نجمیه پوراسمعیلی
مرکز بین المللی مطالعات صلح -IPSC
بیان رخداد
پس از سقوط صدام، اتحادیه اروپا هر ساله برنامه کمک اقتصادی به عراق را در سیاست خارجی خود گنجانده است. بخشی از این کمک ها از طریق سازمان ملل و نهادهای بین المللی و بخش دیگر نیز تحت عنوان «برنامه کمک به عراق»، مستقیماً توسط اتحادیه اروپا پرداخت می شود. میزانی از این کمک ها برای بازسازی منطقه کردستان عراق صرف می شود. در این نوشتار ابتدا به دلایل درگیر شدن اتحادیه اروپا در مباحث مربوط به بازسازی پرداخته می شود و سپس بر مبنای این بحث فعالیت های اتحادیه اروپا در کردستان عراق مورد بررسی قرار می گیرد.
بستر سازی: اتحادیه اروپا و بازسازی
یکی از کارویژه های کلی اتحادیه اروپا و نهادهای مربوطه سیاست خارجی آن از جمله، سیاست خارجی و امنیتی اروپایی (CFSP) و سیاست دفاعی امنیتی اروپایی (ESDP)، پیشگیری از بحران است. اقدامات ESDP برای ایجاد و حفظ امنیت در مناطق پیرامونی اتحادیه اروپا ، از طریق توجه ویژه به ثبات سازی و تقویت آن صورت می گیرد. این وجه حاکی از این است که رهبران اتحادیه اروپا، قائل به وجود ارتباط میان امنیت مناطق پیرامونی و امنیت داخلی اتحادیه هستند. رهبران اروپایی به خوبی می دانند وجود بی ثباتی و نا امنی در مناطق پیرامونی، می تواند دارای سرریزهای منطقه ای باشد و بدین طریق منجر به بی ثباتی و نا امنی در داخل اتحادیه اروپا شود. در این وجه، امنیت اروپا و از جمله امنیت انسانی منوط به وجود امنیت در مناطق پیرامونی است. این امر اتحادیه اروپا و ESDP را وا می دارد که به دنبال تقویت نظم و ثبات در مناطق پیرامونی اتحادیه اروپا باشند.
به نظر سولانا در عصر جهانی شدن، جغرافیا هنوز عنصر مهمی است. به نفع اتحادیه اروپا است که کشورهای همسایه و اطرافش توسط حکومت های توانمند، مشروع و دموکراتیک اداره شوند. زیرا همسایگانی که درگیر خشونت های داخلی و دارای دولت های ورشکسته باشند، مسائل و تهدیدات جدی برای اروپا به وجود می آورند. در سطح منطقه ای همچنان که خاویر سولانا بیان می دارد، هدف، ایجاد امنیت و ثبات در همسایه های اروپا است. توجه اتحادیه اروپا به امنیت مناطق اطرافش از این حقیقت ناشی می شود که خطرات و بحران هایی که در مناطق پیرامونی نزدیک اتحادیه اروپا اتفـاق می افتد، حامل تهدیدات جدی تر و پررنگ تری هستند تا خطرات و بحران هایی که در مناطق پیرامونی بسیار دورتر اتفاق می افتد. هم اکنون در حریم سرزمین اتحادیه اروپا هیچ کشوری تهدید نظامی به شمار نمی آید. با این همه، منازعات داخلی و بین الدولی در منطقه هم جوار اتحادیه اروپا وجود دارند که تسری آثار آن به درون اتحادیه محتمل است. علاوه بر این، کشورهای همسایه می توانند مشکلات نوینی را که امروزه در چارچوب امنیت نرم قرار می گیرند، فراروی اتحادیه اروپا قرار دهند. انواع قاچاق های غیر قانونی، جنایات سازمان یافته، تروریسم، سوء استفاده از محیط زیست و … نمونه هایی از تهدیدات نوین در این زمینه به شمار می آیند.
