فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
روابط ترکیه و روسیه در قرون 18 و 19 میلادی همواره تیره و سرد بوده است و در زمان جنگ سرد هم این دو كشور با دید غير دوستانه به یکدیگر می‌نگریستند. پس از فروپاشی شوروی و در اوایل دهه 1990، شرایط برای بهبود روابط این دو کشور فراهم شد. در اين راستا اگرچه به لحاظ مسائل امنیتی و نظامی هنوز دو کشور دغدغه‌ها و نگرانیهای متفاوتی دارند، ولی در حوزه‌های اقتصادی و تجاری مناسبات گرم‌تری بر روابط این دو حاکم است. در اين حال با توجه به تحولات نوين در منطقه و عرصه بين الملل براي بررسي چند جانبه روابط دو كشور به گفتگويي با دكتر افشار سليماني كارشناس مسائل قفقاز و تركيه نشسته ايم كه بخش نخست آن در زير است:
واژگان كليدي: تركيه، پوتين، روسيه ، اردوغان، همكاري، رقابت، سياست
مركز بين المللي مطالعات صلح: روابط روسيه-تركيه از زمان به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۲ میلادی روندی مثبت و سیر صعودی داشته است. قبلا نيز ترکیه توسعه روابط روزافزون خود با روسیه را ” مشارکت استراتژیک ” ناميد. در اين حال با توجه به تاكيد رهبران هر دو کشور بر تعهدشان بر حفظ روابط و پیوندهای استراتژیک و اقتصادی در يك سال گذشته اين روابط چگونه قابل بررسي و تحليل قرار مي دهيد؟
مناسبات مسکو-آنکارا در دوره جدید با رویکرد هیچ کشوری دوست و دشمن ثابت ندارد ،آنچه ثابت است منافع کشورهاست و بهره گرفتن از هنر وفن دیپلماسی که امکان اولویت بخشی به همکاری برغم رقابت و اختلاف را فراهم می نماید صورت می گیرد. اگر بپذیریم که روابط استراتژیک میان کشورها در سه سطح یعنی همکار، شریک و متحد استراتژیک می تواند عینیت یابد در این صورت می توانیم اوج مناسبات مسکو- آنکارا را در نخستین سطح از روابط استراتزیک بدانیم نه بیشتر. زمانی که طرفها جبرا در برخی از مسائل به یکدیگر نیازمندند یا امکان استفاده از یکدیگر بعنوان آلترناتیو وجود دارد این سطح از روابط نمود عینی پیدا می کند.این دوکشور در چنین وضعیتی قراردارند. شاید بهتر باشد از اصطلاح جبر استراتژیک برای روابط این دو کشور استفاده کنیم.
بحران سوریه به همراه دیگر مسائل از جمله سیاست‌های مسکو در قبال قبرس، استقرار سیستم سپر دفاع موشکی ناتو در خاک ترکیه و سیاست‌های خط لوله انتقال نفت و گاز که برخی از آنها با هدف کنار گذاشتن روسیه از مبادلات انرژی و کاستن از نقش ژئواکونومیک این کشور صورت گرفته درکنار عضویت تركيه در ناتو و پی گیری عضویت در اتحادیه اروپا و همگرائی با غرب همگی می‌تواند ترکیه را در مقابل روسیه قرار دهد. تا چندی پیش بسیاری در ترکیه بر این گمان بودند و دلایل قانع‌کننده‌ای نیز بر صدق ادعای خود در دست داشتند که روابط ترکیه و روسیه به سمت عصر طلایی خود، که پس از گذشت قریب به ۴ دهه که تحت سیطرة تقسیم‌بندی‌های جنگ سردی بود، پیش می‌رود. اما این رویدادها نشان داد که مناسبات این دو کشور در دوره نقره ای خود به سر می برد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در حال حاضر، میزان مبادلات تجاری ترکیه با روسیه به بیش از ۳۰ میلیارد رسیده و از مبادلات تجاری این کشور با آمریکا (حدود ۲۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱) بیشتر است و در سال ۲۰۱۱ ترکیه هفتمین شریک بزرگ روسیه بوده و روسیه هم پس از آلمان، دومین شریک تجاری بزرگ ترکیه محسوب می‌شود. در اين حال آيا ميتوان گفت در حال حاضر انگیزه‌های اقتصادی باعث شده است که روسیه و ترکیه، همکاری را بر تعارض مقدم بشمارند؟
