 درصد و در انتخابات سال 2007 میلادی 54 درصد از اکراد به حزب عدالت و توسعه رای دادند. انعطاف پذیری این حزب در قبال کردها و تاثیر فعالیت گروه نقشبندیه از دلایل اصلی جلب آرای کردها از سوی این حزب بوده است. برای نخستین‌بار در سال ۲۰۰۵ میلادی حزب حاکم عدالت و توسعه تصمیم گرفت که به وضعیت اکراد این کشور بهبود بخشد. رویکرد دولت رجب طیب اردوغان برای حل معضل اکراد با ارائه برنامه توسعه دمکراتیک راه را برای آشتی ملی در ترکیه فراهم‌تر کرد. به رسمیت شناختن هویت کردی، اعطای آزادی‌های فرهنگی به اکراد، ایجاد شبکه‌ها و رسانه‌های کردی، اجرای طرح‌های متعدد در زمینه توسعه مناطق کردی و طرح ویژه موسوم به توسعه اقتصادی و اجتماعی و دمکراسی در مناطق جنوب و جنوب شرقی به عنوان محور نگرش وی در دستور کار قرار گرفت. و در تداوم با اجرایی شدن برنامه ویژه توسعه‌ای دولت، ممنوعیت تکلم به زبان کردی رفع شد، پخش برنامه‌های تلویزیونی به زبان کردی بطور دائم مجاز شد، حق استفاده از این زبان در مبارزات انتخاباتی احزاب به رسمیت شناخته شد، فعالیت‌ها‌ی فرهنگی به این زبان آزاد شد و چندین دانشگاه شروع به ارائه دوره‌های آموزش زبان و ادبیات کردی کردند.

با اجرای شدن طرح گشایش کردی، در سال 2009 میلادی حزب عدالت و توسعه به‌ منظور پایان‌ دادن به جنگ داخلی، مذاکرات سری با پ.ک.ک را آغاز کرد. که تا سال‌های ۲۰۰۹- ۲۰۱۰ میلادی نیز ادامه داشت. در این بین فرمان عفو عمومی صادر شد و در شرایط زندان عبدالله اوجالان رهبر پ.ک.ک نیز تسهیلاتی داده شد. در ادامه این روند، تعدادی نیروی نظامی پ.ک.ک خود را تسلیم نیروهای ترکیه کردند.

پیروزی قاطع حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی ۱۲ ژوئن ۲۰۱۱ میلادی این حزب را در موقعیت خوبی برای ادامه این روند و آغاز مجدد این مذاکرات قرار داد. روند فوق عملا اقبال حزب عدالت و توسعه را در میان اکراد افزایش داده بود. سیاست مثبت رجب طیب اردوغان نه تنها موقعیت و وضعیت اکراد را بهبود بخشید بلکه تعدیلی جدی در سیاست سایر احزاب از جمله حرکت ملی‌گرا که تحریک کننده احساسات ملی‌گرایی ترک بود، به وجود آورد.

از آنجا که اغلب کردهای ترکیه اعتقاد دارند مورد ظلم ملی واقع شده و همیشه به منزله تهدید توسط حاکمان ترکیه نگریسته شده و محاکمه شده‌اند، عملا جریان‌های کرد، موافق و همسو با دولت این کشور نیستند. در مجموع با خوشبینانه‌ترین ارزیابی جریان‌های زیر جزء احزاب همسو با دولت به حساب می‌آیند:

جریان‌های اصلاح‌طلب: این جریان‌ها عمدتا احزابی هستند که حالت قانونی دارند و باید در چهارچوب اصول کمالیسم حرکت کنند. این جریان‌ها با رد تجزیه ترکیه به شناسایی حقوق نژادی، فرهنگی و اجتماعی کردها تاکید دارند و تعدای نیز از نظام فدرالیسم در ترکیه حمایت می‌کنند. تعداد احزاب اصلاح‌طلب به علت سخت‌گیری و فشار دولت ترکیه بسیار کم است. در طی چند سال گذشته تعداد زیادی از احزاب اصلاح‌طلب توسط حکومت منحل اعلام شدند. در حال حاضر مهمترین جریان‌های اصلاح­طلب کرد در ترکیه عبارتند از:

