فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
ایران در دهه نخست شهریور ماه سال جاری میزبان بزرگترین همایش بین‌المللی دهه‌‌هاي اخير خود با عنوان شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد خواهد بود و در این اجلاس برای دوره‌ای سه ساله، ریاست را بر عهده خواهد گرفت. در اين بين براي بررسي بيشتر نوع رويكرد كشورها به اين اجلاس و حضور و يا عدم حضور كشورهاي عربي و بررسي مهمترين پيامدها و فرصتهاي اين اجلاس براي ايران به گفتگويي با دكتر محمود رضا گلشن پژوه معاون پژوهشی موسسه بین المللی ابرار معاصر تهران پرداخته‌ايم:
واژگان كليدي: اجلاس غيرمتعهدها، پيامد، فرصت، ايران، مصر، عربستان، سياست خارجي
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش كنوني جنبش عدم تعهد در نظام جديد بين‌الملل در مقابل ديگر قطب‌ها، اتحاديه‌ها، معادلات و ترتيبات اقتصادي- سياسي جهاني تا چه ميزاني است؟
به نظر من جنبش در حال حاضر هنوز اهمیت نمادین بسیاری دارد. با این‌حال چالش‌ها و نقاط ضعفی نیز همراه جنبش حضور دارد. در حال حاضر بزرگترین چالش موجود برای این جنبش عظیم، ناهمگونی اعضا، اهداف و سیاست‌های آنها می‌باشد. این امر که در زمان تاسیس جنبش تا اوایل دهه 90 میلادی و هم‌زمان با فروپاشی شوروی سابق نمود بارزی نداشت، به‌ویژه در دهه اخیر بازتاب فراوانی در عملکرد جنبش داشته است. بالا بودن تعداد اعضا، پراکندگی آنان در تمامی مناطق جغرافیایی و تعلق آنان به سیستم‌های حکومتی بعضا متضاد، در کنار اهداف متنوع، متعدد و در برخی حوزه‌ها در مقابل یکدیگر، سبب می‌شود تا امکان رسیدن به تصمیم‌های قاطع بر سر موضوعات مهم جهانی کند و در مواقعی نیز ناممکن شود. اما در مقابل عناصری همچون تمرکز همیشگی جنبش بر اصل همکاری میان ملل؛ حمایت پایدار از صلح؛ تاکید همیشگی بر اصل خلع سلاح؛ پافشاری همیشگی بر حق تعیین سرنوشت ملت‌ها، حاکمیت دولت، استقلال سیاسی اعضا و اعلام موضع دائم درخصوص برابری میان اعضا؛ تمرکز بر موضوع توسعه پایدار؛ تاکید بر لزوم تغییر ساختار سازمان ملل و نهادهای آن، به‌ویژه شورای امنیت با هدف مشارکت بهینه جامعه جهانی در فرایندهای بین‌المللی و مرتبط با سرنوشت بشریت؛ متصف بودن به اعمال و اصرار بر اتخاذ سیاست‌های چندجانبه، و نهایتا تمرکز و هم‌رایی پیرامون موضوع حقوق بشر و چندگانگی فرهنگی، از جمله نقاط قوت جنبش عدم تعهد به‌شمار می‌آید که نمی‌بایست آنها را کم‌ارزش انگاشت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اجلاس سران عدم تعهد در هفته نخست شهریورماه سال جاری برگزار می‌شود آيا ايران طبق پروتكل موظف به دعوت همه اعضا است؟