اتحادیه اروپا و مسئله ثبات در خاورمیانه
همچنان که در فرایند بارسلون مشخص شد یکی از مناطق مورد توجه اتحادیه اروپا منطقه خاورمیانه است. اتحادیه اروپا همواره گفتگوهای سیاسی خود را با هدف ایجاد منطقه ای مبتنی بر صلح و ثبات بر اساس اقدام مشترک برای تحقق حقوق بشر و دموکراسی، با کشورهای منطقه خاورمیانه دنبال کرده است و به منظور ایجاد مناطق آزاد تجاری، روابط اقتصادی خود را نیز با این منطقه گسترش داده است. اتحادیه اروپا این همکاری ها را جهت کمک به تقویت ثبات در منطقه استراتژیک خاورمیانه، تسهیل روابط سیاسی و اقتصادی و تقویت و تحکیم حریم امنیتی خود انجام می دهد.سران این اتحادیه اذعان دارند که اتحادیه اروپا فرصت های زیادی را برای ایفای نقش ثبات سازی در خاورمیانه از دست داده است و این امر اقتضا می کند تا این اتحادیه با درک شرایط حساس تاریخی و اجتناب از فرسایشی شدن اختلافات و گفتگوهای طولانی، همکاری ها و تفاهمات خود را با کشورهای خاورمیانه به نتیجه برساند.
با توجه به این امر، دلایل حضور اروپا در خاورمیانه را به صورت زیر می توان برشمرد:
- مدیریت کانون های بحران بین المللی
- ارتقای جایگاه اروپا در معادلات بین المللی
- تأثیرگذاری بنیادین بر نظام توزیع قدرت بین المللی
- ارائه نقش فعل در بازسازی سیاسی و اقتصادی خاورمیانه به عنوان یکی از کلیدی ترین مناطق جهان.
سیاست اتحادیه اروپا در خاورمیانه اساساً تحت تأثیر سه عامل قرابت جغرافیایی، امنیت انرژی و حافظه تاریخی است.
عوامل چهارگانه فوق جملگی سبب شده اند تا اتحادیه اروپا، تأمین ثبات در منطقه مذکور را به استراتژی اصلی خود در این منطقه تبدیل کند. ثبات در خاورمیانه نه تنها تقویت کننده ضریب امنیتی در اروپا بوده و از بسیاری مهاجرت های غیر قانونی به این سرزمین جلوگیری خواهد کرد، بلکه تضمین کننده فرایند انتقال انرژی در بازارهای مصرف اروپایی و توسعه مناسبات اقتصادی اتحادیه با دول منطقه می باشد. در این جهت و برای پیشگیری از بحران و جلوگیری از پرداخت هزینه های بیشتر سیاسی و امنیتی در خاورمیانه، اتحادیه اروپا و قدرت های اروپایی به تعقیب و اجرای راهبرد های امنیتی زیر اقدام کرده اند:
- حمایت از دموکراسی و توسعه آن
- تلاش در جهت ایجاد نظم بین المللی مبتنی بر چند جانبه گرایی
- مقابله با تهدیدات سنتی و نوین
یکی از کشورهای که در سالهای اخیر به طور قابل توجهی کانون توجه اتحادیه اروپا قرار گرفته است کشور عراق می باشد.بعد از اینکه آمریکا موفق شد به عمر حکومت صدام حسین پایان دهد، مهمترین مسئله پیش رو بحث بازسازی عراق در ابعاد مختلف بود. بدین منظور بتدریج کشورهای مختلفی وارد فرایند بازسازی عراق شدند و هر کدام مسئولیت بازسازی بخشی از امور عراق را به عهده گرفتند.اتحادیه اروپا یکی از بازیگران عمده ای بود که وارد فعالیت های مرتبط با بازسازی عراق شد.نقش اتحادیه اروپا در بازسازی عراق دارای دو بعد اساسی است.یک بعد آن به تعهداتی بر می گردد که اتحادیه اروپا در رابطه با دولت عراق برای خود در نظر گرفته است.نگارنده در مقاله ای به خوبی به این مبحث پرداخته است.بعد دیگر فعالیت های اتحادیه اروپا صرفا به منطقه اقلیم کردستان عراق محدود می شود که در ادامه فعالیت های این اتحادیه در منطقه کردستان عراق مورد بررسی قرار می گیرد.
