نوع رابطه احرار ‌الشام با بازیگران داخلی و خارجی در سوريه

امیر حسین ابراهیم

كارشناس مسائل خاورميانه

گروه احرار الشام

چگونگی تشکیل و تغییراتی در چند سال گذشته

گروه احرار الشام هم زمان با ارتش آزاد سوریه تشکیل شده است. یعنی سازمان اخوان المسلمین و انصار الشریعه سوریه، در سال 2010 در شرایطی که شماری از افسران و سربازان ارتش سوریه تمرد کردند و ارتش این کشور را ترک کردند و در میان شورایی قرار گرفتند که رهبران سوسیالیست یا لیبرال سکولار سوریه مانند عبدالحلیم خندام (که قبلا معاون رئیس جمهور بود و در سال 2006 سوریه را ترک کرده بود ) برهان غلیون و احمد بن جلون رهبری آن را بر عهده داشتند. در واقع نیروهای اسلام گرای سنی و میانه رو (که متفاوت با گروه های سلفی و تکفیری هستند) تصمیم گرفتند نیرویی موازی با ارتش آزاد سوریه با گرایش های اسلام گرایانه ایجاد بکنند که منجر به ایجاد احرار الشام در نیمه نخست سال 2011 شود. بنابراین احرار الشام وجه اشتراکی با ارتش آزاد سوریه دارد و آن هم این است که به طور کلی با رهبری شورای آزاد سوریه (که در استانبول مستقر است) مشکلی ندارد و از سوی دیگر هم در ستیز با نیروهای جبهه النصره وابسته به القاعده و داعش قرار بگیرد.

پتانسیل های این نیرو و نقش و نفوذ و ویژگی های این گروه

مهم ترین کاری این گروه این است که در مناطق تحت حاکمیت خود سعی کرده اند، رفتارهایی را (که گروه های اسلامی تندروتر مرتکب شده اند) را انجام ندهند. در حقیقت مهم ترین کارشان انجام ندادن کارهایی گروه های تکفیری سلفی (که مهم ترین آن ها در حال حاضر داعش است) می باشد. ضمن این که در پشت پرده سعی می کنند خود را به دولت ترکیه نزدیک کنند. ولی با توجه به این که دولت ترکیه سرمایه گذاری روی جبهه النصره و بعد هم داعش داشته است، تا کنون روی چندان خوشی به این ها (که حتی دفتر رسمی هم در استانبول دارند) نشان ندادند.

مناطق حضور

در حال حاضر احرار الشام به استثنای حوالی درعا و بخش کوچکی از شهر حلب، منطقه بسیار حساسی را در سراسر سوریه در اختیار ندارد. یعنی در مقایسه با داعش و جبهه النصره نتوانسته است مزیت چندانی به لحاظ نظامی در این زمینه به دست بیاورد. بخش های کوچکی از حلب و قسمت هایی از شهر درعا (که مناطق کوچک سنی نشین سوریه هستند و سلفی هم نیستند) –نشان میدهد استعداد منطقه در پذیرش نیروهای احرار الشام توجه داشته باشید- میزبان این گروه هستند. طبیعی است که این گروه مناطق خاصی را می تواند حکومت کند. اگر بخواهیم فراتر از سوریه نگاه کنیم، سهم این گروه بسیار ناچیز است.

رابطه گروه احرار الشام با جناح های مختلف میانه رو، تندرو و سلفی و تکفیری در داخل سوریه

موضع این گروه نسبت به داعش و جبهه النصره، جنگ است. رابطه آن ها با ارتش آزاد سوریه در مجموع مسالمت آمیز است و با رژیم سوریه نیز در حال حاضر موضع موهومی را اختیار کرده اند. به نظر می آید که برخی از رهبران احرار الشام معتقدند که می توان با رژیم سوریه منهای اسد به توافق رسید. این، موقعیت کلی این گروه است.

برای بررسی رویکرد این گروه باید به تاریخ اخوان المسلمین سوریه برگردیم، تشکیل اخوان المسلمین در آوریل 1982، که مصادف با اردیبهشت 1361 است، یک انقلاب اسلامی را علیه رژیم بعث با قرائت خاص خود از اسلام اعلام می کند. این جنبش در زمان ریاست جمهوری حافظ اسد به شدت شکست خورد. سازمان اخوان المسلمین سوریه منحل و رهبران آن اعدام و بدنه آن نیز بیشتر به کشورهای عربی جنوب خلیج فارس رفتند. این گروه در آستانه بحران سوریه در سال 2009 دوباره به عنوان جبهه متحد اسلامی سوریه، اعلام موجودیت کرد. گردان نظامی آن ها احرار الشام است پس این گروه، چیز مستقلی نیست. اخوان المسلمین سوریه در میدان جنگ است که در گاز انبر میان دولت سوریه از یک سو و گروه های سلفی- تکفیری از سوی دیگر- که این گروه هم تا آن اندازه تندرو نیست- گرفتار شده است.