همانگونه که مطلعید در حال حاضر، میزان مبادلات تجاری ترکیه با روسیه به بیش از ۳۰ میلیارد رسیده و از مبادلات تجاری این کشور با آمریکا حدود ۲۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱ بیشتر است. براساس اخبار واطلاعات اعلام شده قرار است سومین نشست شورای همکاریهای روسیه- ترکیه پاییز امسال با حضور پوتین در ترکیه برگزار شود.در سفر تیرماه گذشته اردوغان به مسکو برای نشست این شورا زمینه چینی لازم صورت گرفته است. پوتین در حاشیه اجلاس سران گروه گروه 20 در مکزیک که اواخر خرداد سالجاری برگزار شده بود پس از دیدار با اردوغان در مورد کم وکیف مناسبات کشورش با ترکیه گفته بود :خوشبختانه هیچ مشکلی بین ما وجود ندارد، زیرا هر مسئله تازه‌ای به وجود بیاید، ما به سرعت برای آن راه حلی پیدا می‌کنیم و مناسبات ما به صورتی پویا و همراه با پیشرفت گسترش پیدا میکند.
در سال ۲۰۱۱ ترکیه هفتمین شریک بزرگ روسیه بود، اما بنا به گزارش گمرک فدرال روسیه (FTS)، در پنج ماهه نخست سال ۲۰۱۲ میلادی حجم مبادلات تجاری بین روسیه و ترکیه به ۱۳ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار رسید که بر این اساس، ترکیه عنوان پنجمین شریک تجاری بزرگ روسیه را پس از چین، هلند، آلمان و ایتالیا به خود اختصاص داده و حتی از آمریکا و ژاپن پیشی گرفته است.
روسیه پس از آلمان، دومین شریک تجاری بزرگ ترکیه محسوب می‌شود. اما مجددا نمودار مناسبات تجاری دو کشور سیر صعودی یافته و این روند رو به رشد در مبادلات تجاری دو کشور همچنان ادامه دارد؛ به طوری که میزان مبادلات دو کشور در سال ۲۰۱۱ به حدود ۳۰ میلیارد دلار رسید که به لحاظ کمی هشت برابر مبادلات میان ایران و روسیه است و از منظر کیفی هم صادرات ترکیه به روسیه چندین برابر صادرات ایران به این کشور است. میزان سفرهای توریستی از روسیه به ترکیه در مقایسه با این نوع سفرها صد به یک است. تجارت چمدانی میان روسیه و ترکیه هم غوغا می کند. سالانه بیش از سه میلیون توریست روس به ترکیه سفر میکنند.
تا کنون، صادرات گاز روسیه به ترکیه بر اساس سه قرارداد به میزان شش، هشت و ۱۶ میلیارد مترمکعب در سال از خط لوله ترانس بالکان و خط لوله موسوم به جریان آبی صورت گرفته است. در سال ۲۰۱۱ گازپروم اکسپورت روسیه نزدیک به ۲۶ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر نمود و مذاکراتی نیز بین گازپروم و شرکت بوتاش ترکیه صورت گرفت.
گذشته از اين وزیرانرژی ترکیه در اوایل ماه ژوئن سالجاری به مسکو سفرکرده و در حوزه انرژی ، حمل و نقل ، تجارت و سرمایه گذاری مشترک قرار دادهای مختلفی را با مقامات روسیه امضاء کرد.دراین اجلاس مشترک تصمیم گرفته شد که سرمایه گذاری شرکتهای روسیه در بخش ساخت انبارهای ذخیره گاز طبیعی در مخازن زیر زمینی و ساخت تاسیسات اصلی گاز طبیعی درترکیه مورد تشویق قرار بگیرند .