اتحادیه اروپا و بازسازی کردستان عراق:
اتحادیه اروپا در پی گسترده تر کردن حضور خود در بازارهای منطقه کردستان عراق است و در راستای رسیدن به این امر اقداماتی را مبنی بر حضور بیشتر شرکت ها و مؤسسات اروپایی انجام داده است. هرچند تعداد شرکت های کشورهای عضو اتحادیه اروپا در مقایسه با شرکت های ترکی، ایرانی، چینی و کره ای آمار قابل توجهی نیست، اما با توجه به همسایگی و نزدیکی کردستان به اتحادیه اروپا، حضور شرکت های اروپایی در مقایسه با آمریکایی ها چشم گیرتر است. فعالیت های اقتصادی بخش غیر نفتی کشورهای اروپایی در کردستان عراق درزمینه های زیر می باشد:
– فروشگاه های زنجیره ای
– عمران و مسکن سازی انبوه
– پوشاک و مواد غذایی
– احداث درمانگاه های تخصصی و فوق تخصصی و آزمایشگاه های تشخیص طبی و رادیو اسکن
– تجارت و بازرگانی
– توریسم و گردشگری
– بیمه و مالیات، سرمایه گذاری و املاک
– زیر ساخت ها و مخابرات
– هواپیمایی و هوا فضا
– بخش کشاورزی
هر چند آمار دقیقی را نمی توان در خصوص تعداد شرکت ها و مؤسسات غیر نفتی اروپایی حاضر در بازار کردستان عراق ارائه داد، اما می توان گفت که این حضور هنوز چندان زیاد نیست و با توجه به ظرفیت و توانایی صادرات کشورهای اتحادیه اروپا، این حضور در مقایسه با کشوری همچون ترکیه بسیار ناچیز است.
علاوه بر ایالات متحده (البته شرکت های آمریکایی هنوز فعالیت زیادی در کردستان عراق ندارد)، ترکیه، ایران، کره، ژاپن و چین نیز از جمله رقبای اتحادیه اروپا در کردستان عراق به شمار می روند که البته چین همانند سیاست های اقتصادی خود در تمامی کشورهای جهان روی به این منطقه نیز آوده است و نکته چالش برانگیز در این خصوص قیمت بسیار پایین محصولات تولیدی چین و افزایش رغبت مردم برای خرید آنها است. در حالی که محصولات اروپایی با کیفیت بهتر و در نتیجه قیمت بالاتری عرضه می شوند.
در یادداشت تفاهم نامه های حکومت منطقه ای کردستان با کشورهای عضو اتحادیه اروپا نکات زیر در زمینه اقتصادی برجسته هستند:
– کشورهای اتحادیه اروپا در توسعه زیر ساخت های اقتصادی نقش دارند. در یادداشت تفاهم مسعود بارزانی رئیس جمهور منطقه کردستان عراق با کشور فرانسه در ژوئن 2010، شرکت های فرانسوی در بازسازی کردستان عراق و در اختیار قرار دادن توان های فنی خود نقش ویژه ای دارند.
– ایجاد و توسعه پالایشگاه ها و تصفیه خانه های آب بر عهده فرانسوی ها گذاشته شده است
– کشورهای فرانسه و آلمان طراحی و اجرای پروژه قطار اربیل – دهوک – سلیمانیه را عهده دار خواهند شد.
– توسعه فرودگاه های اربیل و سلیمانیه را کشورهای فرانسه و انگلیس بر عهده می گیرند.
– کشورهای هلند، فرانسه، آلمان و انگلیس در ساخت بیمارستان ها، کلنیک ها و مراکز پزشکی کردستان فعالیت چشم گیری دارند.
