اکبر جمالی
پژوهشگر مسائل هند
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
رابطه ی هند و سازمان آ سه آن
رابطه ی هند و سازمان آ سه آن باید در چارچوب تاریخی روابط هند و “هندوچین” فهمیده شود. در واقع به عبارت دقیق تر رابطه ی هند و سازمان آسه آن باید در رابطه ی تاریخی چین، «هندوچین» و هند فهمیده شود. هند، هندوچین و چین سه مرکز قدرت و تمدن آسیایی هستند که هنگامی که از دنیای قدیم وارد عصر جدید می شوند، چین و هند می توانند وحدت خود را حفظ کنند و به صورت یک کشور واحد وارد دوران جدید شوند، حال آنکه «هندوچین» پاره پاره شده و به چندین کشور ملی تقسیم می شود. اما امروز آنان در تلاش هستند تا دوباره مثل چین و هند وحدت خود را باز یابند.
واژگان کلیدی: روابط دو سویه ی هند و آسه آن ،سیاست نگاه به شرق هند ؛ مهار چین ، حوزه آسه آن،سیاست نگاه به شرق، چین ، آسه آن
منطقه ی هندوچین که سازمان آسه آن هدف آن افزایش همگرایی کشورهای عضو است از نظر تاریخی- همچنان که از نام آن پیداست- تحت نفوذ فرهنگ و تمدن چینی و هندی بوده است. کشور های شرقی آن بیشتر تحت تاثیر چین و کشور های غربی بیشتر تحت تاثیر هند بوده اند. برمه، تایلند، لائوس و کامبوج از نظر فرهنگی تحت تاثیر هند بوده اند. در حالیکه دیگر اعضا از جمله ویتنام به شدت تحت تاثیر فرهنگ چین بوده است. تاثیرچین و هند در این منطقه بسیار در هم آمیخته نیز می باشد به عنوان مثال نژاد و زبان برمه یک شاخه از نژاد و زبان “سینوتبتیَن” است که آنها را با چین مرتبط می کند در حالیکه در فرهنگ و دین آنها بودایی هستند که آنها رابه هند نزدیک می کند. در نتیجه منطقه ی هندوچین یا سازمان کشورهای آسه آن به طور بالقوه صحنه رقابت و کشمکش چین و هند بوده و است.
سازمان آسه آن که وارت فرهنگ، تمدن و تاریخ هندوچین است در سال 1967 توسط اندونزی، مالزی،فلیپین، سنگاپور و تایلند بنیاد شد.سپس کشورهای برونئی، لائوس، کامبوج، میانمار و برمه نیز به ان پیوستند. استعمار نقش خیلی مهمی در تاریخ هندوچین و آینده ی آن ایفاکرده است. بجز تایلند، همه ی اعضای آسه آن جزء مستعمرات اروپایی و غربی ها بوده اند. در واقع تایلند منطقه ی حائلی بود بین مستعمرات فرانسه و انگلیس. کشور های شرق تایلند مستعمره ی فرانسه و دیگر کشور های غربی بودند و کشور های غرب تایلند مستعمره ی انگلیس که در واقع چسبیده به هند بود و انگلیسی ها به همه ی آنها “بریتیش ایندیا” می گفتند و به وسیله وزارت مستعمرات در لندن انرا اداره می کردند. سپس انگلیس برمه را در سال 1937 با نظام اداری جداگانه ای اداره کرد. در واقع هند وحدت سرزمینی خود را مدیون استعمار انگلیس است. با این حال این موضوع باعث شده است تا برخی از هندیها استعمار انگلیس را به خاطر تجزیه ی بریتیش ایندیا سرزنش کنند. از نظر آنان هند بزرگ شامل هند، پاکستان و بنگلادش و میانمار- که بخشی از هندوچین یا آسه آن است،- نیز می شود.
نگاه هند به آسه آن
رابطه ی هند و سازمان آسه آن بخشی از “سیاست نگاه به شرق” هند است. سیاست خارجی هند تا آنجا که به شرق مربوط میشود معطوف به چین است. از جنگهای چین و هند در سال 1962 این دو کشور خود را رقیب همدیگر می بینند و تلاش دارند تا از نظر استراتیژیک و اقتصادی همدیگر را مهار کنند. در واقع تا آنجا که به هند مربوط می شود بنیاد سیاست خارجی این کشور در شرق مقابله با قدرت روز افزون چین و مهار نفوذ این کشور در منطقه ی هندوچین و یا کشور های عضو سازمان آسه آن است. در واقع رابطه ی منافع چین و هند درمنطقه ی هندوچین “رابطه ای الاکلنگی” یا “حاصل جمع صفر” است. گسترش نفوذ و افزایش قدرت اقتصادی چین که اختلافات و منافع ناهمسویی با هند ازیک سو و اعضای آسه آن از سوی دیگر دارد آنها را ناگذیر کرده است تا به هم همکاری کنند. بنابراین بنیاد رابطه ی هند و آسه آن وحشت از گسترش نفوذ چین است که البته باید در یک زمینه ی تاریخی نیز فهمیده شود. به عبارت دیگر این وحشت از چین تنها یک بحث اسراتژیک جدید نیست، بلکه دارای زمینه های تاریخی و همچنین فرهنگی و هویتی پررنگی نیز میباشد.