در دیگر بخشهای اقتصادی نیز شاهد گسترش روابط دو کشور هستیم. به عنوان مثال، گروه خودروسازی گاز روسیه اعلام کرده که با سرمایه ۱۵ میلیون یورو خط مونتاژ خودروی گازل بیزنس را در ترکیه افتتاح خواهد نمود. ترکیه، خاورمیانه و اروپا بازارهای هدف خودروهای روسی گازل غزال مونتاژ شده در ترکیه خواهند بود.
شرکت کامیون سازی اوتوسان OTOSAN ترکیه با لیسانس فورد نیز محصولات خود را به روسیه صادر میکند. مسکو و آنکارا همچنین برای حمل و نقل دریائی و ریلی بین بندر سامسون ترکیه و بندر قفقاز روسیه نیز مذاکراتی انجام داده اند دو کشور قرار است بنادر خود را جهت همکاری دوجانبه بازسازی و مدرنیزه کنند.سفردریائی و ترن بین دو بندر سامسون و قفقازاز ماه اکتبر آغاز خواهد شد.حجم سرمایه گذاری ترکیه در روسیه نیز درحال افزایش است ترکیه در بخش ساختمان و موادغذائی به بزرگترین شریک روسیه تبدیل شد است.
آنچه مشخص است قدر مسلم انگیزه های اقتصادی دو طرف یکی از عوامل اساسی اولویت داده شدن به همکاری از سوی طرفین است. نیازهای متقابل دوکشور در مسائل اقتصادی وتجاری بویژه وابستگی ترکیه به انرزی روسیه و مواردی که در پاسخ به نخستین سوال به آنها اشاره شد و مزیتهای این همکاریها که تلاقی منافع مشترک دوکشور را به همراه دارد از علل اصلی این همکاریهاست.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در جریان سفر اردوغان به روسیه در سال ۲۰۱۰، نخست وزیر ترکیه اظهار داشت: «ما مصمم هستیم ظرف ۵ سال آینده حجم مبادلات تجاری خود با روسیه را به ۱۰۰ میلیارد دلار برسانیم». اين امر تا چه حدي قابل تحقق است؟
به نظر می رسد اعلام ارقام مشخص در مورد همکاریهای اقتصادی، تجاری وصنعتی که همواره تحت تاثیر عوامل اقتصادی ،امنیتی و سیاسی قراردارند، روش مناسبی برای نشان دادن اهمیت روابط کشورها بایکدیگر نباشد. با درنظر گرفتن توانمندیها و نیازمندیهای دو کشور بعید به نظر می رسد آرزوی آقای اردوغان حداقل در محدوده زمانی اعلام شده جامه عمل بخود بپوشد. البته نباید این نکته را نیز از نظر دورداشت که شخص آقای اردغان نیز نیک می داند که رقم اعلام شده بسیار آرمانیست و از منظر تبلیغاتی این سخن را بر زبان جاری ساخته است. هرچند که به ظن اینجانب رهبران سیاسی نباید دست به تبلیغاتی بزنند که محقق نخواهد نشد.البته درکشور خودمان نیز برخی از مسئولین ایرانی از اینگونه ارقام مشابه دررابطه با کشورها اعلام می کنند که بسیار توهم آمیز و عدم تحقق آن از پیش معلو م است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: ترکیه 60 درصد گاز طبیعی و 30 درصد نفت مورد نیاز خود را از روسیه وارد میکند همچنين هر ساله در حدود 5/3 میلیون توریست روس به ترکیه سفر مي کنند. در اين حال افزايش تنش بين دو كشور تا چه حدي بر اين حوزه ها تاثير گذار است؟