– فرانسوی ها ایستگاه ها و پایانه های اتوبوس، تاکسی و سیستم حمل و نقل عمومی را در شهر های اربیل، سلیمانیه و دهوک ایجاد خواهند نمود.
در اینجا به ذکر برخی از فعالیت های کشورها، نهادها و شرکت های اروپایی فعال در منطقه کردستان عراق اشاره می نماییم.
– شرکت هواپیمایی اتریش؛ این شرکت هواپیمایی اروپایی است که بطور معمول و رسمی پروازهای خود را به مقصد اربیل و سلیمانیه در کردستان عراق و بالعکس انجام می دهد.
– شرکت هواپیمایی لوفتانزا که این شرکت نیز خدمات پروازی را در شهرهای مختلف کردستان عراق ارائه می دهد.
– دهکده انگلیسی؛ یکی از موفقیت های انگلستان در منطقه کردستان عراق شامل بخش عمران و ساخت و سازهای کلان می باشد. این دهکده شاهدی بر این موفقیت می باشد که در حومه اربیل ایجاد شده است.
– شهرک ایتالیایی در حومه اربیل
– مرکز دندانپزشکی اروپایی در شهر اربیل
– شرکت مخابراتی آسیا سل برای اولین بار در بخش زیر ساخت های مخابراتی کردستان عراق سرمایه گذاری نمود. یکی از اپراتورهای بزرگ تلفن همراه در خاورمیانه محسوب می شود.
– شرکت مخابراتی کورک تلکام
– برندهای اروپایی پوشاک و مواد غذایی (از جمله برندهای آدیداس، لویس، ریبن، آتاسی، ماوی و …)
– برندهای اروپایی وسایل خانگی (از جمله سونی اریکسون، زیمنس، جانسون، نوکیا و …)
– برندهای اروپایی ماشین (از جمله ولوو، اسکانیا، رنو، مرسدس بنز، سیتروئن، پژو و …)
بنابراین یکی از مکان هایی که اتحادیه اروپا با مشارکت خود خواهان بازسازی آن جهت پیشگیری از بحران می باشد، کشور عراق و مشخصاً منطقه کردستان عراق می باشد. در کردستان عراق آنچه که بیش از همه مورد توجه اتحادیه اروپا قرار گرفته است مباحث مربوط به توسعه است. زیرا این اتحادیه صلح و امنیت را در مناطق پیرامونی خود از طریق توسعه پایدار ممکن می داند.
دورنمای رخداد
به نظر می رسد که در آینده نقش اتحادیه اروپا در فرایند های اقتصادی، تجاری و فرهنگی در منطقه اقلیم کردستان، بیشتر نیز بشود. زیرا اتحادیه اروپا نسبت به کشورهای رقیب خود، در کردستان عراق -مانند ترکیه- از مزیت بسیار بهتر و بیشتری در عرصه ی تکنولوژی برخوردار است. این مزیت تکنولوژیکی و موفقیت های اتحادیه اروپا در دیگر عرصه ها همچون عرصه فرهنگی، باعث جذابیت این اتحادیه برای کردستان عراق می شود و از این رو طبیعی است که آنها بیش از پیش از فعالیت ها و مشارکت های اقتصادی و فرهنگی اتحادیه اروپا در اقلیم کردستان عراق استقبال بکنند. از طرفی مباحث مرتبط با مسئله ی فعالیت های پ ک ک و پژاک شانس دولت های ایران و ترکیه را برای ارتقای همکاری ها با کردستان عراق کاهش می دهد که این خود به معنی امکان بیشتری برای نقش آفرینی اتحادیه اروپا در این منطقه می باشد. همچنین نباید از نظر دور داشت که ممکن است فعالیت های اقتصادی و تجاری اروپا در منطقه کردستان عراق در آینده، رنگ و بوی سیاسی نیز به خود بگیرد.