حزب سوسیالیست خلق: این حزب در مناطق کردنشین ترکیه از نفوذ قابل توجهی برخوردار است و حزبی است که به صورت قانونی فعالیت می‌کند. این حزب پس از حزب دمکراتیک خلق بیشترین نفوذ در بین کردها را داشته و بر حل مسالمت‌آمیز مساله کردها تاکید دارد و از نظام فدرالیسم نیز حمایت می‌کند. اکیم بیردال و قیلیز کوچالی از رهبران این حزب هستند و با حزب سعادت و چند حزب دیگر ترکیه نیز همکاری دارند.

حزب دمکرات کردستان: این حزب در حال طی مراحل قانونی تاسیس و سازماندهی خود در ترکیه است و سعی دارد که خود را همسو با دولت نشان دهد. اعضای این حزب از طرفداران بارزانی رهبر حزب دمکرات کردستان عراق هستند. ترکیه برای تضعیف پ.ک.ک و اعمال کنترل بر فعالیت‌های کردهای ترکیه از این حزب حمایت می‌کند.

گروه ابتكار اسلامي كردستان براي حق، عدالت و آزادي كه با عنوان ((ابتكار آزادي)) شناخته مي‌شوند، فعاليت‌هاي سياسي خود را افزايش داده‌ و در آينده در قالب يك حزب فعاليت خواهند كرد. پيشگامان و موسسين اين حركت، قصد دارند پيروان فكري و سياسي شيخ سعيد پيران را زير يك چتر واحد تجميع كرده و با حمايت ‌آنان در صحنه سیاسی و انتخابات با ديگران رقابت نمايند. از چهره‌هاي اصلي اين حركت مي‌توان به آقاي صدقي زيلان اشاره کرد كه از فارغ‌التحصيلان مدارس امام خطيب و دانشكده حقوق دانشگاه دجله مي‌باشد. وي سابقه عضويت در احزاب رفاه، فضيلت و سعادت را دارد. این گروه در بيانيه‌اي كه در جولاي 2012 میلادی صادر كرد، به عنوان يك جريان اسلامي، احساس مسئوليت نسبت به ملت كرد و كردستان و مبارزه براي از بين بردن ظلم و ستم تاريخي كه در حق ملت كرد رفته است را، يكي از انگيزه‌هاي تشكيل خود عنوان كرد. اين گروه هيچ‌يك از احزاب و گروه‌هاي كردي را دشمن تلقي نكرده و بر امكان تشريك مساعي همه آن‌ها برای مطالبات كردی اصرار دارد. در بيانيه اين گروه بر وجود يك هويت ملي به نام ملت كرد و يك هويت واحد جغرافيايي به نام كردستان كه بين چهار كشور ايران، تركيه، سوريه و عراق تقسيم شده تاكيد می‌گردد.

[1]- پارتی کریگرانی کوردستان (حزب کارگران کردستان)

[2]- شوروی برای آسیب پذیر کردن خط مقدم ناتو،جمعیت شرق و جنوب شرق ترکیه را تحت عنوان نهضت‌های رهایی‌بخش سازماندهی می‌کرد. محرومیت‌های فرهنگی و فقر اقتصادی نیز موجب گرایش گروه‌های کردی بهسوی مکتب مارکسیسم می‌شد که تمامی معضلات خود را ناشی از ظلم ترک‌ها می‌دیدند.کردهای معارض چپ‌گرا درجنگ سرد به عنوان اهرم فشار به نفع شوروی فعالیت می‌کردند. ولی بعد از فروپاشی شوروی پ.ک.ک به سوی لیبرالیسم گرایش پیدا کرده است.

واژگان كليدي: مهمترین احزاب رادیکال كردي در ترکیه، احزاب رادیکال كردي در ترکیه، گروه هاي رادیکال كردي ترکیه، گروه هاي سياسي كرد در تركيه