دو کشور اولویت خود را بر کاهش تنشها از یکسو و کاهش تاثیر تنشها بر همکاریهای توریستی، اقتصای ،تجاری و صنعتی و همکاریهای متقابل تا حد مقدور قرار داده اند. به هرحال مسکو نیک می داند که در بسیاری از حوزه ها، تنش های موجود و تنشهای محتمل آتی مستقلا با ترکیه مرتبط نیست و این تنشها به تبع برخی وابستگیها ست که ترکیه به کشورها و ساختارهای غربی و در راس آن آمریکا دارد. از آنجا که این کشور توان مواجهه موثر با غرب را در مواردی که پای ترکیه هم در میان است ندارد لذا نسبت به ترکیه اغماض لازم را نشان می دهد هرچند که در اظهارات روسها این رویکرد را شاهد نباشیم و حتی عکس آن را شاهد باشیم اما در وادی عمل اینگونه است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اختلاف نظر دو كشور تركيه و روسيه در مورد سوریه چه پیامدهای بر روابط دو كشور داشته است؟
به نظر می رسد این اختلافات در حوزه های اقتصادی تاثیر قابل توجهی برجای نخواهد گذاشت. چراکه نیازمندیها متقابل است و دو طرف در بسیاری از موارد مجبور به همکاری دراین حوزه هستند. بعنوان مثال نیاز ترکیه به واردات انرژی از روسیه و نیاز روسیه به بازار ترکیه در زمینه های مختلف از دلایل این جبر است. اما با پایان بحران سوریه و تا حدود زیادی جنگ داخلی در این کشور که با سقوط بشار اسد درآینده نه چندان دور صورت خواهد گرفت با تقسیم میادین بازی در سوریه تنش ها میان آنکارا و مسکو هم کاهش خواهد یافت.البته باید در نظر داشت که ترکیه عضو و پایگاه ناتوست و یکی از ارکان سیستم دفاع موشکی ناتو دراین کشور مستقر است و روسیه این کنشهای ترکیه را برنخواهد تافت . ولی از آنجا که روسیه دیگر شوروی ، رهبر بلوک شرق و فرمانده پیمان ورشو نیست ،یعنی نه شوروی ،نه بلوک شرق و نه ورشو موجوداست مسکو نخواهد توانست این بازی مخالفتی را مقتدرانه ادامه دهد. اما سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که در دوران جنگ سرد و نظام دوقطبی مقابل پیمان ورشو بود کماکان نیز وجود دارد و تعداد اعضای آن نیز افزایش یافته و برخی از کشورهای عضو پیمان برچیده شده ورشو هم اکنون عضو ناتو هستند و آمریکا فرمانده این پیمان و سازمان که مزید بر ماهیت نظامی اش دارای کارکرد سیاسی و امنیتی نیز می باشد است. سیاست کرملین نشینان بویژه از زمان پوتین از دوازده سال گذشته همواره این بوده که تا آنجا که میسر است با اقدامات غربیها و در راس آن آمریکا مخالفت کند تا امتیازات بیشتر از جهات سلبی وایجابی اخذ و در نهایت بازی را واگذار کند . نمونه های زیادی در دهه اخیر از این نوع واکنشهای روسها شاهدیم. مثال بارز واگذاری بازی از سوی مسکو را می توان در بحرانهای کوزوو، لیبی ، عراق ،افغانستان مشاهده کرد. در آینده ای نه چندان دور نیز در سوریه بازی را واگذار خواهدکرد و علائم آن نيز از هم اکنون قابل رویت است.
با در نظر داشت شرایط کنونی نظام بین الملل اختلاف روسیه- ترکیه درموضوع سوریه را صرفا نباید دارای ماهیتی سوری دانست. بلکه آن را باید مصداقی از اختلافات غرب برهبری آمریکا با روسیه ای که وارث شوروی فروپاشیده شده دانست. البته ادامه اختلافات در سوریه میان بازیگران داخلی (اعم از گروههای دینی ،مذهبی ،قومی و قبیله ای ) و بازیگران خارجی دور از ذهن نیست، اما با سقوط بشار اسد و حزب بعث درسوریه ،روسها با گرفتن سهم خود آنگونه که امروز بیشتر در سخن پاپیچ سایر بازیگران در صحنه سوریه می شوند پاپیچ نخواهد شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي همچون رهبر حزب اپوزیسیون «چپ دموکراتیک» ترکیه مدعی شده اند که هواپیمای اف-۴ سرنگون شده ترکیه توسط ضدهوایی سوریه در جمعه ۲ تیرماه توسط روسی ها سرنگون شده است. در اين حال اين نگاه تا چه حدي در بين مقامات دولت تركيه و احزاب تركيه طرفدار دارد؟