هندی ها و اعضای آسه آن به خوبی فهمیده اند که آنها در جایگاهی قرار ندارند که با چین رقابت کنند. از نظر آنان چین همچون اژدهایی است که در همسایگی آنان آرمیده و چشم طمع به آنان دوخته است، بنابراین همه باید در مقابل آن یکپارچه ومتحد باشند. برای این منظور هند در همه سطوح در حال همکاری باسازمان آسه آن است. نخست هند تلاش داشته تا با تک تک اعضای آسه آن روابط خود را گسترش دهد و در این مورد برمه ، تایلند و ویتنام در اولویت بوده است. در رابطه با برمه هند بخش زیادی از نفت و گاز این کشور را می خرد و همچنین شبکه ی راه آهن این کشور را گسترش می دهد و همچنین از جنبش دموکراسی خواهی نیز حمایت می کند. در رابطه با تایلند گسترش ارتباطات فرهنگی و صنعت توریسم باعث نزدیکی دو کشور گردیده است. در مدارس تایلند افسانه های هندی ماهابهاراتا و رامایانا جزو متون درسی دانش آموزان است. در ویتنام، هند تلاش داشته تا روابط اقتصادی محکم و گستردهای با این کشور بر قرار کند. هند جزء بهترین شرکای اقتصادی این کشور نیز می باشد. در دیگر کشورها مثل لائوس و کامبوج هند مدارس گستردهای برای آموزش زبان انگلیسی را اداره می کند.
سطح دیگر همکاری با اعضای آسه آن همکاری با این کشور ها در سازمآنهای منطقه ای است. هند در دو سازمان منطقه ای با این کشور ها همکاری می کنند:1- ابتکار خلیج بنگال برای همکاری های چند بخشی فنی و اقتصادی (BIMSTEC) و 2- سازمان همکاری گنگ – مِکونگ Mekong–Ganga Cooperation) (.
سازمان بیمستک در سال 1997 با همکاری بنگلادش، هند، میانمار، سری لانکا، تایلند، بوتان و نپال تشکیل شد و هدف آن گسترش همکاری های بازرگانی، تورستی و ترانزیتی و انرژی، فن آوری و ماهیگیری است. سازمان همگاری گنگ – منکو که بر گرفته از نام دو رود خانه ی در هند و هندوچین است، نیز از کشور های : هند، تایلند ، میانمار، کامبوج ، لائوس و ویتنام در سال 2000 در ویتنام تشکیل شد. هدف این سازمان نیز همکاری در چهار حوزه ی توریستی، فرهنگی، اموزشی و ترانزیتی است.
در چنین زمینه ای روابط هند با سازمان آسه آن شکل گرفته است. سازمان آسه آن در زمان جنگ سرد 1967شکل گرفت. در دو دهه ی پایانی جنگ سرد هم تلاش داشت تا جایگاه خود را در نظام بین الملل بر اساس عدم تعهد و نزدیکی به اتحاد شوروی تنظیم کند. در این سالها هند معطوف به مسائل خود در رابطه با پاکستان و بنگلادش و چین و کشمیر بود. با فروپاشی اتحاد شوروی و ظهور چین به عنوان یک قدرت بزرگ هند سیاست نگاه به شرق خود را آغاز کرد که رابطه با سازمان آسه آن در مر کز ان قرار داشت. هند که در جنگ سرد درخواست عضویت کامل آسه ان را رد کرده بود در سال 1992 به عنوان عضو مشورتی بخشی، در سال 1995 عضو مشورتی کامل، در سال 1996 به عضو نشست منطقه ای و در2002 عضو نظارتی در سطح سران (همراه با چین،ژاپن و کره) را دریافت کرد. سیاست نگاه به شرق هند که هند در چارچوب ان همکاری با سازمان آسه ان را گسترش می داد نشان از تغییر نگاه استراتیژیک هند داشت. هند همکاری خود با سازمان آسه ان را با همکاری های اقتصادی اغاز کرد و سپس انرا به همکاری های سیاسی و استراتیزیک گسترش داد.