طبیعی است در اینگونه مواقع تقریبا تمامی کشورهای میزبان اختلافات احتمالی خود با برخی از اعضا را کنار گذارده، تشریفات مربوط به میزبانی و دعوت یکسان از تمامی کشورها را رعایت می‌کنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي با اشاره به سرکوب مردم بحرین تاکید کرده اند که حاکم بحرین نباید به اجلاس عدم تعهد در تهران دعوت شود و اشاره كرده اند كه در راستاي دعوت سران كشورهايي عدم تعهد و بايد علاوه بر دعوت از مبارزان بحرين، كرسي اي نیز در اختيار آنها قرار دهند نگاه شما در اين زمينه چيست؟
جنبش عدم تعهد همانند هر سازمان دیگری از فرایندهای سیاسی تاثیر پذیرفته و خواهد پذیرفت. تنش دائمی میان هند و پاکستان همواره در این سازمان وجود داشته و اکنون نیز باتوجه به شکاف در میان کشورهای مسلمان منطقه پیرامون موضوعاتی همچون حمایت از انقلاب بحرین، مساله سوریه، سیاست‌های عربستان و قطر و بسیاری موارد دیگر، احتمال سایه عمیق سیاست بر جنبش دور از ذهن نخواهد بود. با این‌حال عدم دعوت، نه نسبت به بحرین یا عربستان، بلکه نسبت به هر عضو دیگری شایسته نیست. نباید یادمان رود که بدترین اتفاق برای عرصه سیاست، رفتارهای احساساتی است. خیلی از کشورهای رقیب ما منتظر انجام چنین رویکردهایی از ما هستند تا بتوانند این فرصت بزرگ (برگزاری اجلاس و ظرفیت‌های آن برای کشور) را از نظام گرفته و کشور را منزوی سازند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با برگزاری شانزدهمین اجلاس سران در ایران، ایران برای یك دوره سه ساله ریاست این نهاد بین‌المللی را با 118 كشور عضو،( كه بزرگترین نهاد بین‌المللی بعد از سازمان ملل محسوب می شود،) برعهده خواهد گرفت. در اين حال مهم ترين فرصت هاي اين رياست براي سياست خارجي ايران چيست؟
اول این‌که اگر ایران بتواند با نگاهی جامع، هوشمند، و متمرکز بر اهداف بلندمدت، رهبری معقول و مناسبی را برای سازمان فراهم سازد، امکان رشد مجدد این جنبش به‌عنوان سازمانی کارامد و تاثیرگذار در صحنه بین‌الملل خواهد بود. این خلا بزرگي است که در دوران ریاست مصر و قبل از آن نیز وجود داشته و تحولی اساسی در اين مورد انجام نشده است.
دوم این‌که اگر ایران بتواند در حد توان و مقدورات، فضایی برای نهادهای غیردولتی و جوامع مدنی کشورهای عضو جهت نقش‌آفرینی فراهم آورد، برد زیادی کرده. در بسیاری از نهادهای بین‌المللی، سمن‌هایی که بتوانند حمایت جنبش عدم تعهد را پشت سر خود داشته باشند قدرت مانور و تاثیرگذاری بسیاری خواهند داشت و این یقینا به نفع منافع ملی کشور نیز خواهد بود.
سوم اگر ایران بتواند توان مدیریتی خود را در این سازمان اثبات نموده و ظرفیت‌های بالقوه‌ای از این جنبش را به فعلیت درآورد، یقینا در آینده سودمندی‌های بی‌شماری برای سیاست خارجی کشور بوجود خواهد آمد.