در مقطع پس از سرنگون شدن هواپیمای ترکیه که نخست وزیر این کشور درتاریخ 28 تیر سالجاری به مسکو سفرکرد رسانه‌های ترکیه اعلام کردند بحران سوریه مهمترین موضوع سفر اردوغان به مسکو خواهد بود و به موضوع ساقط شدن این هواپیما نیز در مذاکراه با مقامهای روسی پرداخته خواهد شد. بعنوان مثال بنا به گزارش روزنامه حریت چاپ ترکیه، اردوغان قصد دارد در مسکو مواضع ترکیه در رابطه با حل و فصل اوضاع سوریه را به اطلاع مقامات روسیه برساند و با ارائه اسناد و مدارکی در مورد هواپیمای جنگنده اف-۴ که توسط ضدهوایی سوریه در آبهای مدیترانه ساقط شد، در این رابطه نیز با مقامات روسیه مذاکره نماید. پیشتر، سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در کنفرانس مطبوعاتی ژنو مورخ ۱۰/۴/۹۱، اعلام کرده بود که روسیه اطلاعاتی در ارتباط با هواپیمای اف-۴ سرنگون شده ترکیه توسط ضدهوایی سوریه را در اختیار دارد و حاضر است این اطلاعات را ارائه نماید. در نهایت نیز روز دوشنبه ۲۶ تیرماه سالجاری ، خبرگزاری ریانووستی روسیه به نقل از لاوروف اعلام کرد که روسیه این اطلاعات را در اختیار ترکیه قرار داده است
باید اضافه کنم که درمورد سقوط این جنگنده اف-۴ ترکیه در آبهای دریای مدیترانه ،سوریه مدعی است که این جنگنده حریم هوایی سوریه را نقض کرده، اما ترکیه این موضوع را نمی‌پذیرد. در همین رابطه، روزنامه القدس العربی چاپ لندن به نقل از منابع سوری اعلام کرد که سوریه این هواپیما را با ضدهوایی ۲۳ میلیمتری ساخت ایران که در سال ۲۰۱۰ در اختیار ارتش سوریه قرار گرفت، سرنگون نمود. اما، معصوم تورکر، رهبر حزب اپوزیسیون «چپ دموکراتیک» ترکیه در مصاحبه با شبکه تلویوزیونی ATV ترکیه مدعی شد که این هواپیما توسط ضدهوایی سوریه سرنگون نشده و به اعتقاد وی، این جنگنده توسط ضدهوایی‌های ناو روسی آدمیرال چاباننکو که در دریای مدیترانه مستقر است، سرنگون شده است.البته آنچه که از اخبار منتشر شده و بازتاب یافته در ترکیه دراین مورد برمی آمد بطور کلی دولت و احزاب مخالف ترکیه در این مورد که جنگنده کشورشان توسط کدام سیستم پدافندی ساقط شده حساسیت زیادی نشان ندادند.آنها بیشتر به اصل ماجرا که پرنده نظامی کشورشان در آسمان سوریه مورد حمله واقع شده و سقوط کرده واکنش بسیاری به نمایش گذاشتند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: همکاری هسته اي و نظامي دو كشور از جمله تاسیس نیروگاه هسته ای ترکیه از سوی روسیه تا چه ميزاني است؟
به دنبال انعقاد قرارداد احداث اولین نیروگاه اتمی ترکیه با روسیه رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه در 12 ماه مه 2010 با صدور بخشنامه ای به تمامی نهادهای مرتبط و ذیربط دستور داد در کلیه امور مربوط به اجرایی کردن طرح ساخت این نیروگاه موسوم به آک کویو واقع در بندر مرسین که قرار است توسط روسیه احداث شود، تسریع شود.