همکاری های مختلف و حوزه های همکاری
همکاری های هند – آسه آن شامل سه حوزه ی سیاسی- نظامی، اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی می باشد. در سال 1944 نهرو گفته بود که : «در اینده حوزه ی پاسفیک جایگزین حوزه ی آتلانتیک به عنوان مرکز عصبی جهان خواهد شد و هند نقش مهم اقتصادی و استراتیزیکی را در این جهان اینده ایفا خواهد کرد.» هند و آسه آن مذاکرات دامنه داری در رابطه با ایجاد یک منطقه ی ازاد تجاری را اغاز کرده اند و گامهای بلندی در این زمینه نیز برداشته اند. آنها همچنین خطوط ترانزیتی ریلی، جاده ای، در یایی و هوایی خود را به هم متصل کرده اند. مبارزه با مواد مخدر، مبادله دانشجو و تکنوکرات، تسهیل رفت و آمد مردم در بین این کشور ها و کمک به ایجاد جوامع دانشجویان، کشاوزان ، دیپلماتها و رسانه ها و استراتیژیست ها نیز از دیگر زمینه های همکاری بوده است. هند همچنین در چارچوب نشست سران در همکاری های مرتبط با مسائل استراتیژیک، ژئوپلتیک و اقتصادی برای تامین صلح و امنیت و ثبات با آسه آن همکاری داشته است.
نگاه آسه آن به هند
هند برای سازمان آسه آن بسیار مهم است. چرا که هند نسبت به چین جاه طلبی کمتری نسبت به آسه آن دارد. ضمن آنکه بر خلاف چین هند اختلافات ارضی نیز با اعضای این سازمان ندارد. هند به عنوان وارد کننده ی انرژی می تواند انرژی از این کشورها وارد کند و به آنها انواع کالای مورد نیاز آنها را صادر کند. اقتصاد هند با رشد پایدار بالای 8در صد و همچنین به وجود آمدن یک طبقه ی متوسط شهری بزرگ در این کشور می تواند یک بازار بزرگ برای اقتصاد اعضای آسه آن باشد. دین بودیسم به عنوان یک فرهنگ مشترک نقش زیادی در نزدیکی هند و آسه آن ایفا می کند.صنعت توریسم آسه ان هر ساله شمار بسیار زیادی از گردشگران هندی را جذب می کند. نیروی متخصص هند نیز نقش بسیار زیادی در توسعه ی بخش های مرتبط به فن آوری این کشورها دارد. میراث مشترک استعمار، زبان انگلیسی و دموکراسی و کثرت گرایی قومی و نژادی نیز هند را جذاب تر از چین می کند. هند به عنوان یک قدرت اتمی دموکراتیک و باثبات، با رشد اقتصادی بالا و سیاست خارجی همسو باغرب و به ویژه آمریکا در مرکز توجه آسه آن قراردارد. در واقع آسه آن تلاش دارد تا با نزدیکی به هند در رابطه با چین توازن ایجاد کند.
دامنه ی نفوذ هند در آسه آن
نفوذ هند در کشورهای عضو آسه آن نفوذی تاریخی –فرهنگی است. دین بودیسم و دیگر جلوه های فرهنگ هند و همچنین آداب و رسوم مشترک هسته ی اصلی نفوذ هند در آسه آن است. دموکراسی وکثرت گرایی قومی ، فرهنگی و مذهبی وهمچنین حمایت هند از جنبش های دموکراتیک یا عدم ارتباط با کشور های غیر دموکراتیک نیز نفوذ هند در آسه آن را افزایش داده است. زبان انگلیسی و حمایت هند از گسترش این زبان که زبان رسمی آسه آن نیز می باشد نیز به گسترش نفوذ کمک کرده است. تعداد بسیار زیادی از دانشجویان کشور های عضو آسه آن در هند مشغول به تحصیل هستند. همچنین هند دیپلماتها و سیاستمداران و دیگر تکنوکراتهای این کشورها را در چارچوب سازمآنهای همکاری به صورت گسترده آموزش می دهد که به گسترش نفوذ ند کمک شایانی کرده است. همکاریهای اقتصادی و صنعت توریسم و فعالیتهای امنیتی را نیز باید به این فهرست افزود.
آینده ی روابط دو سویه
اگر منحنی روابط هند و منطقه ی هندوچین را در یک بستر تاریخی طولانی مدت ترسیم کنیم تا قبل از عصر استعمار مرزهای مشخصی میان هند و هندوچین وجود ندارد. امپراطوری های گوناگونی وجود دارند که بر بخشهایی از هند و هندوچین حکمرانی می کنند که با مرزهای سیاسی امروزین نسبتی ندارند. در دوران استعمار، دولت استعماری انگلیس بخشهایی از هندوچین و هند را در یک نظام سیاسی واحد به نام بریتیش ایندیا اداره می کرد. با استقلال هند و کشور های هندوچین (اعضای آسه آن ) این کشور ها از هم برای مدتی فاصله گرفتند اما پس از پایان جنگ سرد همکاری آنها با شیب زیاد در حال افزایش است. به نظر می رسد که با توجه به افزایش قدرت چین در آینده روابط هند و آسه ان هرچه بیشتر در حال افزایش باشد و هند هرچه بیشتر درگیر مسائل شرق خود شود. و البته هند با رقیبی قدرتمند به نام چین نیز باید در این منطقه رقابت و همکاری کند. و این گوهر سیاست خارجی هند است و خواهد بود و همه ی دیگر مناسبات سیاست خارجی منطقه ای هند بر این پایه تعربف خواهد شد.