چهارم، استفاده از ظرفیت‌های بالای رسانه‌ای و تبلیغاتی را در راستای این اهداف نباید فراموش کرد. این‌که ایران بتواند در قامت رییس جنبش عدم تعهد، حتی از ظرفیت رسانه‌هایی همچون الجزیره و العربیه برای تامین اهداف جنبش و توانمندسازی ابزارهای آن برای تغییر در فرایندهای نظام کنونی بین‌الملل استفاده کند، نمایش هوشمندی حقیقی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برگزاری شانزدهمین اجلاس سران سران عدم تعهد در تهران چه تاثيري در پرونده هسته اي ايران و مشكلات ايران با غرب بر جا خواهد گذاشت؟
این امر به فاکتورهای متعددی بستگی دارد. یقینا غرب تلاش خواهد کرد با کمک همفکران خود در درون اعضای جنبش، از هرآن‌چیزی که به دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران فضا بدهد، جلوگیری نماید. با این‌حال اگر ایران بتواند همانند چند سال گذشته، قطعنامه‌ای از اعضای جنبش در جهت تایید حق جمهوری اسلامی بر بهره‌مندی از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، همچنین محکومیت حضور یک رژیم مسلح به تسلیحات هسته‌ای در منطقه (رژیم صهیونیستی) و استفاده آن از استانداردهای دوگانه غرب بگیرد، موفقیت بزرگی برای دیپلماسی ایران خواهد بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با در نظرداشت روابط ايران با كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس و مصر حضور و يا عدم حضور رهبران اين كشورها در شانزدهمین اجلاس سران جلاس سران عدم تعهد در تهران چه پيامدهايي بر روابط منطقه‌اي ايران بر جا مي‌گذارد؟
یقینا حضور آنان در بالاترین سطح، تاثیر مثبت‌تری از حضور در سطوح پایین‌تر خواهد داشت. گاهی در شرایطی، تاثیر ظواهر یک رویداد از باطن و محتوا و نتیجه مباحث بیشتر است. به هرحال نباید این اصل فراموش شود که زندگی در تنش دائم با همسایگان مطلوب هیچ کشوری، به‌ویژه جمهوری اسلامی ایران نیست و ایران همواره تلاش داشته تا همسایگان خود را متقاعد سازد که اختلافات میان خود را، خود حل کنند و به این اصل نیز برسند که حضور نیروهای فرامنطقه‌ای در هیچ زمانی از تاریخ این منطقه تاثیر مثبتی بدنبال نداشته است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مهمترين چالش ها و موانع برگزاري شانزدهمین اجلاس سران جلاس سران عدم تعهد در تهران چه مي تواند باشد ؟
به نظر من، سیاست‌زدگی اجلاس بزرگترین چالش آن خواهد بود. تحولاتی که بعد از بیداری اسلامی در ارتباطات میان تعدادی از کشورهای منطقه، که تقریبا تمامی آنها عضو جنبش عدم تعهد نیز هستند، رخ داد، گرچه در ظاهر تاثیر نامطلوبی بر اجلاس خواهد گذاشت، با این‌حال در صورت بهره‌گیری هوشمندانه، می‌تواند به فرصت نیز تبدیل شود. اگر ایران بتواند به‌عنوان میزبان نقشی در نزدیکتر ساختن حتی اندک دیدگاه‌های کشورهای عضو، خصوصا مسلمان به یکدیگر و در صورت امکان انتشار بیانیه‌ای مشترک درخصوص تحولات منطقه ایفا کند، این تهدید را می‌توان به فرصتی ناب تبدیل نمود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در چه صورتي برگزاری شانزدهمین اجلاس سران اجلاس سران عدم تعهد در تهران ميتواند پيامدهاي منفي براي منافع ملي كشور داشته باشد؟
برگزاری صرف اجلاس، فارغ از هرگونه تبعات مثبت، فی‌نفسه به‌سود منافع ملی کشور است. اما اگر مباحث و گفتگوها به سمتی برود که ناظران و رسانه‌ها از آن به عنوان شکاف عمیق میان اعضا نام ببرند، هم برای ما و هم برای کل جنبش خوب نخواهد بود. ایران باید تمام هوشمندی، ظرفیت و اقتدار دیپلماتیک خود را در این اجلاس و در طول این سه سال بکار گیرد و مانع از آن شود که تعدادی از دولت‌های رقیب یا معاند، بتوانند این برداشت را جا بیندازند که در دوران ریاست ایران شکاف میان جنبش بیشتر شده است. یقینا ارزش جنبش و ظرفیت‌های آن، خصوصا بعد از ریاست نمونه، پویا و اقتدارساز ایران در سه سال آتی، برای نظام جمهوری اسلامی ایران تا سال‌های سال تولید قدرت نرم خواهد نمود و نباید این فرصت را از دست داد.