دولت آنکارا به صراحت در این زمینه موضع خودرا اعلام کرده و تاکید کرده است مصمم است در یک دوره بلند مدت حداقل بیست درصد انرژی برق این کشور را از طریق نیروگاه های هسته ای تامین کند. مقامهای ترک بارها اعلام کرده اند که ساخت 12 نیروگاه اتمی تا 2020در برنامه های دولت دارند.درحال حاضر فعالیتهای مربوط به این نیروگاه که گفته می شود ۲۲ میلیارد دلار هزینه دارد، ادامه دارد. هم اکنون دویست نفر منجمله ۱۸۰ ترک در این پروژه کار می کنند. در شرایط فعلی ترکیه دربین کشورهایی که در زمینه انرژی به خارج وابسته می باشند قراردارد.ترکیه هفتاد درصداز انرژی خود را به خارج وابسته است .گفته می شود ترکیه از نظر منابع اورانیوم و توریوم که ماده خام انرژی هسته ای بشمار می روند غنی است و میزان اورانیومش حدود ده هزار تن تخمین زده می شود. بنا به داده های اداره کل پژوهشهای معادن ترکیه، این کشور دارای 380هزارتن ذخیره توریوم است و انتظار می رود با فعالیتهای کشف و حفریات این رقم دو برابر افزایش یافت.
در مورد همکاریهای نظامی دوکشور باید گفت که این روابط در بخش نظامی وارد مرحله جدیدی شده است.
درماه آوریل سالجاری میلادی شرکت روس آبارون اکسپورتROSOBORONEKSPORT روسیه ، مناقصه تولید سیستم موشکی ضد تانک ترکیه را برنده شد و ساخت وفروش آن را برعهده گرفت. روابط نظامی ترکیه و روسیه درحال گسترش است همکاری صنایع دفاعی و تکنولوژیک نظامی دوجانبه وارد مرحله جدیدی شده است و روسیه در فروش سلاح به ترکیه بر رقیبش آمریکا پیروز شده است.چنانچه آدمیرال ویلادمیر ویوتسکی فرمانده ناوگان دریائی روسیه در سفر خود به ترکیه در 23 ژوئن2012 تاکید کرد که همکاری نظامی و تسلیحاتی دوجانبه گسترش خواهدیافت. مقامات نظامی ترکیه و روسیه درباره همکاری نیروی دریائی دو کشور، اجراء فعالیت و عملیات مشترک در دریای سیاه، برقراری نظامی هماهنگ و مشترک عملیات امنیتی و نظامی در دریای سیاه توافق حاصل کرده اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به بازداشت یکی از رهبران حزب کارگران کردستان ترکیه در روسیه و استرداد وی به دولت ترکیه آيا در نگاه كنوني مقامات آنكارا روسیه( بويژه در نوع نگاه مسكو به كردها) دیگر تهدیدی برای امنیت و تمامیت ارضی ترکیه به شمار نمی‌رود؟
با در نظرداشت توانمندیها، ضعفها ، نیازمندیها، رویکردها، کنشها و واکنشهای روسیه در قبال مسائل داخلی ،منطقه ای و بین المللی و همینطور رفتار ترکیه در همین زمینه ها به نظر نمی رسد آنکارا به مسکو بعنوان تهدیدی برای امنیت و تمامیت ارضی خود می نگرد.ترکیه به روسیه بعنوان یک همکار که در برخی حوزه ها رقیب این کشور محسوب می شود نگاه می کند. چرا که دوکشور با رفتارها و مواضع خود نشان داده اند که در قبال موضوعات مربوط به اقلیتهای قومی ومذهبی و استقلال خواهی آنها سیاست گذشت متقابل را در پیش گرفته اند. به این معنی که ترکیه درقبال مسائل مربوط به چچنها ، اینگوشها و دیگر مسلمانان مناطق روسیه دخالتی نمی کند و روسیه نیز ارتباط خودرا با پ.ک.ک به حالت تعلیق درآورده است. البته از این حیث ترکیه با توجه به حضور فراوان چچنها در ترکیه دست برتر را دارد. اما ترکیه زمانی وارد بازی در مناطق مسلمان نشین روسیه خواهد شد که درگیریهای آمریکا درسایر مناطق جهان کاهش یابد و از ترکیه بعنوان متحد خود در راستای دخالت در مناطق مسلمان نشین روسیه کمک بخواهد. در شرایط کنونی هم روسیه علاقمنداست آمریکا در سایر مناطق جهان مشغول باشد تا از این فرصت برای تقویت خود بهره بگیردتا زمانی که آمریکا قصد ورود کارآمدتر به مسائل قفقاز شمالی را داشته باشد بتواند موانعی برای این کشور ایجاد کند. یکی از نگرانیهای روسیه درمورد سوریه همین ادله می تواند باشد.