روابط مختلف با بازیگران منطقه ای

گروه اخوان المسلمین رابطه خوبی با دولت قطر ، دولت امارات ، دولت کویت ، کمتر با عربستان سعودی دارد. تا سال 2011، قبل از برآمدن داعش هم رابطه نسبتا خوبی با ترکیه داشت. با این دولت ها کماکان در ارتباط است، اما باید گفت که با روی کار آمدن داعش، این گروه در سایه قرار گرفته است، چون همان طور که می دانید، رژیم های عربی جنوب خلیج فارس، از ارتجاع سلفی- تکفیری موجود حمایت می کنند و این گروه (که یک گروه اسلامی میانه رو با افکار اخوان المسلمین نیست) در حاشیه قرار گرفته است. اما همین امر باعث شده است که برخی ممالک غربی به عنوان نیروی اسلامی میانه رو در جریان انتقال قدرت از اسد روی این گروه حساب کنند . یعنی اگر بتوانند این کار را انجام دهند، از این گروه می توانند هم بهره بگیرند. در حقیقت احرار الشام به دلیل به دست آوردن پیروزی در جنگ، در صدر اخبار قرار نگرفته است، بلکه به خاطر خطر داعش است و این که یک نیروی آلترناتیو اسلامی توسط غرب و کشورهای عربی وابسته به غرب در تقابل با داعش قرار داده شود.

رابطه احرار با ترکیه برقرار است، ولی دولت مصر به شدت با تمام گروه های اسلامی که در زمین سوریه می جنگند، مخالف است. فرقی نمی کند که این گروه، احرار الشام میانه رو باشد یا داعش. تمامی این گروه ها از نظر دولت مصر تروریستی هستند. در بعد دیگری جمهوری اسلامی ایران، آشکارا با تمام نیروهایی که علیه اسد در حال جنگ هستند، مخالفت اصولی دارد، چون پیامد عمل آن ها را در نهایت به نفع عربستان سعودی می داند و کاملا درست است. در نهایت در صورتی که این گروه ها وابسته به آل سعود هم نباشند، وقتی به حکومت دمشق فشار وارد کند، پیامد و بسامد عمل آن ها به نفع آل سعود و در دراز مدت به نفع اسرائیل خواهد بود.

رابطه احرار الشام با اسرائیل و سایر بازیگران جهانی

دولت اسرائیل نسبت به این گروه موضع بسیار محتاطانه ای دارد، نه آن ها را تقویت می کند و نه آن ها را به کلی نفی می کند. اسرائیل نگرشی ویژه نسبت به دولت سوریه دارد و آن این است که حزب بعث سوریه و رژیم موجود یک دشمن شناخته شده و قابل پیش بینی است و بهتر است که با همین دشمن قابل پیش بینی مواجه باشیم تا با نیروهایی که نمی دانیم نحوه رفتار آن ها نسبت به اسرائیل چگونه خواهد بود.

در بعد دیگری غرب هم در مجموع نسبت به گروه احرار الشام خوش بین است، به این دلیل که آن ها را مخالف رژیم اسد می داند و می توانند مخالف با حزب بعث سوریه و با حزب الله بجنگند، (کما این که این کار را کرده اند ) از سوی دیگر گروه های اسلامی میانه رویی هستند که اتفاقا غرب بی میل نیست که چیزی شبیه حزب عدالت توسعه ترکیه درست کند که احرار الشام به سازمان پشت سر خود، اخوان المسلمین به طور بالقوه در این دولت شرکت داشته باشند.

آینده نقش احرار الشام در سوریه

این موضوع بستگی به این دارد که آیا دولت اسد می تواند به فعالیت خودش ادامه دهد یا نه و دوم این که آیا رژیم سوریه در دمشق بدون اسد می میاند یا نه ؟ در این صورت گروه احرار الشام به عنوان گروه میانی شانس این را دارد که در دولت انتقالی شرکت داشته باشد. اگر پروژه گذر از اسد مورد قبول قرار بگیرد برای آماده کردن سنی های غیر سلفی، احرار الشام می تواند نقش رای مهمی داشته باشد. آنها حتی ممکن است در شرایطی بخشی از توافق برای تشکیل دولت انتقالی در سوریه هم باشند.

در این بین اگر این گروه قابلیت فعالیت سیاسی را داشته باشد، به همان ظرفیتی قانع است که اخوان المسلمین در سوریه دارد. در شهرهایی حلب، جمعیت نوعا سنی دارند. البته سنی هایی که طرفدار دسته جات سلفی هم نیستند. در صورتی که این ها در یک انتخابات آزاد شرکت کنند، اغلب آن ها به اخوان المسلمین رأی می دهند و اگر رأی بدهند. این گروه که بازوی نظامی برای اخوان المسلمین و انصار الشریعه سوریه است و می توانند در یک پارلمان حضور داشته باشند و رأی کمی هم در میان سنی های سوریه ندارند.

واژگان كليدي: قدرت گيري احرار ‌الشام در سوريه، قدرت احرار ‌الشام، تفاوت احرار ‌الشام با احرار النصره و داعش، جدايي احرار ‌الشام از ارتش آزاد، احرار ‌الشام